TARİH METODU

Gazavatnâme, düşmanla yapılan savaş ya da düşman topraklarına yapılan dini nitelikli akınların hikâyeleridir. Doğru cevap A’dır.

İskendernâme’nin sekiz bin beyitin üzerindeki hacmine karşılık, Osmanlı tarihine ayrılan kısım yalnızca üç yüz otuz dört beyitten müteşekkildir. Eserde Ertuğrul Gâzî’den Emir Süleyman’a kadar Osmanlı hânedânının tarihi anlatılmıştır. Metin, Fetret Devri’nde, şehzâdeler arası taht mücadelesinin sürdüğü bir dönemde, Emir Süleyman’ın Osmanlı tahtının meşrû vârisi olduğunu ima edecek şekilde, ona yazılmış bir methiye ile sona erer. Bu eserin önemi, Osmanlı tarih yazıcılığının kendisinden sonraki örnekleri için de bir kaynak olmasıdır. Doğru cevap D’dir.

Fatih devri tarihçiliğinin en önemli hususiyetlerinden birisi bu dönemde şehnâmeciliğin başlaması olmuştur. Şehnâmecilik, yarı-resmi nitelikte bir saray tarihçiliğidir. Şehnâmelerde padişahın vasıfları, kahramanlıkları, zaferleri yüceltilir. Doğru cevap B’dir.

Kanûnî çok sayıda Süleyman-nâme yazdırdı. Bu eserlerde onun seferleri, fetih ve zaferleri ile îmar faaliyetleri anlatılmıştır. Süleyman-nâmeler arasında çok bilinenler Karaçelebi-zâde’nin ve Bostan’ın Süleyman-nâmeleri ile Celal-zâde Salih’in Tarih-i Sultan Süleyman’ı ve Celal-zâde Mustafa’nın Tabakâtü’l-Memâlik fî Derecâti’l-Mesâlik adlı eserleridir. Süleymân-nâme literatürünün zenginliğine delil olarak, sadece Kanûnî’nin son seferi olan Zigetvar üzerine kaleme alınmış olan Sigetvar-nâmelerin varlığını gösterebiliriz.

Süleyman-nâmelerin büyük bölümü Türkçe yazılmış olmakla beraber içlerinde Farsça ve Arapça olanlar da vardır. Edebî yönden son derece gösterişli, oldukça ağır bir dil ve üslûpla telif edilmiş olan bu eserlerde, biçim olarak genellikle nazım ya da nazım-nesir birlikte kullanılmıştır. Az sayıda da olsa sadece nesirle yazılmış olan örnekler de vardır. Doğru cevap E’dir.

Klasik dönemin büyük müverrihi olan Kemâl Paşa-zâde tarih görüşü ve metodu itibariyle Osmanlı tarih yazıcılığı içerisinde bir kırılmayı temsil eder. O esasen bir tarihçi değildir. Tarihle birlikte, felsefe, mantık, kelam, tefsir, hadis, hukuk, dil ve edebiyât alanlarında iki yüzden fazla eser vermiştir. Öyle ki “XVI. asrın ilk yarısındaki Osmanlı kültürünün en büyük mümessili” olarak değerlendirilmiştir. Doğru cevap B’dir.

On dokuzuncu yüzyıl vakanüvislerinden Antepli Ahmed Âsım Efendi bir Farsça sözlük olan Burhân-ı Katı isimli eseri Türkçe’ye tercüme ederek Sultan III. Selim’in iltifatına mahzar olmuş ve Süleymaniye Müderrisliği’ne getirilmiştir. Doğru cevap C’dir.

On dokuzuncu yüzyılda çok sayıda Osmanlı tarihçisi tarafından yabancı dilde tarihler kaleme alınmıştır. Bu müellifler arasında Mahmud Raif Efendi, Gabriel Narodunkyan Efendi, Mahmud Muhtar Paşa, Mizancı Murad Bey, Aristarchi Bey sayılabilir. Avrupa dillerinde tarih yazımındaki bu hızlı artış Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı ile ilişkilerindeki yeni durumun doğal sonucudur.

