TARİH FELSEFESİ II

Doğa matematiksel analiz yoluyla incelenebilir oysa tarihte matematiksel olmayan insan eylemleri vardır, tinsellik vardır. Doğa matematiksel analize uygun olsa da tinsellik matematik olarak analiz edilemez.

Dilthey bir tarih yazıcısının yargılarının, bir iktisatçının vardığı sonuçların, bir hukukçunun kullandığı kavramların altında yatan ilkeleri soruşturmak istemiştir. Metafizik kavramların içine taşındığı bir tarih felsefesinin olanaklı olup olmadığı sorusunun yanıtlanabilmesi için tin bilimleri ya da tarih bilimleri denilen
bilimlerin dayandığı sağlam bir zemin oluşturulmalıdır. Dilthey’a göre Comte’un sosyolojisi bunu başaramaz. Dilthey bu konuda şöyle der: “Comte’un ve pozitivistlerin, J. S. Mill’in ve empiristlerin bu sorulara verdikleri yanıtlar bana tarihsel gerçekliği doğabilimsel kavramlara ve yöntemlere uydurma uğruna, bu gerçekliği çarpıtmak ve tahrif etmek olarak görünmektedir”Doğru cevap A'dır.

Akıl tarihsel-psikolojik bir varlık olarak insanın aklıdır. Bu yüzden de Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi’ne bir yanıt olarak Tarihsel Aklın Eleştirisi adlı yapıtını yazmak istemiştir.

Dilthey’a göre tarihte olup biten her şey insan tinselliğinin ürünü olmakla birlikte aynı zamanda insanı belirleyen bir şeydir. Dilthey bu tarih anlayışıyla Hermeneutik tarih anlayışının da kurucusu olmuştur.

Benedetto Croce (1866-1952) bir Hegelci olarak felsefeyi salt kavramsal bir etkinlik olarak görse de Hegel’den bir noktada ayrılır. Ona göre Hegel bütün gerçekliği kavramsal ve mantıksal olana indirgemiştir (Özlem 2012: 214). Croce’ye göre gerçekliği salt mantıksal olarak görmek gerçekliğin mantık dışı yanlarını ve çeşitliliğini, karmaşıklığını basite indirgemek demektir. Croce’ye göre Hege,l tini, kendisini
akla uygun olarak açan ve yine akla uygun olarak kavrayan bir şey olarak ele almıştır. Oysa insan tini kendisini sezgisel olarak kavrar, gerçekliği kavramada sezginin akla önceliği vardır. Akıl tümel olanı kavrar, sezgi ise tekil olanı kavrar. İnsanın ilk ve dolaysız bilme etkinliği tekil olanı tanımaya yönelik olan bir etkinliktir. Croce’ye göre yalnız bir tür yargı vardır, o da tekil tarih yargısıdır. Başka bir deyişle, “her
gerçeklik tarihtir ve her bilgi tarih bilgisidir” Doğru cevap B'dir.

Collingwood’a göre doğayı araştırmanın yolu bilimsel yöntemi kullanmaktır. Doğru cevap A'dır.

Collingwood’a göre doğayı araştırmanın yolu bilimsel yöntemi kullanmaktır, zihni araştırmanın yolu ise tarihsel yöntemdir. Doğru cevap D'dir.

Collingwood tarihin gelecekteki gelişmeleri ne söyleyebileceğini ne de onlara yasa koyabileceğini ileri sürer; “Tarihçiye peygamberlik bahşedilmemiştir” der. Tarihsel zihin incelemesi, tarihteki düşünelerin keşfi insan düşüncesinin gelecekteki gelişmelerini de söyleyemez, tarihe yasa da koyamaz.Doğru cevap B'dir.

Collingwood’a göre geçmiş ölü değildir, şimdi de yaşamaktadır. Burada doğal süreç ile tarihsel süreç ayırımı da ortaya çıkar. Doğal bir süreç içerisinde geçmiş, yerini başkasının aldığı ölü bir geçmiştir. Geçmişin yerini şimdiye bırakarak ölüp gittiği doğal bir süreç ile geçmişin, tarihsel olarak bilindiği sürece, şimdide yaşadığı tarihsel bir süreç birbirinden özce farklıdır. Çünkü tarihsel geçmiş, doğal geçmişten farklı olarak bizzat tarihsel düşünme edimiyle canlı olan, şimdide yaşayan bir geçmiştir.Doğru cevap E'dir.

Dilthey’a göre insanın tarihsel varlığının kavranabilmesi için gereken koşul safa priori bilgi olanağının kabulü değil, içinde bulunulan koşulların toplamından çıkan bir gelişim tarihidir (Özlem 2012: 195). “Öyle ki bizi felsefeye yönelten tüm soruların yanıtını, bu tarihsel gelişme verebilir” (Dilthey 2011: 17). İnsanı felsefeye yönelten sorular aslında insanın kendisiyle ilgili sorular olduğundan ve insan da tarihsel varlık olduğundan, Dilthey’ın bununla kastettiği şey, felsefi soruların tam bir çözümlemesinin ancak tarihe yönelmekle olanaklı olduğudur. Çünkü insan varlığının bütününde kavranması onun tarihsel gelişiminden hareketle yapılabilir.

Dilyhey’e göre Akıl saf değil tarihseldir. Bilen özne her zaman tarihin ürünüdür ve toplumsal bir varlıktır. “Tinsellik” kavramını “tarihsellik” ile eş anlamlı kullanır. Yazılı yapıtlar nesnelleşmiş tinselliklerdir. Tekili tanıma yolu olan sezginin tümeli tanıma yolu olan akla önceliği vardır şeklindeki düşünce ise Benedetto Croce’ye aittir. Doğru cevap E’dir.

