TARİH METODU

Tarih öğrenmenin bu genel amaçlarınında; ayrıca özel amaçları da bulunmaktadır. Türkiye’de tarih metodu konularında ilk kitap yazanlardan birisi olan Zeki Velidi Togan (1890-1970) tarihin faydasını anlatırken; tarihin çağdaş hayatı, geçmiş hayatın bir tekamülü olarak yakından anlattığını, hatta gelecek hakkında düşünmeyi de sağladığını  söyleyerek önümüzü açmaktadır.

Herodotes’in yöntemi asırlarca etkili olurken, en az o yöntem kadar eski olan öğretici tarih de hala yaşayan ve benimsenen tarih yazımlarındandır. Eski Yunanlı tarihçi Thukydides (M.Ö. 460-400) bu tarz tarih yazımının öncüsü kabul edilir ve gerçek anlamda tarihçilik onunla başlatılır.

Bazı tarihçiler, modern tarih yazımını Fransız filozof Voltaire (1694-1778) ile başlatırlar. Zira o, XIV. Louis dönemini yazarken “ben ne kralın hayatını ne de saltanat yıllarını yazmak niyetindeyim. İsteğim, insan zihninin tarihini yazmaktır” diyerek kendisinden öncekilerden ayrı bir yol benimser. “Ulusların Davranış Biçimi ve Töreler Üzerine Deneme” adlı kitabında O, savaşlar ve krallardan ziyade, gelişmiş hayattan kesitlerin önemli olduğunu ve bunların halkın ilgisini daha fazla çektiğini söyleyerek, kendisinden önceki tarihçilerin yaklaşımlarından uzaklaşıp, tarihe daha geniş bir alan açmıştır.

Tarihi günlük problemlerin çözümüne de bir araç olarak sunmak için böyle bir ayıklamaya gidilmesi veya salt güzel örneklerin seçilmesi öğretici tarihin zaaflarıdır. İslam tarihinde kaleme alınan ve daha ziyade Hz. Muhammed’in hayatını ve örnek kişiliğini işleyen Siyer kitapları; Osmanlı padişahlarından, Yavuz Sultan Selim’i anlatan Selimnâmeler ve Kanuni’yi anlatan Süleymannâmmeler gibi örnekler öğretici tarih tarzı eserlerindendir.

Birçok konuyu bir arada ele alıp, onları bütün teferruatlarıyla değil de ana hatlarıyla inceleyen ve konu hakkında topluca bilgi veren tarihlere Genel (Umumî) Tarih denir. Söz gelimi İslam tarih yazıcılığında karşılaştığımız; Peygamberler Tarihi, Sasaniler, Romalılar, Asr-i Saadet (Hz. Muhammed’in devri), Dört Halife, Emeviler, Abbasiler ve nihayet Osmanlılar sıralaması, bir Genel (Umumî) Tarih yazımıdır.

Sosyal Antropoloji: Antropoloji biliminin en önemli dalıdır. insan davranışlarını mukayeseli bir şekilde inceler. Araştırmalarında, toplum yapılarını, kurumların oluşmasını sistematik bir şekilde çözümlemeye çalışır. Bu amaçla; toplumların dinî, siyasî ve sosyal kurumlarını inceleme konusu yapar. Halk kültürünü oluşturan, müzik, dans, oyun vb. folklor araştırmaları ile öne çıkar. Belirli problemlerin, kültür, toplum ve kişilikle olan ilişkilerini ortaya koymaya çalışır. Kısaca bu bilim dalı, sosyal kurumlar, gelenek-görenek, inanç sistemleri, dil ve düşünce gibi toplumsal olguları inceleyerek, tarihin daha doğru anlaşılmasına katkı sağlar.

Toplumlarda tarih bilincinin oluşması bir zarurettir. Başka alanlarla pek yan yana gelmeyen “bilinç” kelimesinin, tarihe tamlanan olması, toplumların tarihi hafızadan yoksun olmamalarından kaynaklanmaktadır

Tarih, yaşanmış ve yaşanan hayatın her yönünü konu edinir. Dolayısıyla tarihin oluşmasına katkı sunan etkenler de çeşitli olabilir. Fakat aksini düşünenler de vardır. Mesela, Hegel-Marx çizgisindeki tarihçiler, tarih içindeki olayların tamamen
iktisadî etkenler ile gerçekleştirildiğini savunurlar. Buna göre sorunun yanıtı A şıkkı olacaktır.

Tarihin tanımı yapılırken sık sık  tarihçinin görevlerine de vurgu yapılır. Tarihçinin temel görevi, olayları mümkün olduğunca gerçeğine uygun olarak yansıtmaktır. Ama unutmamak gerekir ki, tarihçi “vaka’y›/olayı” yeniden yaratmamaktadır

Literatürümüzde bu tarza “Şe’nî tarih” de denir. Öğretici (Pragmatik) tarihte   maksat sadece olayları yazmak değil; aynı zamanda onlardan faydalı sonuçlar da çıkarmaktır

Eserlerinde; olayları irdelemeyi tarihin merkezine oturtur. Kitabında özellikle Kuzey Afrika toplumlarının oluşumlarını  anlatırken, bu toplumların, üretim tarzlarını , töre ve kurumlarını yani toplumların alt ve üst yapılarını  inceleyerek yeni bir tarz ortaya koyan İbni Haldundur.

Tarihin ilişkili olduğu bilim dalları arasında coğrafya, felsefe, sosyoloji, iktisat,Kronoloji ve Takvimler, antropoloji yer alırken Fizik bunların arasında yer almaz.

Nümizmatik: İslam ve Osmanlı  tarihinde “meskûkat” olarak bilinen paraların
bilim dalıdır. Tarih içinde bas›lan paraların incelemesini yapar. Özellikle hükümdarları , onların kullandıkları lakapları, hangi senelerde hüküm sürdüklerini öğrenmeye imkân sağlar

Devletlerin doğuşu, gelişmesi, birbirleri ile ilişkileri, savaş, barış ve anlaşmaları  konu alan tarihe siyasi tarih adı verilir.

Önce konu ile alakalı  bütün kaynakları derleyerek olayları zapt eder.

Ardından kronolojik veya tematik bir tasnife tabi tutar.

Okuduklarının  analizini yapar, sebep ve sonuçlarını irdeleyerek, “neden-nasıl” sorularının  cevabını bulduktan sonra yazar. Tüm bu özellikler araştırıcı tarihe işaret etmektedir.