TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 12

I, II, III, IV numaralı maddeler tarihi coğrafya hakkında doğru bilgileri içermektedir. V numaralı maddede yer alan “tarihi coğrafyada mekândan ziyade zamana vurgu yapılır.” bilgisi yanlıştır, doğrusu “tarihi coğrafyanın tarih yazıcılığından farklı olması için kullanılan ifadelerin çağdaş olmasının ötesinde, zamandan ziyade mekana daha fazla ağırlık vermesidir.” şeklindedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Coğrafyada herhangi bir dağılışı oluşturan elemanya da kalıpların türlerinin saptanması ve ona bağlı olarak açıklanmasında “ölçek” en önemli unsurdur.

Harita “insanoğlunun yaşadığı veya ilgilendiği alanın tamamında/bir kısmında yer alan fiziksel detayların, bu detaylarla ilgili
bilgilerin veya bu alanda meydana gelen olgularla ilgili bilgilerin, genellikle düz bir yüzey üzerinde, belli bir ölçekte gösterimidir”

“olayların seyrinden, maddenin ve eşyanın geçmişinden ve mevcut durumundan bahseden her yazı ve her hikaye”ye tarih adı verilmektedir.

Ülkemizde ilk arkeolojik kazılar 1871 yılında Troia/Truva’daki kazılar ile başlatılır.

Tarih biliminin isim babası olan Herodotos (MÖ. 485-425), sadece tarihte değil, coğrafya biliminde de ileri bir seviyede idi.

Coğrafya’da olduğu gibi, bu alanda da en eski yazılar yine Eskiçağ Yunan dönemine aittir. Her ne kadar, bahsedilen müellifler yazdıkları eserlere tarihi coğrafya adını vermemişler ve bu ismi kullanmamışlarsa da, nihayetinde yaptıkları çalışmalar tarihi coğrafyanın öncüleridir. Örneğin, tarihin isim babası olan Heredothos’un MÖ. V. yüzyıldaki, özellikle Nil Deltası’nın nasıl oluştuğu ve Mısır medeniyeti için önemini ele alan açıklamaları tarihi coğrafyanın ilk örneği veya ilk habercisi sayılabilir.

Ortaçağ İslam coğrafyacılarından bazıları aynı zamanda tarih, felsefe, astronomi vb. alanlarda eser yazmışlar, bazılarında hepsini bir arada ele almışlar ve böylece özellikle tarih-coğrafya yakınlığı ve kaynaşmasının örneklerini sunmuşlardır. Örneğin, Yakut (ö. 1229) eserlerinde tarih ile coğrafya arasında yakın bir ilişki bulunduğunu ileri sürmüş; Ömeri (ö. 1349) tarafından telif edilen “Mesalikü’l-ebsar fi memaliki’l-emsar” adlı devasa ansiklopedik eserdir.

Ortaçağ sonrasında Avrupa’ya bakıldığında, durumun biraz daha ileriye gitmiş olduğu görülebilir. Bu dönemde “geçmişteki coğrafyaların incelenmesi” anlamındaki tarihi coğrafyanın ilk kurucusu sayılan Alman coğrafyacı Philippus Cluverius’un (1580-1622) çalışmaları önemlidir.

Dünya’da ilk defa Edward Wells tarafından hazırlanan bir kitaba, “tarihi coğrafya” adının verilmesi, tarihi coğrafya için bir başlangıç sayılmaktadır. Tarihi coğrafya adı ile bu disiplinin kurulması, Wells’in 1701 yılından itibaren yayımladığı çalışmaları ile başlatılabilir. Dolayısıyla belki de aynı isimle olmasa bile aynı düşünce ile hazırlanan eserler daha eski tarihlere gitse de, coğrafyacılar tarafından yapılan ve eser adında “tarihi coğrafya”nın kullanılması ile başlayan bu sahanın kuruluşu genel hatlarıyla 1700 olarak kabul edilebilir.

AnaBritannica’da paleocoğrafya, “yeryüzünün belirli bir bölgesinin, jeolojik geçmişin belirli bir zamanındaki coğrafyasının belirlenmesini konu edinen bilim dalı” şeklinde tanımlanmıştır.

