TARİH METODU

İsmail Hami Danişmend'in İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi adlı eseri Osmanlı tarihçilerinden ziyade Osmanlı tarihi hakkında kronolojik bir anlatı sunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Özellikle Osmanlı yeniçağıyla ilgilenen iktisat tarihçileri için büyük önem arz eden maliye yazışmaları Osmanlı Türkçesi'nin Siyakat yazısıyla yazılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Tahrir defterleri Osmanlı Devleti'nin yeni fethettiği bölgelerdeki nüfus, mülkiyet ve vergi durumlarını anlamak için tuttuğu oldukça kapsamlı defterlerdir. Ancak bu kapsam içerisinde kişilerin ayrıntılı mal dökümlerine ulaşmak mümkün değildir. Mufassal tahrir defterleri dahi, kişinin yalnızca tasarrufunda olan toprağını kaydetmiştir. Söz konusu bilgi seriyye sicillerinde bulunabilir. Doğru cevap D'dir.

Yavuz Sultan Selim devrini anlatan özel eserlere Selimnâme denirdi. Kendisi de bir tarihçi olmasına rağmen Küçük Çelebizade Asım Selimnâme türünde bir eser vermemiştir. Doğru cevap C'dir.

Diğer müverrihlerin aksine Neşri'nin tarihi Osmanlı devletinin ilk dönemlerindeki olayları kapsamaktadır. Doğru cevap C'dir.

18. yüzyılda karşımıza çıkan Ruznâmeler sır kâtipleri tarafından tutulan padişahlarının hayatının gün gün anlatıldığı eserlerdir. Bunlardan ilki Sır Kâtibi Hıfzi Ağa’nın Ruznâme-i Sultan Mahmud Han isimli eseri ilk tespit edilen Ruznâmedir. Doğru cevap A'dır.

III. Selim Nizam-ı Cedid reformlarını başlatmadan önce Avrupa'ya elçiler göndererek Avrupa ülkelerinin sisteminin daha iyi anlaşılmasını amaçlamıştır. Elçiler raporlarında öncelikli olarak askeri alanda yenilikler yapılmasının uygun olacağını tespit etmişlerdir. Nizam-ı Cedid reformları da ilk ve temel olarak askeri anlamda yapılmıştır. Doğru cevap B'dir.

Padişah çocuklarının doğrum, sünnet ve düğün törenlerinin anlatıldığı eserlere Surnâme ismi verilir. Bu eserlerde şenliklerde yapılan eğlenceler, törenler ayrıntılı olarak tasvir edilir. Surnâmeler özellikle kültür tarihi ama aynı zamanda iktisadi tarih açısından da önemli eserlerdir. Doğru cevap E'dir.

Islahatnâme yazarlarına, genellikle eski düzenin bozulması, önceden beri uyulan kanunlara, yani kanun-ı kadime uyulmamasını düzenin bozulmasındaki temel gerekçe olarak görmüşlerdir. Doğru cevap C'dir.

Canikli Ali Paşa tarafından yazılan Tedâbirü’l-Gazavat devlet kurumlarını tenkit eden, askeri, mali ve idari konularda yapılması gereken reformları konu alan bir eserdir. Ancak bu eser 1774-1776 yılları arasında kaleme alındığından II. Mahmut dönemine ilişkin bilgiler içermez. Doğru cevap B'dir.

Tarihçilerin önemli bir başvuru kaynağı olan "Osmanlı Müellifleri" adlı eserini üç cilt halinde neşreden tarihçi Bursalı Mehmed Tahir'dir. Doğru cevap A'dır.

Osmanlı tarihini genel olarak ele alan ilk eseri Almanca olarak Joseph von Hammer kaleme almıştır. Hammer, 1774’e kadar olan Osmanlı tarihini Avrupa kaynakları ile Osmanlı kaynaklarını bir arada kullanarak yazmıştır. Bu eser Eski (Osmanlıca) ve Yeni Türkçe’ye de çevrilmiştir.

Joseph von Hammer, Devlet-i Osmâniye Tarihi, I-X, (Çeviren: Mehmet Ata), İstanbul 1329-1337. (Hammer’in Osmanlıca olan ilk tercümesi, Osmanlının kuruluşundan 1676’ya kadar olan kısmını ihtiva eder).

