TARİH METODU - Deneme Sınavı - 18

Etnoloji veya Etnografi: halkları ve onların örf ve adetlerini kısaca kültürlerini inceleme konusu yapan bilim dalıdır. Çeşitli kültürlerin benzerlikleri ve ilişkilerini,tarihsel gelişimlerini inceler. Cevap: A şıkkıdır.

Sanat Tarihi: Toplumların geliştirdikleri, estetik değerlerini ve sanat yapıtlarını ve bunların oluşum süreçlerini, kısmen arkeolojinin metotlarını kullanarak inceleyen bir bilim dalıdır. İnsanoğlunu varoluşundan günümüze kadar geçen evrede her türlü sanatı araştırma konusu yapan Sanat Tarihi, toplumların sanat, estetik ve kültürel gelişimini ortaya koyarak Tarih’e katkılar sağlar. Cevap: C şıkkıdır.

Strabon, (M.Ö. 64 - M.S. 24) Bu günkü Amasya sınırları içinde doğmuştur. Roma Cumhuriyeti zamanında yaşamıştır. Filozof, Tarihçi ve daha önemlisi dünyanın en eski Coğrafyacısı olarak tanınmıştır.

17. yüzyıldan itibaren tarihi çağlara ayıran bir taksim yapılmıştır. Umumî tarih
yazımında sıkça kullanılan bu taksimata göre; Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşüne kadar (bazılarına göre, Hıristiyanlığın Büyük Kostantinus tarafından resmi din olarak kabul edildiği 336-337 ye kadar) olan devre, Eski Çağ denir.

Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden İstanbul’un fethi olan 1453 yılına (veya Amerika’nın keşif tarihi 1492 yılına) kadar olan devre de Ortaçağ denilmektedir.

1453’ten 1789 yılındaki Fransız ihtilaline kadar olan devre Yeniçağ denir.

Fransız ihtilalinden günümüze kadar olan devre Yakınçağ denilmektedir.

Metroloji ölçü ve tartı bilimine verilen addır.

Nümizmatik: İslam ve Osmanlı tarihinde “meskûkat” olarak bilinen paraların
bilim dalıdır. Tarih içinde basılan paraların incelemesini yapar.

Etnoloji halkları ve onların örf ve adetlerini kısaca kültürlerini inceleme konusu yapan bilim dalıdır.

Tarihçi Mübahat S. Kütükoğlu da bu bağlamda, tarihin, insanlarda ahlak şuurunu uyandırıp manevi değerlerin gelişmesinde rol oynadığını; aileden başlayıp millete doğru gelişen bir sevgi ve bağlılığın doğmasına imkân hazırladığını, ayrıca bir bireyin ait olduğu milletin, üstünde yaşadığı vatan topraklarının geçmişini öğrenme ve araştırma arzusunu ortaya çıkardığını belirtir. C

Alman tarihçi Ernest Bernheim (1850-1952) “tarih bilimi, insanların zaman ve mekân çerçevesinde meydana getirdikleri evrimlerini ve bunların toplumsal bir varlığın bireyleri ve toplulukları sıfatıyla yaptıkları fiiller” olarak tanımlarken olay ve olguyu bir arada verir.

Doğal olaylar, insanın iradesinin dışında oluşur. Tarih, kendine has kanunları olan bu doğal gelişmeleri konu edinmez. Zira o gelişmelerde insan unsurunun etkisi yoktur. Gök cisimlerinin hareketi, Ay’ın, güneşin tutulması gibi doğal hadiseler hakkında da bilgi sahibi olunabilir ve bunlar sıralanabilir; fakat buna sadece kronoloji denir, tarih denilemez.

Tarih, yaşanmış ve yaşanan hayatın her yönünü konu edinir. Dolaysıyla tarihin oluşmasına katkı sunan etkenler de çeşitli olabilir. Fakat aksini düşünenler de vardır. Mesela, Hegel-Marx çizgisindeki tarihçiler, tarih içindeki olayların tamamen iktisadî etkenler ile gerçekleştiğini savunurlar. Zira onlara göre insanı diğer varlıklardan ayıran en temel vasıf ekonomik ihtiyaçlarıdır. Bu yaklaşımın inkâr edilemez önemi olmakla birlikte, tarihin gelişimi ve anlamı tek faktör ile veya o faktöre bağlı bir olay ile anlaşılamayacak kadar çok yönlüdür ve karmaşıktır.

Öğretici (Pragmatik) Tarih literatürümüzde bu tarza “Şe’nî tarih” de denir. Burada maksat sadece olayları yazmak değil; aynı zamanda onlardan faydalı sonuçlar da çıkarmaktır. Milletler kendi değerlerini, millî duygularını yeni nesillere kazandırmak maksadıyla bu tür tarih yazımını öne çıkarırlar ve eğitim programlarında da yer verirler.

Tarih öğrenmenin bu genel amaçlarınında; ayrıca özel amaçları da bulunmaktadır. Türkiye’de tarih metodu konularında ilk kitap yazanlardan birisi olan Zeki Velidi Togan (1890-1970) tarihin faydasını anlatırken; tarihin çağdaş hayatı, geçmiş hayatın bir tekamülü olarak yakından anlattığını, hatta gelecek hakkında düşünmeyi de sağladığını  söyleyerek önümüzü açmaktadır.

Herodotes’in yöntemi asırlarca etkili olurken, en az o yöntem kadar eski olan öğretici tarih de hala yaşayan ve benimsenen tarih yazımlarındandır. Eski Yunanlı tarihçi Thukydides (M.Ö. 460-400) bu tarz tarih yazımının öncüsü kabul edilir ve gerçek anlamda tarihçilik onunla başlatılır.

Bazı tarihçiler, modern tarih yazımını Fransız filozof Voltaire (1694-1778) ile başlatırlar. Zira o, XIV. Louis dönemini yazarken “ben ne kralın hayatını ne de saltanat yıllarını yazmak niyetindeyim. İsteğim, insan zihninin tarihini yazmaktır” diyerek kendisinden öncekilerden ayrı bir yol benimser. “Ulusların Davranış Biçimi ve Töreler Üzerine Deneme” adlı kitabında O, savaşlar ve krallardan ziyade, gelişmiş hayattan kesitlerin önemli olduğunu ve bunların halkın ilgisini daha fazla çektiğini söyleyerek, kendisinden önceki tarihçilerin yaklaşımlarından uzaklaşıp, tarihe daha geniş bir alan açmıştır.

Tarihi günlük problemlerin çözümüne de bir araç olarak sunmak için böyle bir ayıklamaya gidilmesi veya salt güzel örneklerin seçilmesi öğretici tarihin zaaflarıdır. İslam tarihinde kaleme alınan ve daha ziyade Hz. Muhammed’in hayatını ve örnek kişiliğini işleyen Siyer kitapları; Osmanlı padişahlarından, Yavuz Sultan Selim’i anlatan Selimnâmeler ve Kanuni’yi anlatan Süleymannâmmeler gibi örnekler öğretici tarih tarzı eserlerindendir.

Birçok konuyu bir arada ele alıp, onları bütün teferruatlarıyla değil de ana hatlarıyla inceleyen ve konu hakkında topluca bilgi veren tarihlere Genel (Umumî) Tarih denir. Söz gelimi İslam tarih yazıcılığında karşılaştığımız; Peygamberler Tarihi, Sasaniler, Romalılar, Asr-i Saadet (Hz. Muhammed’in devri), Dört Halife, Emeviler, Abbasiler ve nihayet Osmanlılar sıralaması, bir Genel (Umumî) Tarih yazımıdır.