Türkçe’de tarihi coğrafyadan ilk bahseden müellif, tarihçi ve coğrafyacı Yağlıkçızade Ahmed Rıfat’tır (ö. 1895). Ahmed Rıfat, 1881’de basılan 7 ciltlik “Lügat-ı Tarihiye ve Coğrafiye” isimli ansiklopedik sözlüğün üçüncü cildinde tarihi coğrafyayı tanımlamıştır. Coğrafyayı dört kısma ayıran müellife göre, tarihi coğrafya son kısmı meydana getirmekte ve yerkürenin çeşitli kısımlarıyla, bunların çıkış kaynağı oldukları meşhur ve büyük olaylardan bahsetmektedir. Doğru cevap A'dır.

1874’te Almanya ve onu takiben diğer Avrupa ülkeleri ve ABD üniversitelerinde coğrafya bölümlerinin açılmasıyla ilişkilendirilebilecek “modern coğrafya”nın ortaya çıkışı takip eder.

Aynı şekilde, 1954 yılında W. Isard tarafından resmen ortaya konan, yeni bir interdisipliner sosyal bilim dalı veya çalışma alanı olan “bölge bilim” de benzer şartlarda ortaya çıkmış görünmektedir.

Diğer disiplinler yanında özellikle 1990’lardan sonra bu konuda araştırma yapan coğrafyacıların sayısında eskiye oranla biraz artış bulunmaktadır. Bunlardan birisi Osmanlı dönemi, özellikle de ülkemizin XVI. yüzyıl tarihi coğrafyası konusunda çalışmalar yapan Osman Gümüşçü’dür. Gümüşçü’nün 2001 yılında kitaplaşan doktora tezinden sonra, 2006 yılında “Tarihi Coğrafya” adı ile yayımladığı, tarihi coğrafyanın tanımı, kaynakları, metotları, mekanı, disiplinin ortaya çıkış ve gelişimi gibi konuları içeren eseri, yeni bir döneme girildiğinin habercisi niteliğindedir. Zira daha önce basılan hiçbir kitap, tarihi coğrafya için metodolojik çerçeve çizen, uygulamalarda başvuru kaynağı oluşturacak bir içeriğe sahip olmadığından, bu eserle geleceğe dair gelişmelerin yolu da açılmış görünmektedir. Doğru cevap A'dır.

Dünyanın şekli ve boyutları hakkında doğru fikirleri olan Biruni, “ufuk derinliği” kavramından yola çıkarak Dünya’nın çevresini 41.297 (bugün 40.000 kabul edilir) km olarak hesaplamıştır.

Ülkemizle ilgili, tarihi coğrafya adı kullanılarak hazırlanan ilk eser, birçok sahada olduğu gibi, bir yabancı tarafından neşredilmiştir. Zira, W.M. Ramsay’in “The Historical Geography of Asia Minor, (1890)” isimli kitabının basımı Kalfoğlu ve Celal Nuri’den öncedir. Şu halde ülkemiz için ilk olan W.M. Ramsay’in eseri, ne yazık ki ancak uzun yıllar sonra 1960’da Türkçe’ye çevrilebilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Possibilizm/ olasıcılık ise, çevresel özelliklerin insanlar üzerinde etkisi olduğunu fakat belirleyici olamayacağını ileri süren görüştür.

Tarihi coğrafyanın bu dönemde ülkemize girişi, büyük oranlarda batılı kaynaklardan çeviri yoluyla eser hazırlayanların katkısıyla olmuştur. Doğru cevap A'dır.

Tarihi coğrafyanın doğru algılanması için gerekli ön şartlardan biri, bilimsel sistematikteki yerinin belirlenmesidir. Böylece, öncelikle tarihi coğrafyanın ne olduğu/ne olmadığı ve kimlerin tarihi coğrafyacı olduğu/olmadığı tespit edilirse, zaten geriye fazla sorun kalmayacaktır. Doğru cevap B'dir.