TARİH METODU - Deneme Sınavı - 1

Arapça sözlükler özellikle tarihî ve edebî metinlerde geçen unvan ve ıstılahların tespiti ve doğru anlaşılabilmesi açısından Ortaçağ araştırmacılarının en sık başvurduğu eserler arasında yer almaktadır. Araştırmalarda başvurulabilecek tarihî ve modern Arapça sözlükler arasında şunlar zikredilebilir: Mecdu’d-dîn Ebû Tâhir Muhammed b. Ya’kûb Fîrûzâbâdî (1329-1413), Kâmûsu’l-muhît, Beyrut 1406/1986. Bu eser Ahmed Asım Cenânîoğlu tarafından 1805- 1810 yıllarında Osmanlıca’ya tercüme edilmiştir: el-Okyânûsu’l-basît fî tercumeti’lKâmûsi’l-muhît, (Osmanlıca terc. Ahmed Asım Cenânîoğlu), İstanbul 1230- 1234/1815-1818 (ikinci baskı: I-III, İstanbul 1268-1272/1852-1855; üçüncü baskı, IIV, İstanbul 1304-1317/1886-1899). Hüseyin Atay-İbrahim Atay-Mustafa Atay, Arapça-Türkçe Büyük Lûgat, I-III, Ankara 1964-1981; William Lane, An Arabic English Lexicon, I-VIII, London 1863- 1893; R. Dozy, Suplement aux dictionaires arabes, I-II, Leiden 1927.

Ortaçağ İslâm dünyasındaki yer adları ve yerleşim yerleriyle ilgili başlıca sorunlar için Yâkût el-Hamevî (öl. 1229) tarafından ansiklopedik bir tarzda kaleme alınan Mu’cemu’l-buldân isimli esere müracaat etmek gerekecektir: Yâkût el-Hamevî, Mu’cemu’l-buldân, I-V, neşr. F. Wüstenfeld, Leipzig 1866-1973. Eser, özellikle İslâm coğrafyasına ait yer adlarının doğru okunuşunun tespiti açısından son derece kıymetlidir. Yer adlarıyla ilgili Ebû Ubeyd ‘Abdullâh b. ‘Abdu’l-’Azîz el-Bekrî (öl. 1094) tarafından kaleme alınan Kitâbu Mu’cemi me’sta’cem isimli eser de son derece faydalıdır: Kitâbu Mu’cemi me’sta’cem, I-II, neşr. F. Wüstenfeld, GöttingenParis 1876-1877 (Eserin ikinci bir neşri Mustafa Sakka tarafından yapılmıştır, I-IV, Kahire 1364-1371/1945-1951).

Her alanda olduğu gibi Ortaçağ alanında da bir araştırmacının, her şeyden önce Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları ve bu sorunların aşılmasında kullanılacak kaynak türleri ve metodlar hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir. Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklar Jean Sauvaget, Cl. Cahen, Zeki Velidi Togan ve Yusuf Ziya Kavakçı gibi araştırmacılar tarafından incelenmiştir.

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihî sözlüğü Kaşgarlı Mahmûd tarafından kaleme alınan Dîvânu Lugati’t-Türk’tür.

Ortaçağ İslâm dünyasındaki yer adları ve yerleşim yerleriyle ilgili en önemli müracaat kaynağı Yâkût el-Hamevî tarafından kaleme alınan Mu‘cemu’l-buldân isimli eserdir.

Tarih, zaman tespiti ve kronolojik hesaplar, Ortaçağ tarihi araştırmacılarının en çok karşılaştığı güçlükler arasında yer almaktadır. Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda genellikle hicrî takvim kullanılmıştır. Hicrî takvimin miladî takvime çevirilmesi esnasında zaman zaman hatalar ortaya çıkabilmektedir. Bu tür hataları en aza indirebilmek için, araştırmacıların ayrıntılı çevirme kılavuzlarına başvurmaları gerekmektedir. İslâm dünyasında hicrî takvimin yanı sıra, Selçuklular zamanında Takvîm-i Celâlî ya da Takvîm-i Melikî, İlhanlılar zamanında ise Takvîm-i Hânî isimli takvimler kullanılmıştır. Yine Ortaçağ İslâm dünyasında, Moğol istilâsından sonra zaman zaman On İki Hayvanlı Türk Takvimi’nin de kullanıldığı görülmektedir.

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yeralan kayıtlar Gyula Moravcsik tarafından iki ciltlik bir eserde toplanmıştır: Byzantinoturcica, I: Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Türkvölker, II: Sprachreste der Türkvölker in den byzan- tinischen Quellen, Budapest 1942-1943 (ikinci bask›: Berlin 1958; üçüncü bask›: Leiden 1983).Doğru cevap a'dır.

Ortaçağ tarihiyle ilgili yazma eserler ve yazma kataloglarının tespit edilebileceği başlıca çalışmalar için Arapça, Farsça ve Türkçe’ye ayırarak incelemek mümkündür.

Doğru cevap b'dir.

İstanbul kütüphanelerinde bulunan Suriye, Mısır ve Mezopotamya tarihiyle ilgili bazı önemli Arapça yazmalar Cl. Cahen tarafından tanıtılmıştır: “Les chroniques arabes concernant la Syrie, l’Egypte et la Mésopotamie, de la conquête arabe à la conquête ottomane, dans les bibliothèques d’Istanbul”, Revue des Etudes Islamiqu- es, X, (1936), s. 333-362.

Doğru cevap c'dir.

Doğru cevap d'dir.

Doğru cevap e'dir.

Dilbilimin şahıs adlarını inceleyen dalı Onomastik'tir. 

Doğru cevap b'dir.

Hükümdar ve hanedan üyelerinin şecerelerini gösteren Jeneolojik eserlerdir.

Doğru cevap c'dir.

Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda umumiyetle Hicrî takvim kullanılmıştır.