POZİVİST TARİH KURAMI

19. yüzyılda ortaya çıkan, bilimlerin yalnızca olgular arasındaki yasa bağıntılarını keşfetmeleri gerektiğini ileri süren ve olguculuk olarak da bilinen düşünce akımıdır. 

Pozitivist ontoloji tarihsel varlık alanı ile doğal varlık alanı arasında bir ayrım yapmaz. Buna göre tek bir gerçeklik vardır, doğa ve tarih bu tek gerçekliğin iki ayrı görünümüdür. Bu yüzden tarih de doğa da bilimler tarafından aynı yönteme göre, bilimsel yönteme göre incelenmelidir

19. yüzyıl pozitivist bilim anlayışına göre bilimsel yöntem iki aşamalıdır: 1. Olguları belirlemek, 2. Olgular arası yasa bağıntılarını keşfetmek.

Böylece pozitivist varlık anlayışı tarihi doğaya indirgerken pozitivist bilim anlayışı da tarih bilimini doğa bilimine indirgemiştir. Doğa bilimindeki nesnelliği tarih bilimlerine de aktarmak amacı güden pozitivistler olguları toplamaya bu yüzden önem vermişlerdir. Olguları toplamak anlayışı ise basitçe şu varsayımdan hareket eder: Olgular nesneldir ve tarihçiler de tıpkı doğa bilimcileri gibi her türlü önyargıdan bağımsız olarak öncelikle olguları toplamaya, sonra da bunlar arasındaki ilişkileri kurmaya yönelmelidir.

Olgular arası yasa bağıntılarını keşfetme doğa bilimlerinde olduğu gibi tarihte de olguları önceden görebilme olanağı sağlar. Bilimde buna öndeyi denir.

Comte'a göre insan aklı üç aşamadan geçmiştir. Bu aşamalar da art arda ortaya çıkmış yöntemlerdir. Dolayısıyla ussallık bilimsel yönteme uygun olma anlamına gelir ve insan aklının son aşaması olan pozitif aşamada pozitif yöntemin uygulanmasıyla doğa ve toplum ussal olarak ele alınabilir ancak. Comte’un akıl anlayışına göre akıl kavramsal bir sistemdir. Her felsefe akla dayalı bir kavramlar sistemi demektir. Ama akıl bir kavramlar sistemi olarak başlangıçtan itibaren de bugünkü durumunda olmamıştır. Akıl pozitif aşamaya, insan aklının felsefesi pozitif felsefeye tarih içinde yavaş yavaş gelişerek ulaşmıştır. Böylece insan aklının gelişmesi de tarih sürecinde ortaya çıkan bir gelişme olarak ele alınır. Bu da Comte’un tarihi ilerleyen bir süreç olarak tasarlaması demeye gelir. İnsan tarihi art arda gelen üç dönemden geçmiştir: teolojik dönem, metafizik dönem ve pozitif dönem.

Teolojik hâlde insan aklı araştırmalarını varlıkların kendi doğasına, ilk ve son nedenlere, yani mutlak bilgilere yönelterek olguları keyfi bir biçimde ve doğaüstü etkenleri işin içine katarak açıklamaya çalışır. Teolojik hâl insan aklının ilk aşamasıdır ama yine de bir akıldır. Çünkü olguları açıklama çabası vardır. Comte’a göre teolojik aşama en yüksek seviyesine çok sayıdaki tanrısallıklar yerine tek bir varlığın tanrısal öngörü eylemini koyduğu zaman ulaşmıştır.

Pozitif aşamada gelişmiş insan aklı astrolog ve simyacıların gerçekleşmesi olanaksız hayallerini dikkate almadan yalnızca pozitif bilimin temelini oluşturan uzun gözlem ve deney dizilerine kendisini adamış durumdadır. Pozitif aşamada insan zihninin bütün bilimsel etkinliği olguların yasalarını keşfetme umuduyla ve bir kuramı doğrulamak ya da çürütmek isteğiyle güdülenmiştir. Ama bütün bunlar insan aklının emekleme çağında da olamazdı. Astrolojinin “çekici boş düşleri”, simyanın da düş kırıklıkları olmadan pozitif aşamaya geçilemezdi. Bütün bunlar, Comte’a göre, pozitif felsefenin insan aklının sürekli yöneldiği gerçek son durum olup olmadığını göstermeye yeter. Buradan anlaşılan, Comte’un insan aklının pozitif aşamaya ulaşabilmesi için, pozitif felsefe yapma yönteminin gerçekleşebilmesi için, aklın zorunlu olarak teolojik ve metafizik aşamalardan geçmesi gerektiğidir. Böylece tarihte aklın geçirdiği aşamalar arasında bir bağıntı kurulmaktadır ki Comte’un yasa tanımına göre yasa böyle zorunlu bir bağıntının önerme olarak ifadesidir.

Pozitif felsefenin kuruluşunun tamamlanabilmesi için giderilmesi gereken tek eksiklik toplumun düzenlenmesi konusunda da yararlı olabilecek pozitif bir toplumbilimin kurulamamış olmasıdır. İnsan aklı gök ve yer fiziğini, ayrıca organik fiziği kurmuş olduğundan geriye yapılması gereken toplum fiziğinin kurulması ve gözlem bilimleri sisteminin tamamlanmasıdır. Comte’un yapmak istediği doğa bilimlerinin ulaştığı gelişmişlikte bir toplumbilim kurmaktır. Kesin doğabilimi olarak gördüğü fizikten etkilenerek bu toplumbilime toplum fiziği der.

