TARİH FELSEFESİ II

Dilyhey’e göre Akıl saf değil tarihseldir. Bilen özne her zaman tarihin ürünüdür ve toplumsal bir varlıktır. “Tinsellik” kavramını “tarihsellik” ile eş anlamlı kullanır. Yazılı yapıtlar nesnelleşmiş tinselliklerdir. Tekili tanıma yolu olan sezginin tümeli tanıma yolu olan akla önceliği vardır şeklindeki düşünce ise Benedetto Croce’ye aittir. Doğru cevap E’dir.

Tarihçi anlamak istediği geçmişe ait bir olayı, dönemi ya da bir çağı zihninde yeniden kurma yoluna gider. Alman Tarih Okulu’ndan etkilenmiş olan Dilthey’a göre her tarihsel dönem kendi içinde bir bütündür ve tarihsel dönemler birbirlerine geçişli değildirler; tin bilimlerinin hedefi de kendi içinde tam olan tarihsel dönemlerde ya da çağlardaki bu geçişli olmayan şeyin anlamına ulaşmaktır. Doğru cevap B’dir.

Doğrusu tarihçi ele aldığı tarihsel dönemin tinselliğinden başka bir tinsellik içinde yaşamaktadır. Çünkü her tarihsel dönem kendi içinde bütün ve tek olduğundan farklı tarihsel dönemlerin farklı tinsellikleri vardır ve herkes kendi çağının tinselliği içinde yaşamaktadır. Bu yüzden de bir tarihçi yazılı yapıtları yorumlayarak anlamaya çalışacaktır. Tarihçinin tek yapabileceği şey yazılı yapıtları yorumlayarak anlamak, yani hermeneutik yapmaktır. Yoksa bir çağın tinselliğinden veya tarihten dışarı çıkarak bütün çağlara bakabilmenin bir yolu yoktur. Bu yüzden de tarihi incelemek için kullanılabilecek tek yöntem ya da genel olarak tin bilimlerinin yöntemi hermeneutiktir. Doğru cevap C’dir.

Croce’ye göre tekili tanıma yolu olan sezginin tümeli tanıma yolu olan akla önceliği vardır. Croce’ye göre tarih insan tininin oluşması sürecidir. İnsan bu tinselliğin ürünü olarak onun içine gömülmüş durumdadır. Croce’ye göre bütün tarihler çağdaş tarihtir, çağdaş olma tarihin karakteridir. Croce’ye göre bugünün tini de geçmişe yine bugünü kavramak ve tanımak için bakar, geçmişe kendini tanımak amacıyla yönelir. Gerçek tarih olası olana ya da olanaklıya açıklamalarında yer vermez, gerçek tarih sadece kanıta dayalı olmalıdır. Görüldüğü üzere bütün düşünceler Croce’ye aittir. Doğru cevap E’dir.

Croce’ye göre bugünün tini de geçmişe yine bugünü kavramak ve tanımak için bakar, geçmişe kendini tanımak amacıyla yönelir. Geçmişi anlayan tin hep bugünün tinidir ve geçmişi tanıdığında kendi geçmişini tanımış olarak aslında kendisini tanır. Bu yüzden de “tarih Hegel’de olduğu gibi bir ‘mutlak tine’ doğru ilerleyen süreç olarak da anlaşılamaz”. Tarihte insanın kendi yapıp etmelerinin ürünü olan tin vardır, bu yüzden de mutlak bir tin yoktur. Çünkü eğer tin, tarihte insanın yapıp etmeleriyle sürekli bir oluşum içindeyse bu tinin mutlak olarak tamamlanabileceği bir son varsaymak için tarihin dışından bakabilmek gerekirdi oysa bu olanaksızdır. Croce’ye göre Hegel’in düşündüğü gibi tin kendisini tarihte açan bir şey değildir, tersine tinin kendisi bizzat tarihtir ve tinin kendisi her dönemde katlanarak hem tarihsel bir etken hem de tarihsel bir sonuç olarak gelişimini sürdürür. Doğru cevap B’dir.

