TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 15

D. Hooke (1999: 61-64) tarafından vurgulanan tarihi coğrafyacının bir araştırmacı olarak bilim dünyasına katkıları; biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi; bölgesel karakterin korunması ve kültürel mirasın tespitidir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Değişimin tarihi coğrafyada benimsenmesinde Darby ve Mitchell’in çalışmaları etkili olmuştur. Nitekim 1954’te Mitchell’in “Historical Geography” isimli eserinde, Britanya’nın tarih öncesinden XX. yüzyıl başlarına kadar yerleşmelerin geçirdiği “değişim” konusu ön planda tutulmuştur. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Baker’a göre tarihi coğrafya araştırmalarında üç temel araştırma biçimi belirlenebilir: Geleneksel, modern ve post-modern araştırma. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Jaeger’e göre tarihi coğrafya araştırmalarında kullanılan altı yöntemden dördü ilk dört şıkta verilmiştir ve altıncısı da “Formal ve fonksiyonel tetkik metodu” olacaktır. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Yunanca “geo-yer ile graphien-yazmak” yerin yazımı/tasviri anlamına gelen ve köklü bir bilim olan coğrafya, uzun süre kelime anlamına uygun bir bilim olarak kabul edilmiştir.

Yunanca “geo-yer ile graphien-yazmak” yerin yazımı/tasviri anlamına gelen ve köklü bir bilim olan coğrafya, uzun süre kelime anlamına uygun bir bilim olarak kabul edilmiştir. Bugün farklı tanımları yapılsa da, kısaca “doğal ortam ile insanlar arasındaki etkileşimi inceleyen bilim dalı” şeklinde tarif edilmektedir.

Eskiçağ’dan itibaren adına uygun bir şekilde, uzun süre yerin tasviri olarak kabul edilen coğrafya, bugünkü anlamını nispeten yakın bir dönemde, diğer birçok bilim gibi, yeni dallara ayrılıp modernleştiği XVIII. yüzyılda kazanmıştır.29

Coğrafya “nerede” sorusu ile başlamaktadır. Elbette bunun arkasından coğrafya için yine en az onun kadar önemli olan “neden orada” sorusu gelmektedir. Yani, coğrafya biliminde başlıca temel problem, iki soru ile temsil edilmektedir. Bunlardan ilki “nerede?”, ikincisi de “neden orada?” sorularıdır.

Bütün bu anlatılanlar, yeterince açık ve net bir şekilde ifade edilemediğinden veya uygulamada gösterilemediğinden coğrafyanın ne olduğu ve hangi konuları incelediği, ülkemiz kamuoyunca iyi anlaşılamamış ve doğru değerlendirilememiştir. Coğrafyanın yukarıda yapılan hemen bütün tanımlarında da görüldüğü üzere, coğrafya için esas olan ‘ortam ile insan arasındaki etkileşim’dir.

Yoksa coğrafya, biyoloji, zooloji, ekoloji, jeoloji vb. gibi salt mekan ile veya antropoloji, sosyoloji, ekonomi gibi dallarda olduğu gibi sadece insanla ya da insan faaliyetleriyle de ilgilenmez. Coğrafyayı diğer bilimlerden farklı kılan, asıl ayırıcı husus ‘ortam insan arasındaki karşılıklı etkileşim’i incelemesidir.

Bu bağlamda, fiziki coğrafya insanın yaşadığı ve bütün faaliyetlerini gerçekleştirdiği fiziki mekanı; beşeri coğrafya ise insan ile faaliyetlerini çevreleriyle etkileşim içinde ve meydana getirdikleri mekansal örgütlenme biçimiyle inceler.

Bu bağlamda, fiziki coğrafya insanın yaşadığı ve bütün faaliyetlerini gerçekleştirdiği fiziki mekanı; beşeri coğrafya ise insan ile faaliyetlerini çevreleriyle etkileşim içinde ve meydana getirdikleri mekansal örgütlenme biçimiyle inceler.

