TARİH METODU

Kitabeler ortaçağ tarihçilerinin önemli ve güvenilir kaynaklarındandır ve ait oldukları binaya ve devrin hükümdarına ait önemli bilgiler içermektedirler. Ancak hükümdarın yaşı bunlardan biri değildir. Doğru cevap D'dir.

Günümüze ulaşan en eski vergi kitabeleri Ankara, Kırşehir, Ani ve Bakü şehirlerinde bulunmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Nümizmatik ilmi eski paralar ve sikkelerle ilgilenir. Bu kaynaklar tarihçiler için en güvenilir kaynaklardandır. Doğru cevap A'dır.

Ortaçağ İslam devletlerinden günümüze ulaşan vakfiye sayısı oldukça sınırlı olmakla birlikte, en eski vakfiye örneklerinin izi Karahanlılara kadar sürülebilir. Doğru cevap E'dir.

Uygur harfleriyle yazılmış 1207 tarihli vesika Gerhard Doerfer tarafından 1981 yılında Almanca olarak "Ein uigurischer Text aus Iran vom Jahre 1207" ismiyle yayınlanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Bir esere, o eserin müellifi ya da başka bir yazar tarafından sonra yapılan ilaveye zeyl denir. Söz konusu ilave, kimi zaman sona eklenen küçük bir bölüm, kimi zaman ise o eseri tamamlayıcı nitelikte tamamen müstakil başka bir eser şeklinde olabilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Sadece dönemin değil İran tarih yazıcılığının da en büyük eserlerinden biri olan Cami'u't-tevarih bizzat Gazan Han'ın emriyle Reşidu'd-din Fazlullah tarafından kaleme alınmıştır. Genel bir tarih niteliğinde olan bu eserin asıl önemli, İslam tarihinin yanında, daha önce hiçbir İslam tarihçisinin teşebbüs etmediği, Çin, Hint, İsrail oğulları ve Avrupa gibi İslam coğrafyası dışında kalan milletlerin tarihini de ihtiva etmiş olmasıdır. Doğru cevap E'dir.

İran tarih yazıcılığında İlhanlılar devrinden itibaren yaygınlık kazanan gelişmelerden birisi tarih kitaplarının manzum olarak telif edilmesi olmuştur. Şemsu'd-din Muhammed-i Kaşani tarafından kaleme alanan Şah-name-yi Cengizi, Ahmed b. Muhammed-i Tebrizi tarafından kaleme alınan Şahanşah-name, Hamdullah-i Mustevfi tarafından kaleme alınan Zafer-name ve Hace Nure'd-din b. Şemse'd-din Muhammed el-Ejderi tarafından kaleme alınan Gazan-name XIV. yüzyıl başlarından itibaren İran coğrafyasında iyice yaygınlık kazanan bu geleneğin başlıca mümesilleridir. Doğru cevap B'dir.

İbn Bibi tarihinin önemine rağmen eserin araştırmacılar tarafından dikkatli kullanılmasının gerektiren pek çok husus mevcuttur. Müellif umumiyetle zikrettiği hadiselerin tarihlerini vermediği gibi, zaman zaman kronolojik sıraya riayet etmediği için, modern araştırmacıların yanılmalarına neden olmuştur. Bunun yanı sıra müellif, ailesinin ve kendisinin ikbalini borçlu olduğu Selçuklu hanedanına karşı eserinde daima şükran hisleri içinde olmuştur. Eserin dikkatli kullanılmasının gerektiren bir başka husus da, müellifin bilhassa uçlarda devlet otoritesine karşı gelerek isyan eden Türkmenler ile zaman zaman şehirlerde karışıklıklar çıkaran fityan ve runud gibi zümrelere karşı önyargılı tutumudur. Müellif özellikle Moğol zulmüne başkaldıran Türkmenler'i karışıklıklara sebep olmaları nedeniyle şiddetle tenkit etmiştir. Doğru cevap B'dir.

