TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 1

Çevresel tarih ile tarihi coğrafya arasındaki temel fark, çevresel tarihin kapitalist ekonomiyle birlikte doğal kaynakların tüketilmesi üzerinde durmasıdır, ilgilendiği dönem ise daha çok sanayi devriminden sonraki gelişmeler, yani yakın dönemdir. Bu dönemin özelliği doğanın, insanın ekonomik faaliyetleri uğruna aşırı derecede kullanılması ve doğal peyzajın zarar görmesidir.

Modern tarihi coğrafyacılardan Holdsworth tarihi coğrafyayı bir sahadaki ahtapota benzeterek, onu “kuşakların değişimi ve geçmişi hayal etmenin yollan ” olarak tanımlamaktadır. Bu ahtapot sahada geniş bir alana yayılmıştır ve kollarının sanayileşmeden, koloniciliğe kadar değişik konulara uzandığını, başta tarih olmak üzere çeşitli kaynaklardan beslendiğini bunların ise onun tanımını zorlaştırdığını ifade etmektedir.

Tarihi coğrafya araştırmalarında dikkate alınması gereken bazı noktalar vardır: Bunlardan ilki ve belki de en önemlisi, coğrafyanın herhangi diğer çalışmalarında olduğundan daha büyük bir dikkatle coğrafi gerçeklerin kurulmasıdır. Bunun için öncelikle tartışılan konuların ve problemlerin yerinin dönemindeki gerçek dağılışının belirlenmesi gereklidir. İkinci olarak, tarihi coğrafyacı iyi bir fiziki ve bio-coğrafyacı olmalıdır. Ayrıca, doğanın güçleri durumundaki büyük ölçekli coğrafi değişimleri irdelemelidir. Bunlar, jeolojik devirlerde gerçekleşen coğrafi devrimler: dağların aşınması, karaların deniz olması, derin okyanus diplerinin adalar ve dağ zincirlerinin yerine geçmesi gibi olaylardır.

Belli bir grup tarafından paylaşılan ve kuşaktan kuşağa aktarılan değerler bütünü o topluluğun kültürüdür.

Kültür grupları, bunların dağılışı, toplumun mekansal işleyişi bakımından dil, din, ekonomi, eğitim, gelenekler gibi kültür unsurlarını ve bunların değişimini inceleyen disipline kültürel coğrafya adı verilmektedir. Kültür coğrafyacıları mevcut kültürle ilgilenirken bu kültürün tarihi arka planını göz ardı edemez, kültürün birikimi ve aktarılma süreci ile de ilgilenmek zorundadır.

Kısaca geçmişin coğrafyası şeklinde tanımlanan tarihi coğrafyada asıl amaç, tarih öncesi ve tarihi dönemlere ait yüzey araştırmaları ile arkeolojik araştırmalar sonucunda kazılardan çıkan malzemelerden geçmişe ait bütün belge ve bilgileri kullanarak coğrafi sentez yapmaktır. Başka kelimelerle tarihi coğrafya bütün “tarihi belge ve bilgilerden yola çıkmak kaydıyla, modem coğrafya ilke ve yöntemlerini kullanarak geçmiş bir zaman diliminde bir sahanın coğrafi araştırmasını yapmaktır.

Toplumların sahip olduğu uygarlıkların sınırları vardır. Bu sınırlar “aktif sınır” ve “gerçek sınır” olarak ikiye ayrılır. Giderek büyüyen medeniyetler aktif sınırlara sahiptir. Medeniyetin gerçek sınırı ise o medeniyeti kuran lider kültür tarafından belirlenir. Aktif sınırlara sahip olan medeniyetler siyasi sınırları aşıp başka yerleri de etkileyebilmektedir.

Tarihi coğrafya çalışmalarında tarih disiplininden kaynak açısından yararlanılmaktadır. Bununla birlikte her şeyden önemlisi üzerinde çalıştığı sorunun coğrafi bir sorun olması gerektiğidir. Bu da tarihi coğrafyanın disiplinler içerisindeki konumunu belirlemekte ve onu coğrafyanın kapsamına sokmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Tarihi coğrafyanın asıl amaçları, tarihi belge ve bilgilerden yola çıkmak kaydıyla, modern coğrafya ilke ve yöntemlerini kullanarak geçmiş bir zaman diliminde bir sahanın coğrafi araştırmasını yapmaktır. Doğru cevap C'dir.

Tarihi coğrafyanın tıpkı çağdaş coğrafya gibi alt dallara ayrıldığı bilgisi verildikten sonra, kronolojik tasnifte bir zaman çizgisi boyunca nasıl bir ayrım yapmak gerektiği ele alınabilir. Yukarıda da görüldüğü üzere kronolojik tasnifte coğrafyayı, çağdaş zamanlar, tarihi zamanlar ve tarih öncesi hatta daha evvelki zamanlar ile geleceği araştırmak üzere kendi içerisinde dört gruba ayırmak olasıdır.

Geçmişin coğrafyası şeklinde tarif edilen tarihi coğrafya; “bir mekanın, çağdaş coğrafya ilke ve yöntemleri ile geçmiş bir zaman diliminde araştırılması” olarak tanımlanabilir. Geçmiş bir dönemi araştırdığı için temel kaynaklarını tarih, arkeoloji, antropoloji, prehistorya gibi tarihi bilimlerden almakta; bu bilimlerin bazı yöntem ve tekniklerini kullansa bile esasta çağdaş coğrafya ilke ve metotlarını takip etmektedir.

Harvey “Batı, Yunan medeniyetinin birikimini miras alarak, başta İslam dünyası olmak üzere, Çin ve diğer dünyalardan aldığı bilgileri sentezlemiş ve bir aydınlanma çağı yaşamıştır” (Kaya, 2010: 229) sözleriyle Avrupa’daki Aydınlanma Çağı’nın yaşanmasını İslam dünyasına bağlamaktadır.