TARİH METODU - Deneme Sınavı - 3

Türkler tarih boyunca kendilerinin düzenledikleri bazı takvimleri kullanmışlardır. Bunlardan biri de On İki Hayvanlı Türk Takvimi'dir. Bu takvimle ilgili en önemli çalışmayı ise ünlü Selçuklu tarihçisi Osman Turan yapmış ve 1941 yılında Oniki Hayvanlı Türk Takvimi isimli eserini neşretmiştir. Doğru cevap "D" seçeneğidir.

Yuri Bregel tarafından hazırlanan Bibliography of Islamic Central Asia adlı çalışma Rusça dilindeki yayınların belirlenmesi sorununu Orta Asya için aşılmasını sağlamıştır.

Ortaçağ tarihi ve kültürüne ışık tutan kaynakların pek çoğu henüz neşredilememiştir. Neşredilen kaynakların bir kısmı ise bilimsel usûllere riayet edilmeden hazırlanmış olduğu için yer yer hata ve eksiklikler içermektedir. Bu durum kaçınılmaz bir şekilde Ortaçağ tarihi araştırmacılarının, çalışmalarında kaynakların yazma nüshalarını kullanmalarını gerektirmektedir. Yazmalar, ihtiva ettikleri önemli tarihî bilgilerin yanı sıra, zaman zaman müellif, müstensih, ithaf edildikleri kimseler hakkında içerdiği bilgiler ve telif edildikleri coğrafî muhitin kültürel özellikleri gibi pek çok farklı konuda Ortaçağ tarihi araştırmalarına önemli katkılar sağlayabilmektedir.

Ortaçağ tarihiyle ilgili yazma eserler ve yazma kataloglarının tespit edilebileceği başlıca çalışmaları Arapça, Farsça ve Türkçe’ye ayırarak incelemek mümkündür

"Encyclopaedia of Islam", Avrupalı oryantalistler tarafından yazılmış, İslam dünyasıyla ilgili ilk büyük modern ansiklopedidir.

Söz konusu eser İslâm Alemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Bibliyografya Lügati adlı eserdir ve 1940-1988 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır.

Dîvânu Lügati’t Türk Kaşgarlı Mahmud ve Kamûs-ı Türkî de Şemseddin Sami tarafından yazılmıştır.

toponomi, onomastik ve jeneoloji sırasıyla yer adları, kişi adları ve hükümdar şecerelerini inceleyen bilim dallarına verilen addır. Doğru sıralama A şıkkında verilmiştir.

Söz konusu eserle ilgili verilen ifadelerden ilk üçü doğru olup, dördüncü ifade yanlıştır.

Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklar Jean Sauvaget ve Cl. Cahen tarafından hazırlanan genel nitelikli şu iki çalışmada incelenmiştir: J. Sauvaget, Introduction to the History of the Muslim East, ed. Cl. Cahen, Los Angeles 1965 (Farsça tercümesi: Medhal-i târîh-i şark-i islâmî, Farsça terc. Nûfl Aferîn Ensârî, Tahran 1366/1987); Cl. Cahen, Introduction a l’histoire du Monde Musulman Médiéval VIIe XVe siècle, Paris 1982 (Farsça tercümesi: Der-âmed-i ber-târîhi islâm der-kurûn-i vustâ, Farsça terc. Esedullâh ‘Alevî, Meflhed 1370/1991). Bu konudaki Türkçe çalışmalar arasında ise şu iki eser zikredilebilir: Z. V. Togan, Tarihte Usûl, İstanbul 1985; Yusuf Ziya Kavakçı, İslâm Araştırmalarında Usul, Ankara 1982.

Encyclopaedia of Islam, I-IV, Leiden 1913-1934; Supplement, Leiden 1938 (= EI): Avrupalı oryantalistler tarafından İngilizce, Fransızca ve Almanca olmak üzere üç farklı dilde yayınlanmıştır. İslâm dünyasının dili, tarihi, edebiyatı ve kültürüyle ilgili dünyadaki ilk büyük modern ansiklopedidir. Encyclopaedia Iranica, İran coğrafyasının dili, tarihi, edebiyatı ve kültürüyle ilgili bilgileri ihtiva etmektedir. Bugüne kadar on beş cilt yayınlanmıştır. Yayını devam etmektedir. Dâ’iretu’l-Ma’ârif-i Bozorg-i İslâmî ve Dânişnâme-yi Cihân-i İslâm,islâm dünyasının dili, tarihi, edebiyatı ve kültürüyle ilgili diğer ansiklopedilerdir. Index Islamıcus, İslam dünyası ile ilgili batı dillerinde yayınlanan araştırmaların künyesinin toplandığı çalışmadır.

Ortaçağ tarihi ile ilgili verilen başlıca jeneolojik eserler veren araştırmacılar ve eserleri; Halil Edhem[Eldem], Düvel-i İslâmiyye, İstanbul 1927 (bu eser esasen önceki eserin gözden geçirilmiş ilâveli tercümesi durumundadır); Eduard von Zambaur, Manuel de généalo- gie et de chronologie pour l’histoire de l’Islam, Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, I-V, Ankara 1989-1991 (Ankara 1996).

