TARİH METODU

1. Efsaneler ve Mytos (Mit)ler: Halk edebiyatının vazgeçilmez ürünlerindendir. Hayali ve gerçek olaylar iç içe geçmiştir. Hatta içindeki anlatımlar ve kahramanlar ne kadar olağanüstü olursa, o nispette kutsanmış söylentilere dönüşürler.
Toplumların hayatlarına yön vermede büyük tesirleri vardır ve nerde ise her milletim bir efsanesi bulunmaktadır. Konularına göre sınıflandırılırlar.
• Tarihi yer, kişi ve olaylar ile ilgili efsaneler.
• Dini konular ve yaratılışla ilgili efsaneler.
• Olağanüstü varlıklar ile ilgili efsaneler.
• Doğa, çevre, hayvan vs. ile ilgili efsaneler

Mytler (Mitler) de efsaneler gibi doğup geliştikleri çevrenin düşünüş biçimini
yansıtırlar. Genellikle çok tanrılı devir ve toplumlara aittirler. Bu eserler ile uğraşan bilim dalına Mitoloji denir. Yunan mitolojisi, Japon mitolojisi gibi isimler alan
mitler, eski çağlarda yaşamış olan insanların doğa olaylarına, sosyal ilişkilerine,
dini inanışlarına bakış açılarını gösterirler. Ait oldukları toplumların zihin dünyalarını anlamak için önemli ipuçları taşırlar, ancak çoğunlukla gerek kahramanları ve gerekse anlatılan olaylar gerçekten uzak oldukları için tarihi kaynak olarak kullanılamazlar.

3. Destanlar: Sözlü kültürün en yaygın olan türleridir. Genellikle, olağanüstü
olaylar, tanrı, tanrıça gibi tabiatüstü varlıkları konu edinen şiir (nazım) türündeki anlatımlardır. Konularına göre, kahramanlık destanları veya metafizik (tabiatüstü) destanları diye sınıflandırılırlar. Hemen her milletin bir destanı bulunur.
Mesela, Türk destanları arasında; Alp Er Tunga, Altın Çüş, Kambar Batır, Manas,
Köröğlu destanları sayılabilir. Aynı şekilde İngilizlerin Beowulf; Almanların
Nibelungenlied, Fransızların Roland adlı destanları bulunmaktadır. Anlatımlarda
daima dinleyicileri etkilemeyi amaçlayan abartılar olmakla birlikte pek çok yazılı
esere kaynak olmuşlardır. Modern tarihçilikte de dikkatli bir tahlilden sonra zayıf
bir kaynak olarak kullanılabilirler.

Şecereler (Geneoloji): Batılıların “Geneoloji”; Türklerin ve Arapların “Şecere” dedikleri kayıtlar, aslında aile tarihleridir. Arapçada “ağaç” anlamına gelen “Şecere”, terim olarak soy bilgisi demektir.

Süreli Yayınlar: Günlük, haftalık, aylık, yıllık vb. belli dönemlerle yayımlanan gazete ve dergilerdir. İlk süreli yayınlar Roma’da halkı bilgilendirmek üzere
taş veya metal üzerine yazılan ve Acta Diurna Acta Popidi veya Acta Publica diye
bilinen duvar gazeteleri olduğu kabul edilmektedir.

Doğru cevap B şıkkıdır. Diğer ifadeler birinci elden kaynaklara birer örnektir.

Birincil ve ikincil kaynakları, belgeleri ve diğer materyalleri kullanarak bir konuda yapılan tarih incelemesine araştırma denir.

Bize ulaşma şekli bakımından yeni yöntemler içermekle birlikte, eski tasnife sadık kalarak belgeselleri görsel kaynaklar arasında zikretmek mümkündür.

Temelde sözlü kaynakların daima var olması ama her nesil değiştikçe de bu bilgilerin yok olma ihtimali, yeni bir tarih yazımı çeşidi de ortaya çıkarmıştır. O da Sözlü Tarihtir. 20. Yüzyılda ortaya çıkan ve ilhamını sözlü kaynakların varlığından alan Sözlü Tarih; bildiklerini aktaramayan veya buna ihtiyaç duymayan insanların bilgilerinin derlenip, modern yöntemler ile kaydedilmesi ve ardından değerlendirilmesi faaliyetidir.

