TARİH METODU - Deneme Sınavı - 14

Matbaanın geç geldiği Osmanlı devleti sınırları içinde ilk Türkçe-Arapça gazete 1828 yılında Mısır’da yayımlanan Vak’a-i Mısrıyye’dir. Ancak Osmanlı Devletinin ilk resmi gazetesi 1831’de yayımlanan Takvim-i Vekâyi’dir. İmparatorluğun sonuna kadar yayın hayatında kalmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Nekropol kalıntıları: Antik şehirlerin mezarlıkları, içinde lahit türü mezar anıtları, tümülüs ve kurganların (mezarlar) bulunduğu mekanlardır. Anadolu’da yapılan kazılarda, mezar veya mezar taşı anlamına gelen pek çok lahitlere rastlanmıştır. Bunlar yapıldıkları dönemlerin sosyal hayatı, gömü geleneği, dinî algıları ve öbür hayata dair inançları hakkında izler taşımaktadır. Doğru yanıt E'dir.

1. Birinci Elden Kaynaklar (Ana Kaynak): Tarihi olayın kendi devrine ait bir
materyale veya yazılmış bir esere, bir belgeye ana kaynak veya birinci elden kaynak
adı verilir. Bu kaynaklar, Tarih araştırmalarında son derece önemlidirler.

1. Birinci Elden Kaynaklar (Ana Kaynak): Tarihi olayın kendi devrine ait bir
materyale veya yazılmış bir esere, bir belgeye ana kaynak veya birinci elden kaynak
adı verilir. Bu kaynaklar, Tarih araştırmalarında son derece önemlidirler. Bunlar
bulunduğu sürece daima tarih yazımında diğer kaynakların önüne geçerler. Bu tür
eserler, bir olaya fiilen iştirak etmiş, içinde yer almış veya olayı yakından takip etmiş
kişinin kaleme aldığı eser olabileceği gibi; bir olay anısına inşa edilen abide; yazılan
bir kitabe de olabilir. Aynı şekilde devletlerin bürokrasilerinde ürettikleri belgeler
de üretildikleri tarihin bu tür kaynaklarındandır. Kanuni Sultan Süleyman’ın 1534
yılındaki Bağdat Seferine katılmış olan Celalzâde’nin eseri olan Tabakatu’l-Memâlik
ve Derecâtü’l-Mesâlik adlı eseri o sefer için birinci elden kaynak niteliği taşımaktadır. Kanuni’nin Bağdat seferi için verdiği emirlerin kayıtları, sefer sırasındaki masraf
defterleri vs. de o seferin birinci elden kaynaklarıdır. Aynı şekilde, Almanya başbakanı Bismark’ın resmi mektupları kendi döneminin diplomasi tarihi için birinci
elden kaynaklar kabul edilir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Yukarıda ele alınan kaynakların, belgelerin ve diğer materyallerin kullanılarak
bir konuda yapılan tarih incelemelerine araştırma denir. Bu incelemeler tarihi bir
olayı inceleyen monografiler veya bir şahsın hayatını konu alan biyografilerdir.

Temelde sözlü kaynakların daima var olması ama her nesil değiştikçe de bu bilgilerin yok olma ihtimali, yeni bir tarih yazımı çeşidi de ortaya çıkarmıştır. O da
Sözlü Tarihtir. 20. Yüzyılda ortaya çıkan ve ilhamını sözlü kaynakların varlığından
alan Sözlü Tarih; bildiklerini aktaramayan veya buna ihtiyaç duymayan insanların
bilgilerinin derlenip, modern yöntemler ile kaydedilmesi ve ardından değerlendirilmesi faaliyetidir.

1. Efsaneler ve Mytos (Mit)ler: Halk edebiyatının vazgeçilmez ürünlerindendir. Hayali ve gerçek olaylar iç içe geçmiştir. Hatta içindeki anlatımlar ve kahramanlar ne kadar olağanüstü olursa, o nispette kutsanmış söylentilere dönüşürler.
Toplumların hayatlarına yön vermede büyük tesirleri vardır ve nerde ise her milletim bir efsanesi bulunmaktadır. Konularına göre sınıflandırılırlar.

