TARİH METODU

Keykâvus b. İskender’in Kâbusnâme’si, Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme’si ve Ebu Hamid Muhammed Gazalî’nin Nasihatü’l-Mülûk adlı eseri Osmanlı müverrihlerinin iyi bildikleri, bazıları defalarca Türkçe’ye tercüme edilmiş Büyük Selçuklu devri eserlerindendir.

Ahmed Eflâkî’nin Menâkıbü’l-Arifîn’i ve dönemin münfleat mecmuâları Osmanlı müverrihlerini de etkilemiş önemli tarih eserleridir.

Doğru cevap b'dir. Menazilname Osmanlı dönemi eseridir.

Osmanlı tarihçiliğinin ilk örneklerinden olan düşmanla yapılan savaş ya da düşman topraklarına yapılan dini nitelikli akınların hikâyelerine Gazavatnâme denir. 

Doğru cevap c'dir.

Osmanlı tarih yazıcılığının kroniklerde zikredilen ilk örnekleri günümüze ulaşmıştır. Günümüze ulaşan en eski tarihlerin kaynak olarak kullandığı Yahşî Fakîh’in
Menâkıb-ı Âl-i Osman adlı eserinin bilinen en eski Osmanlı tarihi düşüncesi hâkim kanaattir. Bu eserin Yıldırım Bâyezid zamanına kadar olan hadiseleri içerdiği ve II. Murad devrinin ilk yıllarında yazıldığı bilinmektedir.

Doğru cevap d'dir.

Bugün müellifi tespit edilemeyen pek çok Tevârih-i Âl-i Osman vardır. Bilinen Tevârih-i Âl-i Osman yazarları arasında ise Âşık Paşa-zâde, Mevlâna Mehmed Neşrî, Oruç b. Âdil, Behiştî Ahmed Sinan Çelebi, Mevlânâ Rûhî Çelebi, Kemâl, Kıvâmî, Mehmed b. Hacı Halil el-Konevî ve Bayatlı Mahmudoğlu Hasan sayılabilir.

Doğru cevap e'dir.

Osmanlı tarih yazıcılığının başlangıcı olarak kabul edilen II. Murad devrinden son- ra, Fatih dönemi, Osmanlı tarih yazıcılılığının kuruluş devri kabul edilmektedir.

Doğru cevap a'dır.

Yazı kabiliyeti yüksek, resmi yazışma kurallarını bilip uygulayan kişiye münşi denir. 

Doğru cevap b'dir.

“Osmanlı Devleti’nin müstakil ilk tarihi” olan Tevârîhü’s-Selâtîni’l-Osmaniyye adlı Arapça eserinin yazarı Karamanî Nişancı Mehmed Paşa'dır.

Doğru cevap c'dir.

"Koca Nişancı" diye de bilinen, en tanınmış eseri ise Tabakâtu’l-Memâlik ve Derecâtu’l Mesâlik olan müverrih Celâl-zâde Mustafa'dır.

Doğru cevap d'dir.

Jön Türk hareketinin mühim simalarından, Dağıstan’da doğmuş, Rusya’da eğitim görmüş, İstanbul’a göç etmiş ve Osmanlı bürokrasisine girmiş yeni bir aydın tipinin örneği olan, on dokuzuncu yüzyılda Osmanlı Devleti’nde bilhassa yeni ve modern okullarda yetişen nesillere hitap edecek genel tarih ihtiyacına cevap vermek üzere kaleme alınmış Tarih-i Umûmî adlı kitabın yazarı Mizancı Mehmed Murad Bey'dir. 

Doğru cevap e'dir.

İslâmiyet’in doğduğu dönemde Arapların “tarih”e karşılık gelecek bir kelimeleri yoktu. İslâm öncesi Arap toplumlarında tarihçilik faaliyeti olarak görülebilecek iki etkinlikten biri nesep ilmi olarak tanımlanan, biyografik veriler içeren şecereler tutmak; diğeri ise edebi bir üslûpla Arap kabileleri arasındaki savaşları anlatan “Eyyâmü’l Arab” (kabile savaşları) konuşmalarıydı.

İslâmiyet’in doğduğu dönemde Arapların “tarih”e karşılık gelecek bir kelimeleri yoktu. İslâm öncesi Arap toplumlarında tarihçilik faaliyeti olarak görülebilecek iki etkinlikten biri nesep ilmi olarak tanımlanan, biyografik veriler içeren şecereler tutmak; diğeri ise edebi bir üslûpla Arap kabileleri arasındaki savaşları anlatan “Eyyâmü’l Arab” (kabile savaşları) konuşmalarıydı.

İslâmiyet’in doğduğu dönemde Arapların “tarih”e karşılık gelecek bir kelimeleri yoktu. İslâm öncesi Arap toplumlarında tarihçilik faaliyeti olarak görülebilecek iki etkinlikten biri nesep ilmi olarak tanımlanan, biyografik veriler içeren şecereler tutmak; diğeri ise edebi bir üslûpla Arap kabileleri arasındaki savaşları anlatan “Eyyâmü’l Arab” (kabile savaşları) konuşmalarıydı.

Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler dönemlerinde de Türkçe tarih yazıcılığının pek gelişmediği söylenebilir. Bu dönemde din ve hukuk alanında Arapça’nın, sanat ve edebiyât alanında Farsça’nın egemenliği söz konusudur. İbn Bîbî’nin El-Avâmirü’l-Alâiyye fi’l-Umûri’l-Alâiyye adlı Farsça mensur (Şiir tarzında) eseri, Aksarayî’nin Müsâmeretü’l-Ahbâr ve Müsâyeretü’l-Ahyâr’ı, Niğdeli Kadı Ahmed’in Al-Veled Al-Şefîk’i, Ahmed Eflâkî’nin Menâkıbü’l-Arifîn’i ve dönemin münşeat mecmuâları Osmanlı müverrihlerini de etkilemiş önemli tarih eserleridir.

Gazavatnâmeler düşmanla yapılan savaş ya da düşman topraklarına yapılan dini nitelikli akınların hikâyeleridir.

Osmanlı tarih yazıcılığının ne tam olarak içinde, ne de dışında kabul edilebilecek olan menâkıbnâmeler birer tarih eseri olarak görülemeseler de son derece önemli tarihi kaynaklardır. Bu eserlerde, ithaf edildikleri yahut yazıldıkları dönemin şahsiyetleri hakkında, vekâyinâmelerde bulunamayacak ölçüde zengin biyografik bilgiler bulmak mümkündür. Ayrıca dönemlerinin sosyal, iktisâdî ve kültürel hayatı ile ilgili son derece ilginç detaylara bu metinlerin satır aralarında rastlanabilmektedir. Bu metinler en çok da din ve inanç tarihi açısından değerli bilgiler ihtivâ etmektedirler. Manzum ya da mensur olarak yazılabilen bu türlerin destansı yönü ağır basmaktadır.

II. Mehmet devri tarihçilerinden Şükrullah, Behçetü’t-Tevârih adlı eserini Farsça olarak ve on üç bölüm halinde yazmıştır. Kitabın sadece on üçüncü ve son bölümü Osmanlılarla ilgilidir. İlk sekiz bölüm hilkatten başlayan bir tür dünya ve İslâm tarihidir. Sonraki bölümlerde Yunan filozoşarından din büyüklerine, İran şahlarından gayrimüslim hükümdarlara, Emevîler ve Abbâsîler’den Selçuklulara kadar geniş bir konu yelpazesi ele alınmıştır. Eser Fatih Sultan Mehmed ve onun veziri Mahmud Paşa’ya övgü ile biter.

Düşmanın yenilgisi ile sonuçlanan askerî başarıların anlatıldığı gazavatnâmeler zafernâme olarak adlandırılır. Bir şehrin veya bir kalenin ele geçirilmesini hikâye eden eserler ise fetihnâme olarak tanımlanır. Bir dizi fethi içeren bir seferin hikâyesini anlatan fetihnâmelere ise sefernâme denilir.

Düşmanın yenilgisi ile sonuçlanan askerî başarıların anlatıldığı gazavatnâmeler zafernâme olarak adlandırılır. Bir şehrin veya bir kalenin ele geçirilmesini hikâye eden eserler ise fetihnâme olarak tanımlanır. Bir dizi fethi içeren bir seferin hikâyesini anlatan fetihnâmelere ise sefernâme denilir.

Klasik dönem Osmanlı tarihçilerine göre tarihin iki temel işlevi vardı. Bunlardan biri ilahiyata/din bilimlerine yardımcı olmak, diğeri ise hükümdar ve yöneticilere rehberlik etmekti. Dolayısıyla Osmanlı tarihçiliğinin biri teolojik, diğeri politik iki kökten filiz verdiği söylenebilir. Doğru cevap B’dir.

Büyük Selçuklu İmparatorluğu döneminde önemli tarihler telif edilmiştir. Selçuklu sultanları ve sarayı tarihçilerin hâmisi olmuştur. Bu dönem tarihlerinin dilleri Farsçadır ve çoğunlukla İran tarih yazıcılığı geleneği içerisinde kaleme alınmışlardır. Bu eserler arasında bilhassa siyâsetnâmeler Osmanlı tarih yazarları üzerinde etkili olmuştur. Keykâvus b. İskender’in Kâbusnâme’si, Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme’si ve Ebu Hamid Muhammed Gazalî’nin Nasihatü’l-Mülûk adlı eseri Osmanlı müverrihlerinin iyi bildikleri, bazıları defalarca Türkçe’ye tercüme edilmiş Büyük Selçuklu devri eserlerindendir. Doğru cevap C’dir.