TARİH FELSEFESİ II

Kierkegaard’a göre her tarihsel olgu göreli bir olgudur, mutlak değildir. Hegel ve Marx tarihselliği abartarak mutlak hâle getirmişlerdir. Kierkegaard’a göre insan salt akıl varlığı olarak görülemez; tutkuları, inançları, korkularıyla ve varoluşuyla ele alınması gereken bir varlıktır. Dolayısıyla tarihi ele alırken böyle bir insan anlayışından yola çıkmak gereklidir.

Geçmiş meydana gelmiş olmakla zorunlu hâle gelmemiştir; tersine meydana gelmiş olmakla zorunlu olmadığını göstermiştir. Kierkegaard’a göre geçmişin zorunluluğunu anlamayı istemekle geleceği önceden görmeyi (kehanet) istemek özdeştir. Geçmiş düşünme yoluyla da zorunlu hâle gelmez. Geçmişi kurarak onu bütünüyle kavradığını düşünen kavrayış, onu bütünüyle yanlış anlamıştır.

Alman filozof Arthur Schopenhauer (1788-1860) hem tarih felsefesine hem de tarih bilimine karşı bir eleştiri ortaya koymuştur. Bunun nedeni onun felsefe anlayışıdır. Schopenhauer’e göre felsefe her zaman aynı kalan, değişmeyen ve tümel olanın bilgisidir. Felsefe theoria etkinliğidir. Oysa tarih alanı değişenler alanıdır, tarihte değişmeden aynı kalan bir şey yoktur, bu anlamda tarihin fel- sefesi olanaksızdır.

Schopenhauer İsteme ve Tasarım Olarak Dünya adlı yapıtında dünyayı istemenin bir tasarımı olarak ele alır. Dünya istemenin bir tasarımıdır ve dünyada değişmeden kalan tek şey bu sonsuz istemedir. Dünyadaki ortaya çıkan bütün değişimler ve değişen şeyler bu sonsuz istemenin nesnelleşmeleri olarak tasarımlardır. Onun bu felsefe anlayışı tarihe bakış açısını da belirlemiştir.

Schopenhauer’e göre tarih sahnesinde tümel olan bir şey yoktur, her şey bireysel ve tikeldir. Üstelik tarih mutlak bir biçimde tikel olanla ilgili olduğundan her şeyi eksik ve kısmen bilir. Tarihte tümel bir kavram varsayılsa bile yine de o nesnel olamaz, öznel olabilir ancak. Schopenhauer’e göre tarihte en tümel olan, uzun dönem sürmüş ya da çok önemli olan bir olay bile kendi başına alındığında bireysel olan tikel bir şeydir.

Schopenhauer’e göre Hegel’in tarih felsefesi bireysel olana değil, salt soyutlamalara dayanan ve bu soyutlamaları gerçek sayan kurmaca bir tarihtir. Schopenhauer Hegel’in “sözde-felsefe”sinin dünya tarihini planlanmış bir bütün olarak kavrama çabasını da eleştirir. Hegel felsefesi dünyanın görünür varlığıyla kendinde varlığını özdeşleştirmiştir. Ayrıca tüm insanlığın bilince sahip olması de- ğil ancak bireyin bilince sahip olması söz konusudur.

Nietzsche’nin tarih anlayışı onun insan anlayışına dayanır. Ona göre insan tarih- sel bir yaşam sürdüren bir varlık olarak, tarihsel yaşam sürdürmeyen bir varlık olan hayvandan ayrılır. Nietzsche’ye göre yaşam ve bugün, yani şimdi tarihe göre, yani geleneğe ve gelenekten gelen ölçütlere göre değerlendirilemez Nietzsche’ye göre insanın ilgisi geçmişe değil, bugünedir; bu yüzden bugünkü yaşam geçmişe tutsak edilemez.

Burckhardt tarihin özünü değişmede görmüştür, ilerlemede değil. Tarih sürekli değişip duran bir süreçtir. Tarihte olaylar, kültürler, halklar ve devletler sürekli birbirlerinin yerini alıp dururlar. Ama bu değişmenin bir ilerleme olarak görülmesi beklenemez. Burckhardt’a göre tarihte bir anlam aramak ya da bir ilerlemeden söz etmek anlamsızdır.

Tarihselliği geleceğe uygulamışlardır

Schelling

Tarih belirli bir noktadan tümel olarak kavranamaz

Tarihte rastlantının olması

Varoluşçuluk

Bütün çağlarda değişmeyen özü

Yazı

Tarihin özünün değişme olması

İnsanın kendisini tarihin ürünü olarak görmesi

Tarihte nesnellikten söz edilemez

Nietzsche’ye göre insanın ilgisi geçmişe değil, bugünedir; bu yüzden bugünkü yaşam geçmişe tutsak edilemez.