1. Efsaneler ve Mytos (Mit)ler: Halk edebiyatının vazgeçilmez ürünlerindendir. Hayali ve gerçek olaylar iç içe geçmiştir. Hatta içindeki anlatımlar ve kahramanlar ne kadar olağanüstü olursa, o nispette kutsanmış söylentilere dönüşürler.
Toplumların hayatlarına yön vermede büyük tesirleri vardır ve nerde ise her milletim bir efsanesi bulunmaktadır. Konularına göre sınıflandırılırlar.
• Tarihi yer, kişi ve olaylar ile ilgili efsaneler.
• Dini konular ve yaratılışla ilgili efsaneler.
• Olağanüstü varlıklar ile ilgili efsaneler.
• Doğa, çevre, hayvan vs. ile ilgili efsaneler

Mytler (Mitler) de efsaneler gibi doğup geliştikleri çevrenin düşünüş biçimini
yansıtırlar. Genellikle çok tanrılı devir ve toplumlara aittirler. Bu eserler ile uğraşan bilim dalına Mitoloji denir. Yunan mitolojisi, Japon mitolojisi gibi isimler alan
mitler, eski çağlarda yaşamış olan insanların doğa olaylarına, sosyal ilişkilerine,
dini inanışlarına bakış açılarını gösterirler. Ait oldukları toplumların zihin dünyalarını anlamak için önemli ipuçları taşırlar, ancak çoğunlukla gerek kahramanları ve gerekse anlatılan olaylar gerçekten uzak oldukları için tarihi kaynak olarak kullanılamazlar.

3. Destanlar: Sözlü kültürün en yaygın olan türleridir. Genellikle, olağanüstü
olaylar, tanrı, tanrıça gibi tabiatüstü varlıkları konu edinen şiir (nazım) türündeki anlatımlardır. Konularına göre, kahramanlık destanları veya metafizik (tabiatüstü) destanları diye sınıflandırılırlar. Hemen her milletin bir destanı bulunur.
Mesela, Türk destanları arasında; Alp Er Tunga, Altın Çüş, Kambar Batır, Manas,
Köröğlu destanları sayılabilir. Aynı şekilde İngilizlerin Beowulf; Almanların
Nibelungenlied, Fransızların Roland adlı destanları bulunmaktadır. Anlatımlarda
daima dinleyicileri etkilemeyi amaçlayan abartılar olmakla birlikte pek çok yazılı
esere kaynak olmuşlardır. Modern tarihçilikte de dikkatli bir tahlilden sonra zayıf
bir kaynak olarak kullanılabilirler.

Şecereler (Geneoloji): Batılıların “Geneoloji”; Türklerin ve Arapların “Şecere” dedikleri kayıtlar, aslında aile tarihleridir. Arapçada “ağaç” anlamına gelen “Şecere”, terim olarak soy bilgisi demektir.

Süreli Yayınlar: Günlük, haftalık, aylık, yıllık vb. belli dönemlerle yayımlanan gazete ve dergilerdir. İlk süreli yayınlar Roma’da halkı bilgilendirmek üzere
taş veya metal üzerine yazılan ve Acta Diurna Acta Popidi veya Acta Publica diye
bilinen duvar gazeteleri olduğu kabul edilmektedir.

Doğru cevap B şıkkıdır. Diğer ifadeler birinci elden kaynaklara birer örnektir.

Birincil ve ikincil kaynakları, belgeleri ve diğer materyalleri kullanarak bir konuda yapılan tarih incelemesine araştırma denir.

Bize ulaşma şekli bakımından yeni yöntemler içermekle birlikte, eski tasnife sadık kalarak belgeselleri görsel kaynaklar arasında zikretmek mümkündür.

Temelde sözlü kaynakların daima var olması ama her nesil değiştikçe de bu bilgilerin yok olma ihtimali, yeni bir tarih yazımı çeşidi de ortaya çıkarmıştır. O da Sözlü Tarihtir. 20. Yüzyılda ortaya çıkan ve ilhamını sözlü kaynakların varlığından alan Sözlü Tarih; bildiklerini aktaramayan veya buna ihtiyaç duymayan insanların bilgilerinin derlenip, modern yöntemler ile kaydedilmesi ve ardından değerlendirilmesi faaliyetidir.

Doğru cevap B şıkkıdır. Seyahatnameler, bir gezginin kaleminden çıkan eserlerdir. Kendi ülkelerinden başka yerlere, resmi veya özel amaçlar ile yapılan seyahatlerde, gezginin resmi amaçlı olmadan kaleme aldığı yazılarıdır.

Doğu kültüründe evliyalar, şeyhler vb. batı kültüründe de azizler, azizeler hakkında söylenenlere menkıbe denilir. Bunlar özel bir anlatım tarzına sahiptirler. Kişilerin menkıbeleri anlatılırken, daima mensup oldukları dinin kaynaklarına referans vererek, onları örnek gösterirler.

Bir devletin ürettiği yazışmalarının saklandığı yere arşiv denilir. Arşivler milletlerin hafızası olarak değerlendirilirler. Ancak devlet arşivlerinin dışında, özel kurum ve şahıs arşivleri de bulunmaktadır.

Transkript: Bir metni değiştirmeden kendi yazıldığı alfabeden başka alfabeye çevirmeye denilir. Bu çevirme yapılırken, çevrilen alfabedeki harflerin eksik olması halinde bazı özel işaretler kullanılır. Transliterasyon adı da verilen bu iş bir tercüme değildir.