TARİH METODU - Deneme Sınavı - 10

İlk dönem İslâm tarihçiliğinin kaynakları konuları itibariyle dört kategoride toplanmaktadır. Bunlardan birincisi hilkatten başlayarak genellikle Müslüman kavimlerin ve idârelerin tarihlerini ele alan genel tarihlerdir. İkincisi belli bir dönemin, hükümdarın, şehrin vs. tarihini ele alan özel tarihlerdir. Üçüncüsü, tabakât ve biyografi eserleridir. Dördüncüsü de, tarihe yardımcı sayılabilecek ilimlerde kaleme alınmış olan eserlerdir.

Büyük Selçuklu İmparatorluğu döneminde önemli tarihler telif edilmiştir. Selçuklu sultanları ve sarayı tarihçilerin hâmisi olmuştur. Bu dönem tarihlerinin dilleri Farsçadır ve çoğunlukla İran tarih yazıcılığı geleneği içerisinde kaleme alınmışlardır. Bu eserler arasında bilhassa siyâsetnâmeler Osmanlı tarih yazarları üzerinde etkili olmuştur. Keykâvus b. İskender’in Kâbusnâme’si, Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme’si ve Ebu Hamid Muhammed Gazalî’nin Nasihatü’l-Mülûk adlı eseri Osmanlı müverrihlerinin iyi bildikleri, bazıları defalarca Türkçe’ye tercüme edilmiş Büyük Selçuklu devri eserlerindendir.

Osmanlı tarihçiliğinin ilk örnekleri gazavatnâmelerdir.

Doğru cevap B şıkkıdır.

II. Bâyezid devrinde Osmanlı tarihçiliğinde bir zihniyet devrimi tamamlanmıştır. Kuruluş devri tarihçiliğinin Osmanlı tarihini dünya tarihi ve İslâm tarihi içinde konumlandırması bu devirde büyük ölçüde değişmiştir. Artık tarih yazıcılığında evrensel bir İslâm imparatorluğunun ideolojisi hissedilmektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır

II. Meşrutiyet döneminde kurulan Tarih-i Osmanî Encümeni bu anlamda hem kurumsal kimliği hem de yayınları ve özellikle de süreli yayını ile bir kırılma noktasıdır.

On dokuzuncu asır elbette yalnızca İbn Haldun’cu tarih yorumunun hegemonyasında değildi. Bu tarih telâkkîsinden uzak duran bir tarihçi olarak Tayyar-zâde Ahmet Atâ Osmanlı bürokrasisi içinde çeşitli vazifelerde bulunmuş, telif etmiş olduğu beş ciltlik hacimli eseri Târih-i Atâ dolayısıyla üzerinde durulması icap eden bir on dokuzuncu yüzyıl müverrihidir.

İbn Haldun ilim ve tarih anlayışı ile Osmanlı tarihçiliği üzerine büyük etkileri olmuş bir müverrihtir. Bunu on altıncı ve on yedinci yüzyıl kaynaklarında isminin ve eserlerinin zikredilerek kendisine referansta bulunulmasından ve hatta tarih yorumunun takip edilmesinden çıkarmak mümkündür. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Siyâsetnâmeler Osmanlı tarih yazarları üzerinde etkili olmuştur. Keykâvus b. İskender’in Kâbusnâme’si, Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme’si ve Ebu Hamid Muhammed Gazalî’nin Nasihatü’l-Mülûk adlı eseri Osmanlı müverrihlerinin iyi bildikleri, bazıları defalarca Türkçe’ye tercüme edilmiş Büyük Selçuklu devri eserlerindendir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler dönemlerinde Türkçe tarih yazıcılığının pek gelişmediği söylenebilir. İbn Bîbî’nin El-Avâmirü’l-Alâiyye fi’l-Umûri’l-Alâiyye adlı Farsça mensur (şiir tarzında) eseri, Aksarayî’nin Müsâmeretü’l-Ahbâr ve Müsâyeretü’l-Ahyâr’ı, Niğdeli Kadı Ahmed’in Al-Veled Al-Şefîk’i, Ahmed Eflâkî’nin Menâkıbü’l-Arifîn’i ve dönemin münşeat mecmuâları Osmanlı müverrihlerini de etkilemiş önemli tarih eserleridir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Timurîler devrinin en tanınmış tarihçisi ise Zafernâme müellif Şerafeddin Ali Yazdî’dir. Yazdî’nin bu kitabı İdrîs-i Bitlisî’nin eseri Heşt Bihişt’e model olmuştur ki bu da Osmanlı tarihçiliğinde ana damar oluşturmuş bir eserdir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Klasik dönem Osmanlı tarihçiliğini, çağdaşı örneklerden bağımsız değerlendirmek mümkün değildir. Timurlular, Memlûkler ve Safevîler, tarihçilik alanında Osmanlı tarihçiliği ile belli ölçülerde etkileşimde bulunmuşlardır. Osmanlı tarihçilerinin çağdaşı Batılı tarihçilerden ne ölçüde etkilendikleri sorusu ise on sekizinci yüzyıla kadar pek önem taşımaz. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Osmanlı tarihçiliğinin günümüze ulaşabilen en eski örneği Ahmedî’nin Germiyanoğlu Süleyman Şah için İskendernâme’sine ek olarak 1390’da telif ettiği ve 1403 yılında Yıldırım Bâyezid’in şehzâdelerinden Emir Süleyman’a takdim ettiği Dâstân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman adlı manzum eseridir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Bilinen Tevârih-i Âl-i Osman yazarları arasında ise Âşık Paşa-zâde, Mevlâna Mehmed Neşrî, Oruç b. Âdil, Behiştî Ahmed Sinan Çelebi, Mevlânâ Rûhî Çelebi, Kemâl, Kıvâmî, Mehmed b. Hacı Halil el-Konevî ve Bayatlı Mahmudoğlu Hasan sayılabilir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Osmanlı tarih yazıcılığının kroniklerde zikredilen ilk örnekleri günümüze ulaşmamıştır. Günümüze ulaşan en eski tarihlerin kaynak olarak kullandığı Yahşî Fakîh’in Menâkıb-ı Âl-i Osman adlı eserinin bilinen en eski Osmanlı tarihi olduğu düşüncesi hâkim kanaattir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Osmanlı tarih yazıcılığının başlangıcı olarak kabul edilen II. Murad devrinden sonra, Fatih dönemi, Osmanlı tarih yazıcılığının kuruluş devri kabul edilmektedir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Karamanî Nişancı Mehmed Paşa, Osmanlı’nın kuruluşundan başlayan ilk umûmî tarihin müellifi olarak bu dönemin bir diğer önemli tarihçisidir. Tevârîhü’s-Selâtîni’l-Osmaniyye adlı Arapça eseri “Osmanlı Devleti’nin müstakil ilk tarihi” dir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

İlk dönem İslâm tarihçiliğinin kaynakları konuları itibariyle dört kategoride toplanmaktadır. Bunlardan birincisi hilkatten başlayarak genellikle Müslüman kavimlerin ve idârelerin tarihlerini ele alan genel tarihlerdir. İkincisi belli bir dönemin, hükümdarın, şehrin vs. tarihini ele alan özel tarihlerdir. Üçüncüsü, tabakât ve biyografi eserleridir. Dördüncüsü de, tarihe yardımcı sayılabilecek ilimlerde kaleme alınmış olan eserlerdir.