Hammer’den sonra ikinci büyük Osmanlı tarihini Johann Wilhelm Zinkeisen Almanca olarak kaleme almıştır. Avrupa arşivleri kullanılarak kaleme alınmış eser kuruluştan 1812’ye kadar gelir.

Üçüncü büyük Osmanlı tarihini Nicolae Jorga kaleme almıştır. Kuruluştan 1908’e kadarki olayları anlatır. Özellikle Osmanlı’nın Balkan siyaseti hakkında önemli bilgiler veren bir eserdir.

Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul 1915-1924; Mehmed Cemaleddin, Osmanlı Tarih ve Müverrihleri, (Hazırlayan: Mehmet Arslan), ıstanbul 2003; Franz Babinger, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (Çeviren: Coşkun Üçok), Ankara 1982; Agâh Sırrı Levend, Gazavâtnâmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavâtnâmesi, Ankara 1956 gibi eserler önemli başvuru kitaplarıdır. Ayrıca İslâm Ansiklopedileri’nin ilgili maddelerinde de Osmanlı döneminde eser kaleme almış tarihçiler hakkında bilgiler bulunabilir. Türkçe olarak yazılmış bir diğer önemli tarih İsmail Hami Danişmend’in kronololojik olarak kaleme aldığı, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi’dir. Özellikle belirli bir tarihteki bir hadise hakkında hızlı ve özet bilgi edinilmek istendiğinde bu esere müracaat edilmelidir. Eserin 4 cildi siyasi tarih, beşinci cildi ise Osmanlı devlet ricalini anlatır.

Divanî: Osmanlılar zamanında özellikle erken dönemlerde Divan-ı Hümayûnda kayıtların tutulduğu yazı çeşididir. Hızlı ve ince kalem ile yazılana divanî kırması adı verilirdi. Siyakat: Osmanlı Devleti’nde özellikle maliye ile ilgili yazışmalarda kullanılan bir yazı çeşididir. Rik’a: Türkler tarafından icat edilen, kullanılan ve yaygınlaştırılan Arap harflerinin yazı cinslerinden biridir.

Tahrir defterleri bize, bir bölgede yaşayan hane reisi erkeklerinden, bekâr erkeklere, dul kadınlardan, vergiden muaf olanlar ile yaşlı olup vergi veremeyecek durumda olanlara kadar o bölgede yaşayanları tek tek verir. Hane reisi kadınlar ile ilgili hiçbir bilgi vermez.

Şehnâme yazıcılığı, Fatih devrinde başlamış, II. Bâyezid devrinde devam etmiş ve Kanunî döneminde resmî bir müessese hâline gelmiştir. İlk şehnâmeci Şehdî’dir ama bu tarihçi eser yazmamıştır. II. Bâyezid’in emriyle İdris-i Bitlisî, Heşt Bihişt isimli eseri Farsça kaleme almıştır ve bu eserde ilk sekiz Osmanlı padişahını anlatır. II. Bâyezid’ın emriyle tarih kaleme alan bir diğer tarihçi de İbn Kemal’dir. İbn Kemal’in Türkçe olarak kaleme aldığı Tevârîh-i Âl-i Osmân adlı eseri Osmanlı tarihçiliğinde bir dönüm noktasıdır. İlk resmî şehnâmeci Arifî Fethullah Çelebi’dir ve Şehnâme-i Âl-i Osmân isimli 60 bin beyitlik bir eser yazmıştır. En meşhur Osmanlı şehnâmecisi Seyyid Lokman bin Hüseyin el-Âşurî el-Urmevî’dir ve 27 yıllık şehnâmecilik görevinde Hünernâme, Selim Han-nâme (Şehnâme-i Selim), Şehinşah-nâme, Zübdetü’t-tevârih (Tomar-ı Neseb-nâme-i Hümâyûn), Zafer-nâme gibi birçok eser telif etmiştir. Bir diğer şehnâmeci Talîkîzâde Mehmed Subhî Efendi, şehnâme, şehnâme-i Hümâyûn (Yanık seferi) ve Eğri Seferi şehnâmesi’ni hazırlamıştır. Talîkîzâde’den sonra yerine Hasan Hükmî tayin edilmiştir ancak Hasan Hükmî bir eser ortaya koyamamıştır. Ondan sonra da resmî olarak yeni bir şehnâmeci tayin edilmemiştir.

XVI. yüzyıl tarihçileri, eserlerinde Genç Osman hadisesini anlatmamışlardır.