Tarihçi anlamak istediği geçmişe ait bir olayı, dönemi ya da bir çağı zihninde yeniden kurma yoluna gider. Alman Tarih Okulu’ndan etkilenmiş olan Dilthey’a göre her tarihsel dönem kendi içinde bir bütündür ve tarihsel dönemler birbirlerine geçişli değildirler; tin bilimlerinin hedefi de kendi içinde tam olan tarihsel dönemlerde ya da çağlardaki bu geçişli olmayan şeyin anlamına ulaşmaktır. Doğru cevap B’dir.

Doğrusu tarihçi ele aldığı tarihsel dönemin tinselliğinden başka bir tinsellik içinde yaşamaktadır. Çünkü her tarihsel dönem kendi içinde bütün ve tek olduğundan farklı tarihsel dönemlerin farklı tinsellikleri vardır ve herkes kendi çağının tinselliği içinde yaşamaktadır. Bu yüzden de bir tarihçi yazılı yapıtları yorumlayarak anlamaya çalışacaktır. Tarihçinin tek yapabileceği şey yazılı yapıtları yorumlayarak anlamak, yani hermeneutik yapmaktır. Yoksa bir çağın tinselliğinden veya tarihten dışarı çıkarak bütün çağlara bakabilmenin bir yolu yoktur. Bu yüzden de tarihi incelemek için kullanılabilecek tek yöntem ya da genel olarak tin bilimlerinin yöntemi hermeneutiktir. Doğru cevap C’dir.

Croce’ye göre tekili tanıma yolu olan sezginin tümeli tanıma yolu olan akla önceliği vardır. Croce’ye göre tarih insan tininin oluşması sürecidir. İnsan bu tinselliğin ürünü olarak onun içine gömülmüş durumdadır. Croce’ye göre bütün tarihler çağdaş tarihtir, çağdaş olma tarihin karakteridir. Croce’ye göre bugünün tini de geçmişe yine bugünü kavramak ve tanımak için bakar, geçmişe kendini tanımak amacıyla yönelir. Gerçek tarih olası olana ya da olanaklıya açıklamalarında yer vermez, gerçek tarih sadece kanıta dayalı olmalıdır. Görüldüğü üzere bütün düşünceler Croce’ye aittir. Doğru cevap E’dir.

Collingwood’a göre evrensel bir tarih felsefesi olanaksızdır. Bu yüzden tarih felsefesi aslında tarih biliminin felsefesi olarak bu bilimin olanağını ve yöntemlerini soruşturan bir alan olabilir. Collingwood’a göre tarihçi hem olayın dışı ile hem de olayın içi ile ilgilenir. Collingwood’a göre tarihçi bir olayın ne olduğunu bilince neden olduğunu da bilir. Collingwood’a göre tarihte bir olayın nedeni yine bu olayın kendisidir. Doğa biliminde ise bir olayın nedeni bu olaydan başka olan diğer bir olaydır. Her çağ kendi içinde biriciktir düşüncesi ise Collingwood'a ait değildir. Doğru cevap E'dir.

Collingwood’a göre bir başkasının zihnini ya da bir topluluğun, bir çağın ortaklaşa
zihnini bilebilmenin tek yolu zihinde yeniden canlandırma biçimindeki tarihsel yöntemdir.

Dilthey “tinsellik” kavramını “tarihsellik” ile eş anlamlı kullanır. Doğru cevap C'dir.

Pozitivist yöntem ve tarih anlayışına karşı düşünceler antipozitivist olarak nitelenen düşünürlerden gelmiştir. Buna göre doğa ve tarih birbirine indirgenemez olan, özce birbirinden farklı olmakla kalmayıp aynı zamanda birbirine karşıt özellikleri olan iki ayrı gerçekliktir. Bu yüzden de doğa bilimlerinin yöntemleri tarih bilimleri için uygun değildir. Doğru cevap D'dir.

Her tarih çağdaş tarihtir çünkü yapılan insanın kendi etkinliğine ilişkin bilincidir. Bu yüzden “tarih yaşayan zihnin kendine ilişkin bilgisidir”. Tarihçinin incelediği olaylar uzak geçmişe ait olaylar olsa da tarihsel olarak bilinmelerinin koşulu tarihçinin önünde şimdi ve burada olmalarıdır. Bu yüzden tarihin konusu geçmiş değildir, şimdide kanıtı bulunan geçmiştir. Doğru cevap A'dır.

Pozitivist yöntem ve tarih anlayışına karşı düşünceler antipozitivist olarak nitelenen düşünürlerden gelmiştir. Buna göre doğa ve tarih birbirine indirgenemez olan, özce birbirinden farklı olmakla kalmayıp aynı zamanda birbirine karşıt özellikleri olan iki ayrı gerçekliktir. Doğa matematiksel analiz yoluyla incelenebilir oysa tarihte matematiksel olmayan insan eylemleri vardır, tinsellik vardır. Doğada etkin nedensellik ilişkileri kurulabilir oysa tarihte teleolojik bir nedensellikten söz edilebilir. Ayrıca tarih anlam dünyasıdır, tarih bilimlerinde olguları anlama çabası vardır, doğa bilimlerinde olduğu gibi olguları açıklama çabası yoktur. Doğru cevap D’dir.