TARİH FELSEFESİ II

Kierkegaard’a göre tarihi tümel olarak kavramak olanaksızdır. Çünkü her tek insan tarihsel gelişme çizgisinin belirli bir noktasında yaşamaktadır.

Kierkegaard tarihi “günah” ve “korku” kavramlarının ortaya çıktığı bir varoluş alanı olarak görür.

Kierkegaard 19. yüzyılın mutlakçı ve ilerlemeci tarih felsefelerini eleştirerek tarihin zorunluluğu anlayışına karşı çıkmıştır.

Alman filozof Arthur Schopenhauer (1788-1860) hem tarih felsefesine hem de tarih bilimine karşı bir eleştiri ortaya koymuştur. Bunun nedeni onun felsefe anlayışıdır. Schopenhauer’e göre felsefe her zaman aynı kalan, değişmeyen ve tümel olanın bilgisidir. Felsefe theoria etkinliğidir. Oysa tarih alanı değişenler alanıdır, tarihte değişmeden aynı kalan bir şey yoktur, bu anlamda tarihin felsefesi olanaksızdır.

Schopenhauer’e göre felsefe kavrama, tarih ise anlatma çabasıdır.

Schopenhauer’e göre tarihte olan her şey gelip geçici bir rastlantısallık içinde olup bitmektedir. Bu anlamda tarih sanat ve bilimden farklıdır.

Nietzsche’ye göre çağının her şeyi tarihselleştirmesi ve insanı tarihe tutsak etmesi, insanlığın bir çürüme ve yozlaşma içine girmesinin nedenidir, çünkü kendisini tarihin ürünü olarak gören insan içinde yaşadığı kültürün değerlerini sorgulamaz. Bu da insanın yaratıcılığının önündeki en büyük engeldir.

Hegel gibi tarihte bir akıl olduğunu söyleyen herkes tarihin belirli bir döneminde insanların gelip geçici olan belirli ilgilerini ve çıkarlarını bulabilir.

Nietzsche kendi çağının tarihe büyük değer veren ve Ortaçağ’dan miras gelen kültürü için “tarihsici” (historicist) terimini kullanır.

Burckhardt’a göre tarih bilimden çok sanata benzediğinden tarihe estetik bir tavırla, sanatsal bir anlamayla yaklaşmak gerekir.

Danimarkalı varoluşçu filozof Søren Kierkegaard (1813-1855) tarih kavramına varoluş kavramından hareketle yaklaşmıştır. Kierkegaard, felsefe tarihinin soyut mantıksal kurgularla geliştiğini ve bu nedenle bireyi, bireyin gerçek yaşamını ve gerçek varoluşunu gözden kaçırdığını düşünür. Oysa asıl önemli olan somut insan varoluşudur. Kierkegaard’un en çok eleştirdiği filozofların başında Hegel ge- lir. Çünkü Hegel akılcı ve mutlakçı bir sistem filozofudur.

Kierkegaard’a göre Hegel ve Marx’ın tarih felsefeleri tarihsel olmayanı tarihselleştiren felsefelerdir. Tarihin bütününe yönelik böyle bir tarih anlayışı komik paradokslar içeren bir tarih anlayışıdır.

Kierkegaard’a göre olmuş olan tarihseldir, dolayısıyla tarihsel olan olmamış hale getirilemez. “Her tarihsel olgu, yalnızca göreli bir olgudur” ve “ancak çocukluk ve aptallık onu abartıp mutlak hâle getirebilir” (Kierkegaard 2005: 105). Buna göre tarihteki her dönem yeni baştan başlar, hiçbir dönem bir önceki dönemden yeni bir şey öğrenemez. Bu yüzden de hiçbir dönem bir önceki dönemin gittiğinden daha ileri gidemez.

Schopenhauer’e göre her insan, her çağ ve her toplum bu bir ve aynı isteme- nin nesnelleşmesinden başka bir şey değildir (Özlem 2012: 171). İnsan türünün tarihi denilen şey tarihsel olaylar yığınıdır ve çağların geçerek birbirini izlemesi de rastlantısal bir form içinde olur. Schopenhauer’e göre tarih rastlantılı oluşlardan oluştuğu için tarihte bir nesnellikten söz edilemez.

Schopenhauer’e göre bilimler tümel kavramlar aracılığıyla tümel olan türlerin bilgisine sahiptirler oysa tarih bireysel olan, tekil olanın bilgisine sahip olduğundan bilim olamaz.

Schopenhauer’e göre Hegel’in tarih felsefesi bireysel olana değil, salt soyutlamalara dayanan ve bu soyutlamaları gerçek sayan kurmaca bir tarihtir. Schopenhauer Hegel’in “sözde-felsefe”sinin dünya tarihini planlanmış bir bütün olarak kavrama çabasını da eleştirir. Hegel felsefesi dünyanın görünür varlığıyla kendinde varlığını özdeşleştirmiştir.

Schopenhauer’e göre tarih insan türünün akılcı bir şekilde kendi bilincine varma süreci olabildiği ölçüde bir değer taşıyacaktır. Başka bir deyişle “tarihin anlamı, bu sürecin akıl ilkelerine göre yönlenen bir toplumsal yaşama biçimine geçiş süreci olabilmesinde belirir”.

Tarih felsefesi ve tarih bilimine bir başka eleştiri de Alman filozof Friedrich Nietzsche’den (1844-1900) gelir. Nietzsche’ye göre tarihçilik hastalığı insana kendisinin tarihin ürünü olduğunu öğretmiştir.

Burckhardt’a göre ilerleme tarihteki binlerce değişme tarzından yalnızca birisidir. Tarihteki değişme tarzlarının hepsini bize verebilecek bir tarih bilgisi ise olanaksızdır. Tarihte olup bitenin yasaları da oluşturulamaz. Bu yüzden bilimler içinde en az bilimsel olanı tarihtir ve tarih bilimden çok sanata benzediğinden tarihe estetik bir tavırla, sanatsal bir anlamayla yaklaşmak gerekir.

İdealist, Marksist ve Pozitivist tarih­çi anlayışları eleştiren bu eleştirel felsefelerin ortak noktası yaşamaya ve insani varoluşa verdikleri önemdir. Bu düşünürlerden en başta gelenleri Kierkegaard, Schopenhauer, Nietzsche ve Burckhardt’tır.