TARİH FELSEFESİ II

Hegel akıl anlayışında kavramın diyalektik gelişimini ele alarak aklı dinamik
bir süreç olarak kurar. Alman idealist düşüncesinde diyalektik, mantığın temel ilkesidir (daha önce Fichte’de ve Schelling’de de temel ilke olduğu vurgulanmıştır.)
Hegel’in akıl anlayışında diyalektik, bir yöntem olarak mantığın temel ilkesidir.

Tarih yazımı söz konusu olduğunda Hegel üç tür tarih yazımından söz eder,
çünkü amacı diğer tarih yazımlarının genel bir dünya tarihi kavramını ve genel
bir dünya tarihi tasarımının ilkelerini verecek olan dünya tarihi felsefesinden ayrımını ortaya koymaktır. Bu üç tür tarih yazımını şöyle belirler: Kaynaktan tarih
(original history), ref­leksiyonlu tarih (ref­lective history) ve felsefi tarih (philosophical history) ya da tarih felsefesi

Hegel’e göre tarihsel varlık alanının kategorileri ereklilik, değişme, gelişme, ilerleme, us
ve kültür kategorileridir.

Genel İde’nin “tutkuları kendi amacı için kullanmasına” Hegel aklın hilesi (“the cunning of reason”) der (Hegel 2003: 108). Dolayısıyla eyleyicilerin kişiliğinde tutkuları oyuna getiren bir akıl anlayışı var Hegel’in; ama burada söz konusu olan somut bireyin aklı ve tutkusu değil, insan aklı ve insan tutkusudur.

Hegel tarih tasarımında ‘tarih’i Tin’in gelişme süreci olarak tasarlar, dolayısıyla
tarih bir ilerleme sürecidir.

Hegel’de zeitgeist çağın tini demektir ve belirli bir çağı belirleyen ilkeye karşılık gelir.

Bu değişme kategorisinin karşısında “ölümden yeni yaşamın meydana geldiğini söyleyen” öteki bakış açısı, ilerleme kategorisi, gelişme ya da yükselme kategorisi yer alır (Hegel 2003: 40). Tin her seferinde yalnızca gençleşmiş olarak doğmaz,
aynı zamanda incelmiş ve yükselmiş olarak doğar. “Kendi kendisine doğallıkla
karşı çıkar, kendi olduğu biçimi yiyip tüketir ve bu yoldan yeni oluşumuna yükselir” (Hegel 2003: 41). Bu kategori tinle ilgili ikinci kategoridir. Tin’in gençleşmesi
Hegel’e göre aynı biçime bir geri dönüş değildir, çünkü tarihte yinelenme yoktur;
bu kendi kendini düzeltme ve işlemedir. Tin’in “Kendi oluşumu ona malzeme olmakta, bu malzeme üzerindeki çalışması da onu yeni tinsel oluşumlara yükseltmektedir” (Hegel 2003: 41). Hegel’e göre bütün bu oluşumların da bir son-ereği
olmalıdır. Hegel “Bütün bu kuru gürültünün ardında içeride, sessiz, gizli bir yapıt
bulunup bulunmadığı sorusu” kafamızı kurcalar der (Hegel 2003: 42). Tarihteki
bu çeşitlilik Tin’in içerdiği karşıtlıkların bir görünüşüdür.

Hegel felsefi dünya tarihi kavramını açıklamak için felsefenin tarihe getirdiği
tek kavramın “akıl” kavramı olduğunu söyler. “Buna göre us dünyaya egemendir
ve dünya tarihinde her şey usa uygun olmuştur”

Hegel’e göre ikinci tür tarih yazımı ise ref­leksiyonlu tarih diye adlandırılabilir.
Bu tür tarih yazımında yazar kendi zamanının ötesine geçmektedir. Bu tür tarih
yazımında yapılmak istenen “tüm geçmişi tinde bulunan bir şey olarak sergilemektir” (Hegel 2003: 17). Bu tür tarih yazımında yapılan tarihçinin kendi tininden ayrı bir tinsel içerik taşıyan malzemeyi ele almasıdır. Yazar belli bir kültürden gelen bir bireyken ele aldığı tarih olguları ve yararlandığı geçmişteki tarih
yazarları başka bir kültürdendir (Hegel 2003: 19). Dolayısıyla ref­leksiyonlu tarih
yazımında tarihçinin kendi çağının bakış açısından geçmişi değerlendirmesi için
ref­leksiyona gereksinimi vardır