Bu bağlamda, fiziki coğrafya insanın yaşadığı ve bütün faaliyetlerini gerçekleştirdiği fiziki mekanı; beşeri coğrafya ise insan ile faaliyetlerini çevreleriyle etkileşim içinde ve meydana getirdikleri mekansal örgütlenme biçimiyle inceler. Fiziki ve beşeri elemanları birlikte ele alan ya da bunları birbirleriyle yoğuran yaklaşım ise bölgesel coğrafyadır.

Fiziki coğrafya, doğada var olan ve insan tarafından değiştirilmemiş fakat insanın yaşamını doğ- rudan etkileyen varlıkları inceler. Fiziki coğrafya araştırma, inceleme ve uygulamalarını öncelikle arazide olmak üzere, laboratuvarda ve büroda yapar.

Tarihi coğrafya, -daha önceki yıllarda ortaya çıkmasına rağmen- coğrafyanın bir konusu olarak dünya üniversite sistemindeki yerini XIX. yüzyılda almıştır.

Örneğin, tarihin isim babası olan Heredothos’un MÖ. V. yüzyıldaki, özellikle Nil Deltası’nın nasıl oluştuğu ve Mısır medeniyeti için önemini ele alan açıklamaları tarihi coğrafyanın ilk örneği veya ilk habercisi sayılabilir.

Dünya’da ilk defa Edward Wells tarafından hazırlanan bir kitaba, “tarihi coğrafya” adının verilmesi, tarihi coğrafya için bir başlangıç sayılmaktadır. Tarihi coğrafya adı ile bu disiplinin kurulması, Wells’in 1701 yılından itibaren yayımladığı çalışmaları ile başlatılabilir. Dolayısıyla belki de aynı isimle olmasa bile aynı düşünce ile hazırlanan eserler daha eski tarihlere gitse de, coğrafyacılar tarafından yapılan ve eser adında “tarihi coğrafya”nın kullanılması ile başlayan bu sahanın kuruluşu genel hatlarıyla 1700 olarak kabul edilebilir. XVIII. yüzyıl, tarihi coğrafya çalışmalarının temellerinin atılması bakımından önemlidir.

Ortaçağ sonrasında Avrupa’ya bakıldığında, durumun biraz daha ileriye gitmiş olduğu görülebilir. Bu dönemde “geçmişteki coğrafyaların incelenmesi” anlamındaki tarihi coğrafyanın ilk kurucusu sayılan Alman coğrafyacı Philippus Cluverius’un (1580-1622) çalışmaları önemlidir. Fakat yine de tarihi coğrafya O’nun, klasik dönem yapıtlarındaki bilgileri, arazi verileriyle birleştirerek Almanya’nın tarihi coğrafyasını yayımladığı XVII. yüzyıla kadar, göreli olarak gelişmemiş bir inceleme alanı olarak kalmıştır. Cluverius, Strabon’un yolundan giderek, biraz matematiki coğrafyaya ait bilgiler verdikten sonra ülke tasvirlerini ele almıştır. Cluverius, disiplinin ilerlemesine zemin hazırlayarak, Avrupa’da coğrafya öğreniminin gelişmesini sağlamış ve bu ismi kullanmadan tarihi coğrafya dalının ilk kurucusu olmuştur.

Bilindiği üzere coğrafyacılar bilimsel bir toplantı amacıyla ilk defa 1871 yılında Anvers’teki I. Coğrafya Kongresi’nde toplanmış ve zamanla örgütlenerek 1922 yılında IGU-Uluslararası Coğrafya Birliği’ni kurmuştur.

Bilindiği üzere coğrafyacılar bilimsel bir toplantı amacıyla ilk defa 1871 yılında Anvers’teki I. Coğrafya Kongresi’nde toplanmış ve zamanla örgütlenerek 1922 yılında IGU-Uluslararası Coğrafya Birliği’ni kurmuştur. IGU’nun yaptığı ilk kongre 1925’te Kahire’deki XI. Coğrafya Kongresi’dir.