Seyahatnameler Ortaçağ tarihi araştırmacıları için son derece değerli bilgiler içermektedir. Başlıca seyahatname müellifleri arasından İbn Fadlan, Nasir-i Hüsrev, Ebu Hamid Muhammed el-Gırnati, Takiyyu'd-din Ebu'l-Hasan, 'Ali el-Herevi, İbn Cubeyr ve İbn Battuta gibi seyyahları saymak mümkündür. Doğru cevap E'dir.

Epigrafik kaynaklar (kitabeler/yazıtlar) umumiyetle yapılar, mezartaşları, çeşitli
eşyalar ve sert cisimler üzerine kaydedilmiş yazılı metinlerdir.

X. ve XI. yüzyıl İran ve Mâverâünnehir coğrafyasına ait kitabeler
ise Sheila S. Blair tarafından yayınlanarak tahlil edilmiştir: Monumental Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden 1992.

Azerbaycan coğrafyasına ait kitabelerin kataloğu ise Meşadihanım Neymat tarafından yayınlanmıştır: Korpus epigrafiçeskih pamyatnikov Azerbaycana: Arabo-Perso-Türkoyaziçniye
nadpisi Baku i Apşerona XI - naçala XX veka, Baku 1991.

İslâm dünyasında ilk örneklerine XIV. yüzyılın ilk yarısında İlhanlılar zamanında rastlanan vergi kitabeleri, özelikle iktisadî düzenlemelerle ilgili sundukları
kıymetli bilgiler sebebiyle epigrafik kaynaklar içerisinde çok büyük bir öneme sahiptir.

slâm coğrafyasına ait kitabeler XII. yüzyıla kadar Arapça olarak kaleme alınmıştır. Günümüze ulaşan en eski Farsça kitabeler XII. yüzyıl, en eski Türkçe kitabeler ise XIV. yüzyıla aittir.

Nümizmatik kaynaklar (paralar/sikkeler) verdikleri dakik bilgilerle tarih araştırmacıları için en güvenilir kaynak türleri arasında yer almaktadır. İslâmiyet’in ilk
dönemlerinde Bizans ve Sasanî paraları kullanılmış ve ilk İslâm sikkesi Emevî halifesi Abdu’l-melik b. Mervân (685-705) tarafından hicrî 74 (milâdî 695) yılında
bastırılmıştır.

Vakfiyeler, vakıfların ne şekilde işleyeceğiyle ilgili düzenlemeleri ihtiva eden resmî
vesikalardır. Söz konusu vesikalar, ait olduğu vakfın türüne ve büyüklüğüne göre,
sosyal, ekonomik ve kültürel tarih araştırmaları için Ortaçağ tarihi araştırmacılarına son derece değerli bilgiler sunabilmektedir.

Anadolu’da XIII. ve XIV. yüzyıllarda tanzim edilen vakfiyelerden bazılarında
Arapça’nın yanında Moğolca ve Doğu Türkçesi’nin de kullanıldığı dikkat çekmektedir. Söz konusu vakfiyeler Ahmet Temir tarafından yayınlanmıştır: Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur el-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi, Ankara 1989; “Die Arabisch-uigurische Vakf-Urkunde von 1326 des Emirs Şeref el-Din Ahmed
bin Çakırca von Sivas”, WZKM, LVI, (1960), s. 232-240.

Orhan Bey’e ait 724/1324
tarihli en eski Osmanlı vakfiyesi ise Farsça olarak kaleme alınmıştır: İsmail Hakkı
Uzunçarşılı, “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi, 724 Rebi’ü’l-evvel-1324 Mart”, Belleten,
V/19, (1941), s. 277-288.

Coğrafî eserlerin yanı sıra, seyyahların seyahat ettikleri yerlerle ilgili gözlemlerini ihtiva eden seyahatnâmeler de Ortaçağ tarihi araştırmaları için son derece
değerli bilgiler ihtiva etmektedir. Başlıca seyahatnâme müellifleri arasında İbn
Fadlân, Nâsir-i Husrev, Ebû Hâmid Muhammed el-Gırnâtî, Takiyyu’d-dîn Ebu’lHasan ‘Alî el-Herevî, İbn Cubeyr ve İbn Battûta gibi seyyahları saymak mümkündür.