Doğru cevap B şıkkıdır. Seyahatnameler, bir gezginin kaleminden çıkan eserlerdir. Kendi ülkelerinden başka yerlere, resmi veya özel amaçlar ile yapılan seyahatlerde, gezginin resmi amaçlı olmadan kaleme aldığı yazılarıdır.

Doğu kültüründe evliyalar, şeyhler vb. batı kültüründe de azizler, azizeler hakkında söylenenlere menkıbe denilir. Bunlar özel bir anlatım tarzına sahiptirler. Kişilerin menkıbeleri anlatılırken, daima mensup oldukları dinin kaynaklarına referans vererek, onları örnek gösterirler.

Doğru cevap C şıkkıdır. Menkıbeler sözlü kaynaklara ait türler arasında yer almaktadır.

Bir devletin ürettiği yazışmalarının saklandığı yere arşiv denilir. Arşivler milletlerin hafızası olarak değerlendirilirler. Ancak devlet arşivlerinin dışında, özel kurum ve şahıs arşivleri de bulunmaktadır.

Transkript: Bir metni değiştirmeden kendi yazıldığı alfabeden başka alfabeye çevirmeye denilir. Bu çevirme yapılırken, çevrilen alfabedeki harflerin eksik olması halinde bazı özel işaretler kullanılır. Transliterasyon adı da verilen bu iş bir tercüme değildir.

Osmanlı Devleti’nde "yıllık" anlamına gelen Salnâmelerin yayımına 19. Yüzyılın ortalarından sonra başlanmıştır ve kendi dönemlerinin ikinci elden kaynağı niteliğindedirler. Her yıl devlet veya özel kurumlar tarafından yayımlanan Salnâmelerde, devlet kurumlarını ve o yılki devlet görevlilerini bulmak mümkündür.

Mehmed Neşrî’nin Kitâb-i Cihânnümâ isimli eseri Osmanlı Tarihini ilk devirleri için de önemli bir kaynaktır. Eser 1500 lerde kaleme alınmış ve kaynağı kendisinden önceki Aşıkpaşazâde Tarihidir. Bu gün her iki eser de elimizde olduğuna göre birincisi bütün önemine rağmen ikinci elden kaynak hükmündedir.

Burada şunun da bilinmesinde yarar vardır. Sıradan bir tarih okuyucusu gibi, tarih öğrencisi de tarih okumalarına her zaman araştırma eserlerden başlar. Bu eserler bizi kaynaklara yönlendirir, hatta çoğu kere tarih anlayışımızı da bu tür eserler şekillendirir. Bu yüzden önemlidirler. Fakat bizi ne kadar etkilerse etkilesinler, bu eserler mutlaka sorgulanarak okunmalıdır. Hangi tarih yöntemini takip etmektedir, kitabın yazım amacı nedir, kaynakları nelerdir, o konuda olup ihmal ettiği başka kaynaklar var mıdır? gibi soruların sorularak okunmaları gerekir. Elbette ilk okumaya başlanan bir kitapta bu soruların cevaplarını bulmaya çalışmak hem zaman hem de profesyonellik ister. Bu yüzden bunu yapamıyor olmamız kitabı okumamıza engel teşkil etmemelidir. Yukarıda sıralanan soruların zihinde tutulması bile başlangıç için yeterli olacaktır.

Kronikler, anlattığı dönemin içinde yaşayan bir tarihçinin tanık olduğu veya duyduğu olayları anlattığı yazılı kaynaklardır.

Doğu kültüründe evliyalar, şeyhler vb. batı kültüründe de azizler, azizeler hakkında söylenenlere menkıbe denilir. Bunlar özel bir anlatım tarzına sahiptirler. Kişilerin menkıbeleri anlatılırken, daima mensup oldukları dinin kaynaklarına referans vererek, onları örnek gösterirler. Zamanla bu anlatımlar, Menakibnâme adı ile yazılı eserlere dönüşmüştür.

Seyahatnameler, bir gezginin kaleminden çıkan eserlerdir. Kendi ülkelerinden başka yerlere, resmi veya özel amaçlar ile yapılan seyahatlerde, gezginin resmi amaçlı olmadan kaleme aldığı yazılarıdır. 10. yüzyılda İdil Havzası’na seyahat eden İbn Fadlan; 14. yüzyılda Anadolu’yu gezen İbn Batuta bilinen en eski doğu seyyahlarındandır.