TARİH FELSEFESİ II

9. yüzyılın en önemli düşünürlerinden birisi olan Georg Wilhelm Friedrich He­ gel (1770­1831) felsefe tarihinde Mutlak İdealizmin düşünürü olarak bilinir. Fich­ te ve Schelling gibi Hegel de bir sistem filozofudur, görüşlerini dizgeli bir biçimde ifade etmiştir. Bütün felsefe sistemi diyalektik mantık temelinde kuruludur.

Hegel’e göre her çelişkinin akıl tarafından aşılması gerektiği ilkesinden do­ layı Tez ve Anti­tezin daha yüksek bir sentez içinde birleştirilmeleri gerekir. Sen­ tez Tez ve Anti­tezi kendinde kapsar, ama onların toplamından daha yüksek bir şeydir. Kavramın diyalektiğindeki bu yükselme veya aşma bir gelişmedir. Ortaya çıkan yeni kavram önceki diğer iki kavramı kapsamakla beraber onlar karşısında bir ilerleme olarak görülmelidir. Kavramın bu üçlü diyalektik mantığı Hegel’in bütün bir gerçekliği türetmek için başvuracağı temel ilke olacaktır.

Tarih yazımı söz konusu olduğunda Hegel üç tür tarih yazımından söz eder, çünkü amacı diğer tarih yazımlarının genel bir dünya tarihi kavramını ve genel bir dünya tarihi tasarımının ilkelerini verecek olan dünya tarihi felsefesinden ay­ rımını ortaya koymaktır. Bu üç tür tarih yazımını şöyle belirler: Kaynaktan tarih (original history), ref­leksiyonlu tarih (ref­lective history) ve felsefi tarih (philosophi­ cal history) ya da tarih felsefesi .

Tarih felsefesinin işi de tarihte olmuş olan “olayların nedenleri ve ilkeleriyledir”, ama bunun için de “kavram zorunludur” (Hegel 2003: 31). Hegel’e göre Felsefede mantıksal düşünmenin zorunluluğu kavramdan gelir. Çünkü fel­ sefede kavrama, kavramın kendisinin etkinliğidir, oysa tarihte kavramdan uzak­ laşan insan keyfiliği ve dış zorunluluk da görülür. Hegel’e göre bu dış zorunluluk­ ların karşısında da daha yüksek bir zorunluluk olarak sonsuz bir adalet düşüncesi ile kendinde ve kendisi için doğruluk olan mutlak son­erek vardır.

Dünya­ tini mutlaktır ve herkesin bilincinde ortaya çıkar. Hegel’e göre “bir halkın özel tini yok olup gidebilir fakat o dünya tarihinin ilerleyiş zincirinde bir halkadır, bu genel tin ise yok olamaz” ve halk­tini de “özel biçime girmiş genel tindir” (Hegel 2003: 65). Genel tin varoluşunu böyle özel bi­çimlerde gerçekleştirir, ama özel biçimleri de aşan bir şeydir. Genel tin halk­tini olarak kendisini bir halkın tanrı tasarımında, dininde, hukukunda, ahlak tasarım­ larında gösterir.

Uğraklardan, aşamalardan biri­ sinin doğal ilke olarak kendisine verildiği bir ulus, “gelişme sürecindeki dünya­ Tin’inin kendi bilincini kazanma yolundaki ilerleyişini” gerçekleştirmek gibi bir tarihsel göreve sahiptir (Hegel 1991: 268). Hegel’e göre, Tin her zaman geçmişi terk ederek ilerleyen bir devinim içindedir, durağan kalmaz.

Hegel’e göre “Tin yalnızca kendisine ilişkin bilgi sahibi olduğu ve nesnelleştiği ölçüde tin olur” (Hegel 2003: 132). Dolayısıyla “tin” kavramı Hegel’de tarihin ilerlemesini belirleyen bir kavram olarak karşımıza çıkar.

Hegel tarih tasarımında ‘tarih’i Tin’in gelişme süreci olarak tasarlar, dolayısıyla tarih bir ilerleme sürecidir. Dünya tarihinin gidişi Hegel’e göre bir ilerlemedir; ge­ lişme ilkesi tarihte kendini gösterir. Tarih daha iyiye, daha yetkin olana doğru bir ilerleyiştir.

Hegel tutkuları aklın kendi amacı için kullanmasına aklın hilesi der. Aklın hilesi ile tutkular farkında olmadan aklın daha yüksek ereğine hizmet ederler. Akıl bireylerin tutkularını araç olarak kullanır.

Hegel’e göre ‘ilerleme’den kavramı belirleyerek söz edilecek­ se “nicelik boş laf­tır”; bu yüzden de “erek bilinmelidir, ereğe erişilmelidir” (Hegel 2003: 151). Tin’in etkinliğiyle ortaya çıkan oluşumlarının ve ürünlerinin değişi­ mini nitelik değişimi olarak tasarlamak gerekir. Gelişim ilkesinin bir sonucu de­ ğişimin nitelik bakımından olmasıdır.

Hegel’de diyalektik üçlü basamaklar halinde ifade edilir. Bu basamaklar da Tez, Anti-tez ve Sentez
basamaklarıdır.

Hegel’e göre hep doğruluğun düşüncenin nesnesine uygunluğu görüşü savunulmuştur.

Hegel’e göre üç tür tarih yazımı vardır: Kaynaktan tarih, refleksiyonlu tarih ve felsefi tarih.

Hegel felsefi dünya tarihi kavramını açıklamak için felsefenin tarihe getirdiği tek kavramın “akıl” kavramı olduğunu söyler.

Dünyaya egemen olan bir usun varlığına inanmak gerekir. Buna göre Hegel'e göre tarihin gidişi “usun tasarladığı ve eylediği gibidir”  bu kategoriye, us kategorisi denir.

Hegel dünya-tarihinde bireylerin tek tek halklar ve devletler
olduğunu söyler

Hegel’e göre tarihsel varlık alanının kategorileri ereklilik, değişme, gelişme, ilerleme, us ve kültür kategorileridi.

Hegel’de zeitgeist çağın tini demektir ve belirli bir çağı belirleyen ilkeye karşılık gelir.

Hegel tarih tasarımında ‘tarih’i Tin’in gelişme süreci olarak tasarlar

Res gestae yapılmış işler, başarılar anlamında tarihsel varlık alanına karşılık gelir