Croce’ye göre doğa biliminin kavramsal kurguları vardır, gerçek kavramları yoktur; bunlar sözde kavramlardır. Ama bu kavramları kullanarak doğayı yorumlarız. İşte sözde kavramlar yoluyla doğaya dönüştürdüğümüz gerçeklik tarihin kendisidir. Doğa bilimi yapan insan etkinliği tarihsel bir etkinliktir. Bir kedinin bir kuşu öldürdüğünü gözlemlememiz tarihsel bir olgudur. Croce hem bilime hem felsefeye karşı tarihin özerkliğini savunmuştur. Felsefeyi de tarih metodolojisi olarak görmüştür. Doğru cevap A’dır.

Collingwood’a göre her tarihsel döneme egemen olan ideler vardır ve biz her bir dönemi o dönemlere egemen olan düşünceyi kavradığımızda anlarız. Bu yüzden de her tarih düşünce tarihidir. Doğru cevap C’dir.

Collingwood’a göre evrensel bir tarih felsefesi olanaksızdır. Bu yüzden tarih felsefesi aslında tarih biliminin felsefesi olarak bu bilimin olanağını ve yöntemlerini soruşturan bir alan olabilir. Collingwood’a göre tarih asla bir doğa bilimi olamaz çünkü tarihin ele aldığı kendine özgü nesnesi aynı zamanda tarihin öznesidir. Collingwood’a göre tarihçi hem olayın dışı ile hem de olayın içi ile ilgilenir. Collingwood’a göre tarihin yöntemi geçmiş yaşantıyı zihinde yeniden kurmaktır. Gerçek tarihin sadece kanıta dayalı olması gerektiğini Collingwood değil Croce söyler. Doğru cevap D’dir.

Collingwood tarihin gelecekteki gelişmeleri ne söyleyebileceğini ne de onlara yasa koyabileceğini ileri sürer; “Tarihçiye peygamberlik bahşedilmemiştir” der. Tarihsel zihin incelemesi, tarihteki düşünelerin keşfi insan düşüncesinin gelecekteki gelişmelerini de söyleyemez, tarihe yasa da koyamaz. Collingwood tarihin genellemeler arayan bir bilim olmadığını, tarihçinin tarihsel olguları anlamak için genellemelere ihtiyaç duymadığını belirterek pozitivist bilim anlayışını da eleştirir. Genellemelerde bulunan bir bilimin tarih alanına üstünlük sağladığı iddiaları da temelsiz pozitivist iddialardır. Bu idialar Collingwood’a göre tarihsel çağların geçiciliğini hesaba katmadan belirli bir çağdan elde edilen genellemelerin diğer çağlar içinde geçerli olduğu varsayımına dayanırlar. Oysa insan doğası tarihseldir ve değişir. Collingwood’a göre geçmiş ölü değildir, şimdi de yaşamaktadır. Burada doğal süreç ile tarihsel süreç ayırımı da ortaya çıkar. Doğru cevap E’dir.

‘bilim’ denildiğinde hep doğa bilimi anlaşılmıştır. Özellikle pozitivizm tarafından tarih bilimleri doğa bilimi örneğine göre
kurulmak istenmiş ve tarihsel olaylar doğa bilimlerinin açıklamalarındaki gibi
insan doğasından türetilen yasalarla açıklanmak istenmiştir. Oysa Dilthey’a göre
bu anlayış tarihi bilim olmaktan çıkarmıştır. Dilthey Antikçağdan beri geleneksel
theoria-historia karşıtlığı içinde tarihin bilim olarak görülmediğini dile getirerek
tarih bilimine bir temel vermek üzere yola çıkar.

Dilthey “tinsellik” kavramını
“tarihsellik” ile eş anlamlı
kullanır.

