TARİH METODU

Uygurlar, ilk zamanlar hâlâ Gök-Türk yazısını kullanıyorlardı. Uygur yazıtları bu alfabe ile yazılmıştır. Ancak, zamanla alfabelerini değiştirdiler. Soğd alfabesini kendi dillerine uyarlayarak Uygur alfabesini oluşturdular. X-XI. yüzyılda en olgun şeklini alan Uygur yazı dilinin etkileri XVII. yüzyılda Müslüman Türk kültür sahasında da görülmektedir. Budizm’i benimseyen Uygur düşünürlerinin ortaya koydukları felsefî ürünler Türk düşünce hayatını derinden etkiledi. Uygurlar Brahmi denilen Hint Alfabesini ve Hıristiyanlığın tesiriyle Süryanî alfabesini de kullandılar. Doğru cevap B’dir.

Kara Balgasun Yazıtı: Gök-Türk alfabesiyle yazılan diğer bir yazıt Uygurların ilk hükümet merkezi olan kuzeydeki Kara Balgasun’da bulunmuştur. Türkçe, Çince, Soğdça olarak üç dilde yazılan bu yazıt, başlangıçtan IX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Uygur tarihini konu alır. Ay Tengride Kut Bulmuş Alp Bilge Kağan (808-821) adına dikilmiştir. Yazıtın Türkçe olan kısmı çok tahrip olunmuştur. Sadece bazı kelimeler okunmaktadır. Soğdça olan yüzü ise çok fazla silinmiştir. Sadece Çince kısmı sağlam kalmıştır. Doğru cevap C’dir.

Uygur medeniyeti daha sonra gelen Türk topluluklarını ve devletlerini de etkilemiştir. Uygur medeniyeti olmadan Karahanlılar zamanında oluşan Batı Türkistan medeniyeti düşünülemezdi. Yusuf Has Hacib, Ahmed Yesevî ve Ali Şir Nevaî’nin eserleri Karahanlı yazı dili temeli üzerinde yükselmiştir. Kutadgu Bilig’in üç nüshasından biri ve Atabetü’l-Hakâyık’ın en iyi nüshası Uygur yazısı ile yazılmıştır. Uygur yazısı XV. yüzyılda Osmanlı sarayında da kullanılmıştır. Fatih Sultan Mehmed’in Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’a karşı yaptığı savaşın sonunda yazdırttığı zafernâme Uygur dili ve alfabesiyle kaleme alınmıştır. “Tanrı ganidir. Allah-ı teala inayeti ile Sultan Mehmet Han sözüm” diye başlamaktadır. Doğru cevap E’dir.

Plano Carpini, Moğolların dini hakkında bilgi edinmesi ve onları Hıristiyanlığa davet etmek üzere Papa tarafından Moğol ülkesine gönderilmişti. Carpini, Kiev, Dniyeper, Don, Volga yolunu takip ederek 1246’da Altın Orda başkenti olan Saray’a ulaşmıştır. Batu Han onu uzun bir yolculuğa çıkararak Moğolistan’daki Karakurum’a göndermiştir. Seyahatnamesinde bozkır hayatı, Moğol gelenek ve inançları, Moğolların Ruslarla ilişkileri konusunda önemli bilgiler vermiştir. Doğru cevap D’dir.

Altın Orda döneminden günümüze kadar gelebilen en önemli eser, 1550’de Ötemiş Hacı’nın yazdığı Tarih-i Dost Sultan adlı kitaptır. Ötemiş Hacı, Cengiz Han’ın torunlarının hizmetinde bulunmuş, eğitimli bir kişiydi. Çağatay Türkçesiyle yazılan eser, Cengiz Han’dan XIV. yüzyılın sonuna kadar olan olayları içermektedir. Doğru cevap D’dir.

Türklerin Moğolistan’da yaşadıkları döneme (X. yüzyıla kadar) ait bilgilerin çok
önemli bir kısmı Çin kaynaklarına dayanmaktadır

