TARİH METODU - Deneme Sınavı - 19

Epigrafik kaynaklar (kitabeler/yazıtlar) umumiyetle yapılar, mezartaşları, çeşitli
eşyalar ve sert cisimler üzerine kaydedilmiş yazılı metinlerdir.

X. ve XI. yüzyıl İran ve Mâverâünnehir coğrafyasına ait kitabeler
ise Sheila S. Blair tarafından yayınlanarak tahlil edilmiştir: Monumental Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden 1992.

Azerbaycan coğrafyasına ait kitabelerin kataloğu ise Meşadihanım Neymat tarafından yayınlanmıştır: Korpus epigrafiçeskih pamyatnikov Azerbaycana: Arabo-Perso-Türkoyaziçniye
nadpisi Baku i Apşerona XI - naçala XX veka, Baku 1991.

İslâm dünyasında ilk örneklerine XIV. yüzyılın ilk yarısında İlhanlılar zamanında rastlanan vergi kitabeleri, özelikle iktisadî düzenlemelerle ilgili sundukları
kıymetli bilgiler sebebiyle epigrafik kaynaklar içerisinde çok büyük bir öneme sahiptir.

slâm coğrafyasına ait kitabeler XII. yüzyıla kadar Arapça olarak kaleme alınmıştır. Günümüze ulaşan en eski Farsça kitabeler XII. yüzyıl, en eski Türkçe kitabeler ise XIV. yüzyıla aittir.

Nümizmatik kaynaklar (paralar/sikkeler) verdikleri dakik bilgilerle tarih araştırmacıları için en güvenilir kaynak türleri arasında yer almaktadır. İslâmiyet’in ilk
dönemlerinde Bizans ve Sasanî paraları kullanılmış ve ilk İslâm sikkesi Emevî halifesi Abdu’l-melik b. Mervân (685-705) tarafından hicrî 74 (milâdî 695) yılında
bastırılmıştır.

Vakfiyeler, vakıfların ne şekilde işleyeceğiyle ilgili düzenlemeleri ihtiva eden resmî
vesikalardır. Söz konusu vesikalar, ait olduğu vakfın türüne ve büyüklüğüne göre,
sosyal, ekonomik ve kültürel tarih araştırmaları için Ortaçağ tarihi araştırmacılarına son derece değerli bilgiler sunabilmektedir.

Anadolu’da XIII. ve XIV. yüzyıllarda tanzim edilen vakfiyelerden bazılarında
Arapça’nın yanında Moğolca ve Doğu Türkçesi’nin de kullanıldığı dikkat çekmektedir. Söz konusu vakfiyeler Ahmet Temir tarafından yayınlanmıştır: Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur el-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi, Ankara 1989; “Die Arabisch-uigurische Vakf-Urkunde von 1326 des Emirs Şeref el-Din Ahmed
bin Çakırca von Sivas”, WZKM, LVI, (1960), s. 232-240.

Orhan Bey’e ait 724/1324
tarihli en eski Osmanlı vakfiyesi ise Farsça olarak kaleme alınmıştır: İsmail Hakkı
Uzunçarşılı, “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi, 724 Rebi’ü’l-evvel-1324 Mart”, Belleten,
V/19, (1941), s. 277-288.

Coğrafî eserlerin yanı sıra, seyyahların seyahat ettikleri yerlerle ilgili gözlemlerini ihtiva eden seyahatnâmeler de Ortaçağ tarihi araştırmaları için son derece
değerli bilgiler ihtiva etmektedir. Başlıca seyahatnâme müellifleri arasında İbn
Fadlân, Nâsir-i Husrev, Ebû Hâmid Muhammed el-Gırnâtî, Takiyyu’d-dîn Ebu’lHasan ‘Alî el-Herevî, İbn Cubeyr ve İbn Battûta gibi seyyahları saymak mümkündür.

X. ve XI. yüzyıl İran ve Mâverâünnehir coğrafyasına ait kitabeler ise Sheila S. Blair tarafından yayınlanarak tahlil edilmiştir: Monumental Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden 1992. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Günümüze ulaşan en eski vergi kitabeleri Ankara, Kırşehir, Ani ve Bakü şehirlerinde bulunmaktadır. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

İslâm coğrafyasına ait kitabeler XII. yüzyıla kadar Arapça olarak kaleme alınmıştır. Günümüze ulaşan en eski Farsça kitabeler XII. yüzyıl, en eski Türkçe kitabeler ise XIV. yüzyıla aittir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

İslâm coğrafyasına ait kitabeler XII. yüzyıla kadar Arapça olarak kaleme alınmıştır. Günümüze ulaşan en eski Farsça kitabeler XII. yüzyıl, en eski Türkçe kitabeler ise XIV. yüzyıla aittir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

İslâmiyet’in ilk dönemlerinde Bizans ve Sasanî paraları kullanılmış ve ilk İslâm sikkesi Emevî halifesi Abdu’l-melik b. Mervân (685-705) tarafından hicrî 74 (milâdî 695) yılında bastırılmıştır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Nümizmatik kaynaklar özellikle vekâyinâmelerin suskun kaldığı ya da çelişkili bilgiler verdiği durumlarda, hükümdarların tahta çıkış veya tahttan iniş yıllarının tespiti, hükümdar unvanları, siyasî isyanlar, taht kavgaları ve hâkimiyet ilişkilerinin tespiti açısından Ortaçağ tarihi araştırmalarında büyük bir öneme sahiptirler. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

İslâm devletleri tarafından bastırılan paralar ve bu konudaki bibliyografya şu genel nitelikli çalışmalarda tanıtılmıştır: Michael Broome, A Handbook of Islamic Coins, London 1985; Stephen Album, A Checklist of Islamic Coins, Santa Rosa 1998. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Ortaçağ İslâm devletlerinden günümüze ulaşan vakfiye sayısı oldukça sınırlıdır. Günümüze ulaşan en eski vakfiye örnekleri Karahanlılar devrine aittir: Muhammed Han İbrâhîm (1052-1068)’in iki vakfiyesi Mohammad Khadr tarafından yayınlanmıştır: “Deux actes de waqf d’un Qarakhanide d’Asia Centrale”, JA, CCLV/3-4 (1967), s. 304-334. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Ortaçağ İslâm devletlerinden günümüze ulaşan en eski vesikalar genellikle papirüs üzerine yazılmıştır. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

İslâm dünyasında daha XI. yüzyıl ortalarından itibaren, usta münşî ya da müellifler tarafından, daha çok resmî kâtiplere yazışma usûllerini öğretmek amacıyla orijinal vesikaların suretlerini ihtiva eden mecmuaların tertip edildiği görülmektedir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.