TARİH METODU

Batı dillerinde “tarih” anlamına gelen İngilizce history, Fransızca histoire, Almanca Historie, İtalyanca storia kelimelerinin kökeni Helence I∑TOPIA (historia [historya]) kelimesinden gelmektedir. Bu kelime İyon Lehçesi’nde “araştırma, bildirme, haber alma yoluyla bilgi edinme” anlamında kullanılmaktadır. M.Ö. V. yüzyılda yaşayan Herodotos bu kelimenin anlamını geliştirerek, ona “insanların ve insan topluluklarının başından geçenleri kayda geçirme yoluyla elde edilen bilgi” anlamını da kazandırmıştır.

Yazılı kaynaklar, esas itibariyle iki gruptan meydana gelirler: Yazıt, sikke gibi bir olayın doğrudan doğruya parçası olanlar “birincil”; antik tarihçilerin yazdıkları ve nesnel olmayan kaynaklar ise “ikincil” kaynaklar diye ayrılmaktadır.

İlkçağ kavimleri arasında tarihçilikte Hititler’in ileri gitmiş oldukları görülmektedir. Hititler olayları yıllara göre düzenlemekle “yıllık” örneğini ortaya atmışlardı. Olayları gerçeğe uygun, ancak okuyucu üzerinde etki yapabilecek biçimde ve belirli görüşlere göre anlatmaya önem vermişlerdi.

Eskiçağ Tarihi, Akdeniz ve Önasya kültür çevreleri ile bu çevrelerle doğrudan ilişki halinde bulunan komşu bölgelerin yazı ile başlayan en eski devirlerinden (M.Ö. yaklaşık 3200) Bizans’ın siyasal olarak kurulduşu M.S. VII. yüzyıla kadar olan süreyi kapsamaktadır.

“Eskibatı” diye adlandırılan  grupta  Ege-Helen kültürleri, Büyük İskender’in açtığı Helenizm devri kültürü ve İtalya-Roma kültürleri yer almaktadır.

M.Ö. V. yüzyılda yaşamış bir başka tarihçi Thukydides’in tarih sahnesine çıkışıyla Helen tarih yazımında büyük sıçramalar olmuştur. Thukydides, Herodotos’un dinleyici eğlendirmek için tarih yazma düşüncesine karşıydı. Thukydides’in tarih yazımındaki amacı olayları akıl ve mantık yoluyla açıklamaktı. Bu nedenle Thukydides siyasal yazımın ilk örneğini verdiği eseriyle kronolojiye özen göstermiş, yalnızca olayları anlatmakla yetinmeyerek, onları meydana getiren nedenler ve aralarındaki bağlantılar üzerinde durmuştur.

Yazılı kaynaklar şu şekilde sınıflandırılmaktadır: 1) Edebi kaynaklar, 2) Epigrafik kaynaklar, 3) Papirolojik kaynaklar, 4) Nümismatik kaynaklar

Eski Önasya kültür dünyasına ait olan en önemli keşif 30 bin tablet ya da fragmanı aşan Hititler’e ait Boğazköy arşividir.

Bilinen ilk tarihçi M.Ö. V. yüzyılda yaşamış olan Bodrumlu (= Halikarnassos) Herodotos’tur.

Sikke M.Ö. VI. yy da Lidyalılar tarafından icat edilmiştir.

Papirolojik belgeler Papirolıjik kaynaklar satatüsünde incelenmektedir.

Avrupalılar bu yüzyıllarda Mısır’daki fellahların gübre olarak kullanmak üzere ısrarla antik papirüs kâğıdı aradıklarını fark etmişler ve Eski Mısırca, Koptça, Helence ve Latince dillerinde metinler içeren bu kâğıtları onlardan satın almışlardır.

Dilimize “yazıtbilim” diye çevirebileceğimiz, epigrafi her dilde ve her bölgede olmasa da, birçok kültürde farklı görünüşlerde vardır.

Papirüslerin büyük bölümü genellikle özel ve resmi nitelikte “belge” karakteri taşımaktadır. Devlet ve siyasal düzeni ilgilendiren konularda kaynak değeri olan papirüs sayısı ise oldukça azdır.

Augustus geçmişin, tarihin incelenmesi için yazarları teşvik etmekteydi. Bu yazarlar arasında Augustus tarafından tarihsel anıtların ve belgelerin bulunması ile görevlendirilen Livius da vardı. Titus Livius, Augustus Çağı’nın en önemli tarih yazarı idi. Livius annalistik tarzda Ab urbe condita adlı kentin kuruluşundan kendi çağına kadar bir Roma tarihi kaleme almıştır.

Yazılı kaynaklar: 1) Edebi kaynaklar, 2) Epigrafik kaynaklar, 3) Papirolojik kaynaklar, 4) nümismatik kaynaklar olarak sınıflandırılmaktadır. Bu yazılı kaynaklara ilaveten yazılı olmayan ama Eskiçağ tarihinin kaynaklarından biri olan “Arkeolojik kaynakları” da 5. Kaynak olarak değerlendirmek gerekmektedir.

Bazı mezar yazıtlarında ölen kişi için mezar taşını hazırlatan kişiler tarafından “anısı için” anlamına gelen mnemes barin veya mnemes eneka ifadesinin yazdırılmış olduğu görülür. Her iki ifade de ölen kişiye saygıyı ifade eder.

Antikçağ’da papirüsler üzerine yapılmış kayıtları inceleyen ve bunları tarih araştırmalarında kullanabilecek hale getiren “Eskibatı tarihi temel bilimi”,  “papiroloji”dir. Papiroloji öncelikle Mısır’ın Helenistik-Roma döneminde papirüs ve parşömenler üzerine yapılmış Helence ve Latince kayıtlarla ilgilenmektedir. Papirüsler Mısır’a ilişkin kaynaklardır.

Helence nomisma (=sikke) sözcüğünden gelen “nümismatik”, Antikçağ sikkelerini ekonomik, tarihsel, kültürel ve sanatsal yönleriyle inceleyen Eskibatı temel biliminin adıdır.