Timur soyundan gelen Zahirüddin Muhammed Babür, Özbeklerin baskısı sonucunda Türkistan’ı bırakıp gitmeye ve Hindistan’da yeni bir devlet kurmaya mecbur olmuştur. Hindistan Timurluları (Babürlüler) hakkında anılması gereken ilk eser, Babür’ün hatıralarıdır. Babür, mahir bir asker ve idareci olduğu kadar, edebiyat ve sanatta da son derece yüksek bir kültüre sahipti. Türkçe olarak yazdığı şiirler ve özellikle Vekâyi veya Bâbürnâme adlı eseri otobiyografi türünde dünya klasiklerinden olup Çağatay edebiyatının en güzel örneklerindendir. Günlük ve hatıra tarzında yazdığı bu eser, devrinde ve sonraki dönemde örnek oluşturmuştur. 1494-1529 arası olayları kapsar. Eserin odak noktasını Babür’ün siyasi alanda yaptığı mücadeleleri oluşturur. Hatıra yazma alışkanlığı kızı Gülbeden Begüm’ün Hümayunnâme adlı eseri ve torunu Cihangir’in Tüzük-i Jihangir kitabı ile devam etmiştir.

Babür eserini Çağatay Türkçesiyle yazarken, onun akrabası ve çok iyi bir tarihçi olan Mirza Haydar Farsça yazmıştır. Babür, Emir Timur soyundandı ve Türk boyu olan Barlaslardan geliyordu ve sonuçta Moğol’dan ziyade Türk idi. Mirza Haydar ise, Moğolların bir kolu olan ve asalet bakımından Barlaslarla denk tutulan Duglat boyuna mensuptu. Mirza Haydar’ın Tarih-i Reşidî adlı meşhur tarih eseri Doğu Türkistan, Maveraünnehr ve Kazak hanlarının tarihi için birinci sınıf kaynaktır. Eser, 1546 yılına kadar olan olayları içermektedir. Doğru cevap E’dir.

Çarlık Rusya’sının sonunda ve Sovyetlerin ilk döneminde verdiği eserlerle Orta Asya tarihi araştırmalarının temellerini atan bilim adamı, Alman asıllı Rus tarihçisi V. V. Barthold’dur. Doğru cevap C’dir.

Moğol hanları ve Timurluların tarihini  büyük ölçüde Farsça eserlerden öğrenmekteyiz

I. Dünya Savaşı yıllarında Sovyetler Birliği’nde tarih yazımında yeni bir eğilim gelişti. Rus halkına vatanseverlik ruhu aşılamak için geçmişteki Rus kahramanları canlandırıldı. Savaştan sonra bu eğilim Orta Asya tarihçilerine de yayıldı. Her bir cumhuriyette geçmişten bazı şahsiyetler seçilerek yüceltildi. Yalnız, bunların Ruslara karşı savaşmamış olması gerekiyordu. Türklere, Polonyalılara veya Rusların geleneksel düşmanı olan başka milletlere karşı savaşmış olan kahramanlar tercih edildi. Özbekistan için Timur bu projeye uygun düşüyordu. Onun Osmanlı Türklerine karşı olan zaferi abartıldı ve daima gündemde tutuldu. Doğru cevap B’dir.

Orta Asya Türk tarihi hakkında yazılan genel nitelikli eserlerin başında René
Grousset’in Bozkır imparatorluğu gelir

XIX. yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başında Rusya Türklerinin en önemli fikir hareketi olan Ceditçilik, farklı dönemlerde ilim adamlarınca farklı farklı algılanmıştır. Kırımlı İsmail Gaspıralı’nın önderliğinde eğitim reformu hareketi olarak başlayan bu hareket giderek sosyal hayatın her cephesindeki reform gayretleri şeklinde gelişmiştir. Doğru cevap A’dır.

Türk tarihi hakkında derli toplu bilgi edinmek için Jean-Paul Roux’nun Türklerin Tarihi adlı eserine bakılabilir.

Türk yazıtlarının en eskileri Yenisey’de bulunanlardır.

Orhon yazıtları Doğu Gök-Türklere aittir

Gök-Türk alfabesiyle yazılan diğer bir yazıt Uygurların ilk hükümet merkezi olan kuzeydeki Kara Balgasun’da bulunan yazıttır.

erman, hakanın mektubu, buyruğu anlamında olan kelime Yarlıktır.

Tarih-i Dost Sultan adlı kitabı  Ötemiş Hacı yazmıştır.

Şecere-i Türk adlı kitap Ebulgazi Bahadır Han’a aittir.

1960’larda Ceditçi söylemi tartışmasız benimseyen ve Devrim öncesi aydınların tümünü Ceditçilikle özdeşleştirip kahramanlaştıran bir yaklaşım hâkim olmaya başladı. Bu anlayışa göre Ceditçilik medreselerdeki skolastik eğitim usûlüne karşı getirilen eleştirilerin ve İslam’ın aslî kaynaklarına dönme çabasının bir neticesiydi.