TARİH FELSEFESİ II

Romantiklerden Novalis tarihselcilik sözcüğünü terime olumlu bir anlam yük­leyerek ilk kez kullanan kişidir.

Croce’ye göre gerek İdealist gerekse Marksist tarih fel­sefeleri, olanaksızdır ve bu olanaksızlığın da bilgikuramsal nedenle­ri vardır.

Croce’ye göre her tarih felsefesi kendi çağının bilgisiyle sınırlı olmak zorundadır, o asla bütün çağları bilemez.

Croce’ye göre de tarihin belirli bir anında yaşayan insan tarihin tümü üstüne bir şey söyleme hak ve olanağına sahip değildir.

Croce’ye göre tarihte genellikler bulunamaz; bu yüzden her tarihsici felsefe tarihte genellikler bulamayacağından tarihte kendi ürettiği genellikleri ta­şıyarak tarihi bu genellikler altında açıklamaya çalışmıştır.

Croce’ye göre böyle bir anlayış insanın kendisini, yine kendi içinde bulunduğu tarihsel koşulların dışında, üstünde bir yerde görmesiyle olanaklı olabilir ama tarihin koşullarına bağlı olanın tarihin koşullarından bağımsız görülmesi çeliş­ki içerir.

Dilthey’ın felsefesi de tarihselci felsefeler arasında görülür. Dilthey ve Dilthey Okulu’nun tarihselciliğine tarihsel görecilik adı verilir.

20. Yüzyılın başlarında Eric Rothacker (1888-1965) tarihselcilik (historism) ve tarihsicilik (historicism) arasında bir ayırım yapmıştır.

Popper Tarihsiciliğin Sefaleti adlı yapıtında tarihsiciliği geleceğe iliş­kin kehanetlerde bulunan bir düşünce olarak ele alır.

Düşünürlerin görüşleri kitapta doğru şekilde aşağıdaki gibi verilmiştir; Popper’e göre tarihsici bir kader anlayışı düpedüz hurafedir ve insanlık tarihinin akış yönünü ne bilimsel ne de başka bir yolla tahmin etmek olanaksızdır.

Hegel bü­tün tarihi diyalektik olarak gelişen ve Tin’in kendi özgürlüğüne ve bu özgürlüğün “özbilinci”ne doğru ilerlediği bir süreç olarak ele almıştır.

Marx tarihi maddi üre­tim koşullarınca belirlenen ve diyalektik olarak ilerleyen “sınıf savaşımları” tarihi olarak ele almıştır.

Comte,  bütün tarihi “üç hal yasası” ile açıklanabilecek ilerle­yen bir süreç olarak ele almıştır.

Feuerbach tarihselciliği dinsel geleneğin etkisinde olan ve geçmişin asla tam kavranılamayacak olaylarını tam ola­rak kavrayabileceğini iddia eden bir düşünce olarak eleştirmiştir.

Spengler tarihte üç değişik gelişme basamağı olduğunu söyler: 1. Metafizik-dinsel yüksek kültürler, 2. Simgeci erken kültürler, 3. Sivil geç kültürler. Ama bu gelişme basamakları çizgiselliği akla getirse de aslında değildir. Çünkü her kültür bu üç basamaktan geçer ve her kültürü sonunda çöküş bekler. Bu anlamda tarihte döngüsellik vardır. Spengler’e göre tarih bu üç basamaktan geçen kültürlerin art arda gelişidir. Her bir kültürün kendine özgü özellikleri ve yapısı vardır. Her bir kültürün bir organizmanın olduğu gibi bir yaşam dönemi vardır. Spengler’e göre bu aşamaların döngüleri değişmez; aldıkları zaman da değişmez. Böylece her bir kültürün hangi aşamada olduğu saptanabilir. Spengler böylece tarihsel olmayan doğalcı olan bir tarih görüşü ortaya koymuştur.

Toynbee’ye göre tarihte ortaya çıkan kültürlerin anlaşılabilir çalışma alanları olmaları dışında hiçbir ortak karakteristiği yoktur.

Toynbee’ye göre de tarihin konusu birimler olarak toplumlar ya da kültürlerdir, ama Spengler gibi kültürleri birbirlerinden yalıtılmış olarak görmemiştir.

Kültürlerin birbirlerine bağlı olması Toynbee’nin görüşünün temelidir.

Toynbee tarihi yasa-koyucu bilimler ile şiir arasında bir yerde görür.

Toynbee’ye göre bütün kültürler belirli aşamalardan geçerler.

Hegel, Marx ve bazı Aydınlanma filozofları tarihte gerçekleşmiş olanın kaçınılmaz olmasına vurgu yapmışlardır. Bu anlayış tarihsel kaçınılmazlığı (inevitability) ileri süren ve tarihte zorunlu bir gelişme çizgisi gören anlayıştır. Oysa çağdaş felsefede bu anlayış sıkça eleştirilmiştir. Sözgelişi Nietzsche, Foucault, Berlin ve Rorty gibi düşünürler tarihsel olanın kaçınılmaz olmadığını ileri sürmüşler ve tarihi olum­sal bir süreç olarak ele almışlardır.

Tarihin geri döndürülemez bir ilerleyişi olup olmadığı bu bağlamda tartışılan temel konudur. Sözgelişi Isaiah Berlin tarihte ka­çınılmazlık düşüncesinin insan özgürlüğü ve sorumluluğun önünü kapayan bir düşünce olduğunu ileri sürmüştür. Bu bağlamda Berlin, Hegel’in kullandığı an­lamda tarihte bir ereklilik olduğu düşüncesine de karşı çıkmıştır. Bu bağlamda Hegel ve Marx’ın tarihsiciliğini eleştirmiştir.

Nietzsche tarih felsefelerini “tarihsici” diye adlandırarak eleştirmişti.

Novalis tarihselcilik sözcüğünü terime olumlu bir anlam yükleyerek ilk kez kullanan kişidir.

Croce ise kendi felsefesini tarihselci felsefe olarak ele almıştı. Bir tarihselci olarak tarih felsefesini olanaksız görmüştü.

Dilthey’ın felsefesi de tarihselci felsefeler arasında görülür. Dilthey ve Dilthey Okulu’nun tarihselciliğine tarihsel görecilik adı verilir.

Popper’e göre tarihsici bir kader anlayışı düpedüz hurafedir ve insanlık tarihinin akış yönünü ne bilimsel ne de başka bir yolla tahmin etmek olanaksızdır.

20. yüzyıl başlarında çizgisel tarih anlayışını eleştiren döngüsel tarih anlayışı Oswald Spengler (1880-1936) ve Arnold Toynbee (1889-1975) ile yeniden gündeme gelmiştir.

Popper Tarihsiciliğin Sefaleti adlı yapıtında tarihsiciliği geleceğe ilişkin
kehanetlerde bulunan bir düşünce olarak ele alır.

Yapısalcılık tarihi ardarda gelen toplumsal-dilselkültürel yapılardan oluşan ve bu yapıların farklılığından dolayı süreklilik göstermeyen kesintili bir süreç olarak ele alır.

Lévi-Strauss tarihin hep insan merkezli kavramlarca ele alındığını, oysa bunun, tarihi Hristiyan ütopyası olan çizgisel ilerleme anlayışı bağlamında değerlendirmek olduğunu ileri sürmüştür.

Barthes, Frankfurt Okulu temsilcileri arasında yer almamaktadır.