Mill’e göre toplumlar arası farklılıklar tarihte giderek azalmakta, benzerlikler de artmaktadır. Bu benzerliklerden hareketle toplum aşamalarının birbirine dönüşümünü açıklayabilecek yasa bağıntıları kurmak da kolaylaşmaktadır.

Mill’e göre tarihi belirleyen yasalar bireysel tek insanın biyolojisinden ve psikolojisinden türetilebilecek olan yasalardır. Tarihsel olgular insan psikolojisi ve biyolojisi yasalarıyla açıklanabilir.

Mill tarihsel olguları açıklamak için kullanılması gereken yöntemin ters dedüktif yöntem olduğunu söyler. Ters dedüktif yöntem nedenlerden etkileri çıkarmanın tersine etkilerden nedenlerin bilgisini çıkarmak olarak tanımlanmaktadır

Neopozitivizm tarafından benimsenen birleştirilmiş bilim anlayışı bütün bilimlerin tek bir yöntem kullanması gerektiğini savunan anlayıştır. Buna göre tarih de bilim olacaksa doğa bilimlerinin yöntemlerini kullanmalıdır.

Hempel’in örtük yasa ile kastettiği şudur: Tarihsel bir olguyu açıklamak için kullanılan yasa herkesçe bilindiği gerekçesiyle açıklamalarda çoğu kez dile getirilmez ama açıklamalarda örtük olarak bulunur. Örneğin tarihte savaşan iki devletten birinin diğerini savaşta yenme nedeni olarak “eşit silahlanmış iki ordudan sayıca fazla olanı sayıca az olanını yener” biçimindeki örtük yasa dile getirilebilir.

Karl Raimund Popper’e (1902-1994) göre ise tarih yasa bulmaz, kuramsal bilimlerin bulduğu yasaları kullanarak açıklamalar yapar. Popper bilimleri kuramsal bilimler ve uygulamalı bilimler olarak ikiye ayırır. Kuramsal bilimler yasa önermeleri kurarlar oysa uygulamalı bilimler kuramsal bilimlerin yasa önermelerini kullanırlar. İşte bu anlamda tarih kuramsal bir bilim değildir. Bu yüzden kuramsal fizik gibi bir kuramsal tarih bilimi söz konusu değildir. Tarih olsa olsa kuramsal bilimlerin yasalarını kullanarak geçmiş olguları açıklayan bir bilim olabilir ama kuramsal fizik gibi geleceğe yönelik öndeyide bulunan kuramsal bir bilim olamaz. Bu yüzden de Hegel ya da Marx’ın yaptığı anlamda bir genel dünya tarihi olanaksızdır. Çünkü insanlık tarihinin gidişi insanların amaçlı eylemlerinden ve insan bilgisinin artışıyla sürekli değişir ve etkilenir. Böyle bir süreci önceden görmek ya da bu sürecin bütününü görmek olanaksızdır.

Saint-Simon’a göre bilimin gelişmesi ile sanayinin gelişmesi, dolayısıyla insanlığın gelişmesi arasında bir bağlantı vardır. Saint-Simon’a göre bütün evren bütün görünümleriyle tek bir değişmez yasaya göre açıklanabilir olmalıdır. Bu tek genel yasa bilinirse doğa gibi toplum da bu yasaya göre düzenlenebilir. Bu da insanlığın ilerlemesini hızlandırarak insanlığın mutluluğu amacına hizmet eder

Pozitivizm doğabiliminin yönteminin iki aşamalı bir süreç olduğunu düşünüyordu. İlki olguları belirleme, diğeri ise yasaları formüle etme. Bu anlayış yeni bir tarih yazımına, pozitivist tarih yazımı denilen bir tarih yazımına götürdü. Tarihçiler pozitivist yöntembilgisinin ilk aşamasının etkisinde 19. yüzyılda olguları belirlemek için çalışmalar yapmaya başladılar. Böylece tarihsel bilgi artmaya başladı. “Bu, gizli ve açık kayıtların dökümleri gibi, Latin kayıtları külliyatı, tarihsel metinlerin ve her türden kaynağın yeniden yayımlanmaları gibi, arkeolojik araştırmanın bütün malzemesi gibi, dikkatle elenmiş büyük malzeme yığınlarının derlenmesiyle tarihi zenginleştiren çağdı.”

Pozitivist felsefeciler tarihçilerin sadece olguları belirleme ve derleme çabalarını kendi bilim idealleri açısından eksik görüyorlardı. Çünkü pozitivist bilim anlayışına göre yasalar bulunmadan salt olguları belirleme bilimsel olarak düşünülemezdi. Önemli olan olguları açıklamaktı.

Olguları toplamak anlayışı ise basitçe şu varsayımdan hareket eder: Olgular nesneldir ve tarihçiler de tıpkı doğa bilimcileri gibi her türlü önyargıdan bağımsız olarak öncelikle olguları toplamaya, sonra da bunlar arasındaki ilişkileri kurmaya yönelmelidir. Bu yüzden pozitivizmin önde gelen düşünürü Auguste Comte olguları toplama işini tarih bilimine bırakırken bu olgular arasındaki ilişkileri kurma işinin, adına sosyoloji dediği yeni bir bilimin işi olması gerektiğini söyleyerek böyle bir bilimin kurulması gerektiğini söylemiştir.

Comte’un düşüncesine göre insanlık tarihindeki ilerlemenin düzenli ve yasalı olduğu, aynı zamanda da zorunlu olduğu var sayılmaktadır.