Dilthey’a göre her tarih dönemi kendi içinde tek olsa da kendinden önceki çağlardan bazı şeyleri miras olarak alabilir. Ama her çağ kendisinden önceki dönemlerden aldığı tinsellik biçimlerini yine kendi içinde yorumlayarak alır. Bu yüzden
de her çağı kendi tekliği ve biricikliği içinde ele almak gereklidir.
Dilthey her tarihsel dönemde bulunan anlamların, değerlerin dilde nesnelleştiğini ileri sürer. Ona göre dil bu anlamların taşıyıcısıdır ve her tarihsel dönem
dilde kendisini dışavurur. Tarihsel olayları dil ile anlayabiliriz, bu yüzden de tin
bilimlerinin inceleme nesnesi her zaman yazılı yapıtlardır. Belirli bir tarihsel dönemde ya da çağda insanların nasıl bir tinsellik içinde yaşadıklarını anlamak için
o dönemin yazılı yapıtlarına başvurmak gereklidir.

Ama tarihçi kendi döneminden hareketle bunu yapacaktır. Doğrusu tarihçi
ele aldığı tarihsel dönemin tinselliğinden başka bir tinsellik içinde yaşamaktadır.
Çünkü her tarihsel dönem kendi içinde bütün ve tek olduğundan farklı tarihsel
dönemlerin farklı tinsellikleri vardır ve herkes kendi çağının tinselliği içinde yaşamaktadır. Bu yüzden de bir tarihçi yazılı yapıtları yorumlayarak anlamaya çalışacaktır. Tarihçinin tek yapabileceği şey yazılı yapıtları yorumlayarak anlamak,
yani hermeneutik yapmaktır.

Croce’ye göre Hege,l tini, kendisini
akla uygun olarak açan ve yine akla uygun olarak kavrayan bir şey olarak ele almıştır. Oysa insan tini kendisini sezgisel olarak kavrar, gerçekliği kavramada sezginin
akla önceliği vardır. Akıl tümel olanı kavrar, sezgi ise tekil olanı kavrar. İnsanın ilk
ve dolaysız bilme etkinliği tekil olanı tanımaya yönelik olan bir etkinliktir. Croce’ye
göre yalnız bir tür yargı vardır, o da tekil tarih yargısıdır. Başka bir deyişle, “her
gerçeklik tarihtir ve her bilgi tarih bilgisidir” (Collingwood 1996: 237).

Bilindiği üzere pozitivizm, bütün gerçekliği yalnızca doğa adını verdiği tek
bir gerçekliğe indirgemiş ve tarihi de doğal gerçekliğin bir görünümü olarak ele
almıştı. Doğa ve tarih arasında özce bir fark yoktu ve tarihsel gerçeklik insan doğasının yasalarıyla açıklanabilirdi. Bu tek gerçeklik anlayışı da pozitivizmi tek bir
yöntem anlayışına götürmüştü. Tarihsel süreç de tıpkı doğa gibi doğa bilimlerinin
yöntemleri kullanılarak açıklanmalıydı.

Dilthey insani-toplumsal dünyaya ve tarihe yönelen; olması gerekeni değil, olanı söyleyen bilimlerin olanağına
ilişkin yeni bir bilgi kuramı ortaya koymanın gerekliliğini ileri sürer.

Dilthey “tinsellik” kavramını “tarihsellik” ile eş anlamlı kullanır.

Öyleyse Croce’nin tarih felsefesi de Dilthey’ın felsefesi gibi tarihselci bir felsefedir. İnsan tinini tarih içinde oluşan bir şey olarak alır ve bu tin aynı zamanda
tarihin de oluşturucusudur. Hem Dilthey hem de Croce bir açıdan Hegel ile aynı
görüşte olmakla birlikte Hegel’in mutlak tin ve tarihin nihai bir mutlak sona doğru gelişen bir süreç olduğu konusunda Hegel’den ayrılmışlardı

Dilthey’a göre her tarih dönemi kendi içinde tek olsa da kendinden önceki çağlardan bazı şeyleri miras olarak alabilir. Ama her çağ kendisinden önceki dönemlerden aldığı tinsellik biçimlerini yine kendi içinde yorumlayarak alır. Bu yüzden
de her çağı kendi tekliği ve biricikliği içinde ele almak gereklidir

Dilthey’a göre tarihte olup biten her şey insan tinselliğinin ürünü olmakla birlikte aynı zamanda insanı belirleyen bir şeydir. Dilthey bu tarih anlayışıyla Hermeneutik tarih anlayışının da kurucusu olmuştur.