TARİH FELSEFESİ II

Antipozitivizm, pozitivist bilim ve tarih anlayışına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bilindiği üzere pozitivizm, bütün gerçekliği yalnızca doğa adını verdiği tek
bir gerçekliğe indirgemiş ve tarihi de doğal gerçekliğin bir görünümü olarak ele
almıştı. Doğa ve tarih arasında özce bir fark yoktu ve tarihsel gerçeklik insan doğasının yasalarıyla açıklanabilirdi. Bu tek gerçeklik anlayışı da pozitivizmi tek bir
yöntem anlayışına götürmüştü. Tarihsel süreç de tıpkı doğa gibi doğa bilimlerinin
yöntemleri kullanılarak açıklanmalıydı.

Doğa matematiksel analiz yoluyla incelenebilir oysa tarihte matematiksel olmayan insan eylemleri vardır, tinsellik vardır. Doğa matematiksel analize uygun
olsa da tinsellik matematik olarak analiz edilemez. Sözgelişi Newton fiziği doğaya ilişkin matematiksel denklemler kurarak ve bu matematiksel yasalarla doğa
olguların işleyişine ilişkin açıklamalar getirebilir. Oysa tarihte böyle açıklamalar
yapmak olanaksızdır.
Doğada etkin nedensellik ilişkileri kurulabilir oysa tarihte teleolojik bir nedensellikten söz edilebilir. Tarih insan yapıp etmelerinin alanı olduğundan ve insan
yapıp etmeleri de amaçlı eylemler olduğundan tarihte doğadaki gibi bir nedensellik değil, bunun yerine ereksellik vardır. Tarihçi olgular arasında ereksel bağlantılar kurar.
Ayrıca tarih anlam dünyasıdır, tarih bilimlerinde olguları anlama çabası vardır,
doğa bilimlerinde olduğu gibi olguları açıklama çabası yoktur. Bu yüzden de yasalara dayalı açıklama çabasıyla anlam içeren olguları açıklayamayız.

Wilhelm Dilthey (1833-1911) Alman Tarih Okulu içerisinde yetişmiş ve tarihsellik konusuna eğilmiş olan düşünürlerdendir.

Croce’ye göre gerçekliği salt mantıksal olarak görmek gerçekliğin mantık dışı yanlarını ve çeşitliliğini, karmaşıklığını basite indirgemek demektir.

İnsani-toplumsal olana yönelen disiplinler arasında hukuk, siyaset ve devlet öğretisi gibi disiplinler vardır ancak bunlar normatif, yani yasa koyucu olduklarından olması gerekeni söylerler ve bu nedenle de bilim sayılmazlar.

Dilthey’a göre insanın tarihsel varlığının kavranabilmesi için gereken koşul saf
a priori bilgi olanağının kabulü değil, içinde bulunulan koşulların toplamından
çıkan bir gelişim tarihidir (Özlem 2012: 195). “Öyle ki bizi felsefeye yönelten tüm
soruların yanıtını, bu tarihsel gelişme verebilir” (Dilthey 2011: 17). İnsanı felsefeye
yönelten sorular aslında insanın kendisiyle ilgili sorular olduğundan ve insan da
tarihsel varlık olduğundan, Dilthey’ın bununla kastettiği şey, felsefi soruların tam
bir çözümlemesinin ancak tarihe yönelmekle olanaklı olduğudur. Çünkü insan
varlığının bütününde kavranması onun tarihsel gelişiminden hareketle yapılabilir

İnsani ve tarihsel olan gerçekliği doğa bilimleri değil, tin bilimleri inceler.

Croce’ye göre tarih insanın yaşadığı yerdir, yuvasıdır. Bu yüzden de tarihsel bilgi şimdide yaşadığımız bu yerden geçmişe yönelmenin ürünü olarak ortaya çıkar.
İnsan tarihin dışına çıkarak düşünemez; yalnızca yaşadığı zamanın içinden tarihe
yönelebilir. İnsan tini tarihini ancak son ulaştığı sentetik birlik aşamasından geriye
bakarak kavrayabilir ve bu yüzden de Croce “Her gerçek tarih şimdinin tarihidir”
der. Geçmişe ancak bugünden hareketle bir anlam verebiliriz.

İngiliz felsefeci Robin George Collingwood (1889-1943) tarihin konusunun düşünülmüş olmakla tarihin konusu olabileceğini ileri sürmüştür. Tarih her zaman
düşünülmüş olan şeylerin, düşüncelerin tarihi olmuştur

İngiliz felsefeci Robin George Collingwood (1889-1943) tarihin konusunun düşünülmüş olmakla tarihin konusu olabileceğini ileri sürmüştür.

İşte bu pozitivist yöntem ve tarih anlayışına karşı düşünceler antipozitivist olrak nitelenen düşünürlerden gelmiştir. Buna göre doğa ve tarih birbirine indirgenemez olan, özce birbirinden farklı olmakla kalmayıp aynı zamanda birbirine karşıt özellikleri olan iki ayrı gerçekliktir.

Dilthey’a göre akıl tarihseldir. Çünkü akıl tarihsel-psikolojik bir varlık olarak insanın aklıdır. Bu yüzden de Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi’ne bir yanıt olarak Tarihsel Aklın Eleştirisiadlı yapıtını yazmak istemiştir.

Dilthey’a göre modern bilgi kuramı (epistemoloji) insani-toplumsal olana ilişkin bir bilimin olanağı hakkında bir temel oluşturamamıştır. Bu yüzden de tinsel olguların kavranma olanağı için yeni bir bilgi kuramı gereklidir.

Dilthey “tinsellik” kavramını “tarihsellik” ile eş anlamlı kullanır.

Dilthey belirli bir tarihsel döneme ait, ya da bizimkinden farklı bir tinselliğe ait yazılı yapıtları yorumlayarak anlamaya“hermeneutik” der.

Croce “Her gerçek tarih şimdinin tarihidir”

Doğa bilimi yapan insan etkinliği tarihsel bir etkinliktir. Bir kedinin bir kuşu öldürdüğünü gözlemlememiz tarihsel bir olgudur. Croce hem bilime hem felsefeye karşı tarihin özerkliğini savunmuştur. Felsefeyi de tarih metodolojisi olarak görmüştür.

Tarih her zaman düşünülmüş olan şeylerin, düşüncelerin tarihi olmuştur. Collingwood Hegel’i bu noktada haklı bulur.

Collingwood’a göre doğa bilimci için doğa olayları dışarıdan seyredilen salt görünüşlerdir oysa tarihçi için tarihsel olaylar salt birer görünüş değildir, olayların içindeki düşüncenin yakalanması gerekir.

Collingwood tarihin gelecekteki gelişmeleri ne söyleyebileceğini ne de onlara yasa koyabileceğini ileri sürer; “Tarihçiye peygamberlik bahşedilmemiştir” der. Tarihsel zihin incelemesi, tarihteki düşünelerin keşfi insan düşüncesinin gelecekteki gelişmelerini de söyleyemez, tarihe yasa da koyamaz.