Yirminci yüzyıl başına gelindiğinde Osmanlı-Türk tarih yazıcılığı artık profesyonel bir uğraşı olma niteliği kazanmıştır. Tarihin politik ve pedagojik işlevleri onun kurumsal niteliklerini de güçlendirmiştir. “Resmi tarih” çok güçlü bir olgu olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Tek tek tarihçiler değil, tarih kurumları öne çıkmaya başlamıştır. II. Meşrutiyet döneminde kurulan Tarih-i Osmanî Encümeni bu anlamda hem kurumsal kimliği hem de yayınları ve özellikle de süreli yayını ile bir kırılma noktasıdır. Bu kurumu Âsâr-ı İslâmiye ve Milliye Tetkik Kurumu gibi alternatif oluşumlar izlemiştir. Yüksek öğretimde tarih derslerinin okutulması tarihçiliği etkileyen bir başka unsur olmuştur. Tarih ders kitapları bu literatüre yeni bir soluk kazandırmıştır. Tarihçilik yabancı yayınlar ve uluslar arası kongreler gibi vasıtalarla dünya ile daha fazla entegre olmuştur. Tarih araştırmaları için yurtdışına giden öğrenci ve tarihçi sayısı artmıştır. Cumhuriyet dönemi tarihçiliği işte bu birikim üzerinde vücut bulmuştur. Doğru cevap E’dir.

İlk dönem İslâm tarihçiliğinin kaynakları konuları itibariyle dört kategoride toplanmaktadır. Bunlardan birincisi hilkatten başlayarak genellikle Müslüman kavimlerin ve idârelerin tarihlerini ele alan genel tarihlerdir. İkincisi belli bir dönemin, hükümdarın, şehrin vs. tarihini ele alan özel tarihlerdir. Üçüncüsü, tabakât ve biyografi eserleridir. Dördüncüsü de, tarihe yardımcı sayılabilecek ilimlerde kaleme alınmış olan eserlerdir.

Büyük Selçuklu İmparatorluğu döneminde önemli tarihler telif edilmiştir. Selçuklu sultanları ve sarayı tarihçilerin hâmisi olmuştur. Bu dönem tarihlerinin dilleri Farsçadır ve çoğunlukla İran tarih yazıcılığı geleneği içerisinde kaleme alınmışlardır. Bu eserler arasında bilhassa siyâsetnâmeler Osmanlı tarih yazarları üzerinde etkili olmuştur. Keykâvus b. İskender’in Kâbusnâme’si, Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme’si ve Ebu Hamid Muhammed Gazalî’nin Nasihatü’l-Mülûk adlı eseri Osmanlı müverrihlerinin iyi bildikleri, bazıları defalarca Türkçe’ye tercüme edilmiş Büyük Selçuklu devri eserlerindendir.

Osmanlı tarihçiliğinin ilk örnekleri gazavatnâmelerdir.

Doğru cevap B şıkkıdır.

II. Bâyezid devrinde Osmanlı tarihçiliğinde bir zihniyet devrimi tamamlanmıştır. Kuruluş devri tarihçiliğinin Osmanlı tarihini dünya tarihi ve İslâm tarihi içinde konumlandırması bu devirde büyük ölçüde değişmiştir. Artık tarih yazıcılığında evrensel bir İslâm imparatorluğunun ideolojisi hissedilmektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır

II. Meşrutiyet döneminde kurulan Tarih-i Osmanî Encümeni bu anlamda hem kurumsal kimliği hem de yayınları ve özellikle de süreli yayını ile bir kırılma noktasıdır.

On dokuzuncu asır elbette yalnızca İbn Haldun’cu tarih yorumunun hegemonyasında değildi. Bu tarih telâkkîsinden uzak duran bir tarihçi olarak Tayyar-zâde Ahmet Atâ Osmanlı bürokrasisi içinde çeşitli vazifelerde bulunmuş, telif etmiş olduğu beş ciltlik hacimli eseri Târih-i Atâ dolayısıyla üzerinde durulması icap eden bir on dokuzuncu yüzyıl müverrihidir.

İbn Haldun ilim ve tarih anlayışı ile Osmanlı tarihçiliği üzerine büyük etkileri olmuş bir müverrihtir. Bunu on altıncı ve on yedinci yüzyıl kaynaklarında isminin ve eserlerinin zikredilerek kendisine referansta bulunulmasından ve hatta tarih yorumunun takip edilmesinden çıkarmak mümkündür. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Siyâsetnâmeler Osmanlı tarih yazarları üzerinde etkili olmuştur. Keykâvus b. İskender’in Kâbusnâme’si, Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme’si ve Ebu Hamid Muhammed Gazalî’nin Nasihatü’l-Mülûk adlı eseri Osmanlı müverrihlerinin iyi bildikleri, bazıları defalarca Türkçe’ye tercüme edilmiş Büyük Selçuklu devri eserlerindendir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.