Türkçe Şahıs adları hakkındaki temel çalışma Macar asıllı Türkolog László Rásonyi (1899-1984) tarafından başlatılmışsa da, araştırmacının ömrü bu dev çalışmayı tamamlamaya ve yayınlamaya yetmemiştir. L. Rásonyi’nin çalışmasının kısa bir indeksi, onun vefatından sonra meslekdaşı Imre Baski tarafından yayınlanmıştır: I. Baski, A Preliminary Index to Rásonyi’s Onomasticon Turcicum, Budapest 1986. Rásonyi’nin çalışmasını devam ettirerek tamamlayan Imre Baski, bu dev eseri nihayet 2007 yılında yayınlamaya muvaffak olmuştur: L. Rásonyi - I. Baski, Onomasticon Turcicum: Turkic Personal Names, I-II, Bloomington 2007.

Tarih araştırmalarında yer adlarının doğru bir şekilde tespiti büyük önem taşımaktadır. Ortaçağ kaynaklarında zikredilen yer adlarının doğru okunuşunun ve bu- günkü yerlerinin tespiti, gerek Arap alfabesinin yapısı, gerekse yer adlarının zamanla değişikliğe uğraması veya tamamen yok olması nedeniyle oldukça güçtür. Bu durumda araştırmacıların toponomi (yer adları bilimi) çalışmalarına müracaat etmeleri ya da yer adlarıyla ilgili ayrıntılı el kitaplarından istifade etmeleri gerekmektedir.

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yeralan kayıtlar Gyula Moravcsik tarafından iki ciltlik bir eserde toplanmıştır: Byzantinoturcica, I: Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Türkvölker, II: Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen, Budapest 1942-1943 (ikinci baskı: Berlin 1958; üçüncü baskı: Leiden 1983). W. Barthold, orta Asya Türk tarihinini konu alan giriş niteliğindeki çalışması Turks’dır. Diğer araştırmacılar Bizans tarih araştırmalarında Bizans kaynaklarının umumi tasviri ve giriş niteliğinde eserler vermişlerdir.

Arap şahıs adları için L. Caetani ve G. Gabrieli, İran şahıs adları için Ferdinand Justi, M. Mayrhofer, ‘Abdu’l-Kerîm Bihniyâ, Türkçe şahıs adları için ise László Rásonyi ve Imre Baski.

Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi, Encyclopaedia of Islam esas alınarak Dr. Adnan Adıvar başkanlığında bir heyet tarafından yayınlanmaya başlanan İslâm dünyasının dili, tarihi, edebiyatı ve kültürüyle ilgili Türkiye’de yayınlanan ilk büyük ansiklopedidir. Türk Ansiklopedisi, ağırlıklı olarak Türk dili, tarihi, edebiyatı ve kültürüyle ilgili maddeleri ihtiva etmektedir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İslâm dünyasının dili, tarihi, edebiyatı ve kültürüyle ilgili maddeleri ihtiva etmektedir. Encyclopaedia of Islam, I-IV, Leiden 1913-1934; Supplement, Leiden 1938 (= EI): Avrupalı oryantalistler tarafından İngilizce, Fransızca ve Almanca olmak üzere üç farklı dilde yayınlanmıştır. İslâm dünyasının dili, tarihi, edebiyatı ve kültürüyle ilgili dünyadaki ilk büyük modern ansiklopedidir.

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihi sözlüğü Kaşgarlı Mahmûd tarafından kaleme alınan Dîvânu Lugati’t-Türk’tür. Takriben 1073 yılında Bagdâd’da kaleme alınan eser, sadece Türk dilinin değil aynı zamanda Türk kültürünün de en önemli kaynağı durumundadır.

Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklar Jean Sauvaget ve Cl. Cahen tarafından hazırlanan genel nitelikli şu iki çalışmada incelenmiştir: J. Sauvaget, Introduction to the History of theMuslim East, ed. Cl. Cahen, Los Angeles 1965 (Farsça tercümesi: Medhal-i târîh-işark-i İslâmî, Farsça terc. Nûş Aferîn Ensârî, Tahran 1366/1987); Cl. Cahen, Introduction a l’histoire du Monde Musulman Médiéval VIIe XVe siècle, Paris 1982(Farsça tercümesi: Der-âmed-i ber-târîh-i İslâm der-kurûn-i vustâ, Farsça terc.Esedullâh ‘Alevî, Meşhed 1370/1991).

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yer alan kayıtlar Gyula Moravcsik tarafından iki ciltlik bir eserde toplanmıştır: Byzantinoturcica, I: Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Türkvölker, II: Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen, Budapest 1942-1943 (ikinci baskı: Berlin 1958; üçüncü baskı: Leiden 1983).