TARİH FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 8

Schopenhauer İsteme ve Tasarım Olarak Dünya adlı yapıtında dünyayı istemenin bir tasarımı olarak ele alır.

“Her tarihsel olgu, yalnızca göreli bir olgudur” ve “ancak çocuk­luk ve aptallık onu abartıp mutlak hâle getirebilir” (Kierkegaard 2005: 105).

Kierkegaard kendi varoluşçu felsefesinden hareketle “tarih” kavramını “günah” ve “korku” kavramları ile ilişki içerisinde ele almıştır.

Kierkegaard’a göre Hegel ve Marx’ın tarih felsefeleri “tarihsellik” kavramını yanlış olarak geleceğe de taşımaktadırlar. Çünkü “tarihsel olma”, her şeyden önce olup bitmiş olmadır; “Tarihsellik olup bitmiş olmanın yüklemidir”

Kierkegaard için tarihin birey açısından bir korku ve günah alanı olarak gö­rülmesi hâlinde bir anlamı vardır. Başka bir deyişle birey kendi bilincini günahın ve korkunun belirlendiği bir vicdan yeri olarak gördüğünde tarih bireye Hegel ve Marx’ın gördüğü biçiminden oldukça farklı bir alan olarak “bir sonsuz vahiy süreci” olarak görünür.

Kierkegaard’a göre Hegel ve Marx gibi filozofların ortaya koyduğu tarih anlayı­şı insanın seçim yaparak varoluşunu ortaya koyma olanağını gözden kaçırır.

Kierkegaard’un tarih anlayışının Hegel, Marx ve Pozitivist tarih anlayışından ayrıldığı bir diğer nokta da onun tarihte bir ilerleme olduğu anlayışına karşı çıkmasıdır.

Nietzsche’ye göre her şeyi tarihselleştirmek yaşamayı zehirlemekte ve kültürel yozlaşmaya yol açmaktadır. Nietzsche “Tarihin, yaşamayı zedeleyecek ve onu soysuzlaştıracak oranda önemsenmesi”ni kendi çağının hasta­lık belirtilerinden olarak görür.

Nietzsche’ye göre tarih ancak Hristiyanlığın aşılması ve “Tanrının ölümü”yle bir dönüm noktasını aşarak Hristiyanlığın ipoteğinden kurtulup özgür insanın tarihi hâline gelebilir.

Jacob Burckhardt da (1818-1897) Nietzsche gibi Alman İdealizmi’nin tarih fel­sefesini eleştirmiştir. Burckhardt’a göre Alman İdealizmi’nin tarih felsefesi tarihin romantik ve ulusçu bir yorumudur. Bu tür tarih felsefelerinde tarihçi idealizmin en yüce duygu olarak ele aldığı dinsel destekli bir ulusçuluk, en üstün modelse ör­gütlenmiş bir güç olan devlettir.

Romantiklerden Novalis tarihselcilik sözcüğünü terime olumlu bir anlam yük­leyerek ilk kez kullanan kişidir.

Croce’ye göre gerek İdealist gerekse Marksist tarih fel­sefeleri, olanaksızdır ve bu olanaksızlığın da bilgikuramsal nedenle­ri vardır.

Croce’ye göre her tarih felsefesi kendi çağının bilgisiyle sınırlı olmak zorundadır, o asla bütün çağları bilemez.

Croce’ye göre de tarihin belirli bir anında yaşayan insan tarihin tümü üstüne bir şey söyleme hak ve olanağına sahip değildir.

Croce’ye göre tarihte genellikler bulunamaz; bu yüzden her tarihsici felsefe tarihte genellikler bulamayacağından tarihte kendi ürettiği genellikleri ta­şıyarak tarihi bu genellikler altında açıklamaya çalışmıştır.

Croce’ye göre böyle bir anlayış insanın kendisini, yine kendi içinde bulunduğu tarihsel koşulların dışında, üstünde bir yerde görmesiyle olanaklı olabilir ama tarihin koşullarına bağlı olanın tarihin koşullarından bağımsız görülmesi çeliş­ki içerir.

Dilthey’ın felsefesi de tarihselci felsefeler arasında görülür. Dilthey ve Dilthey Okulu’nun tarihselciliğine tarihsel görecilik adı verilir.

20. Yüzyılın başlarında Eric Rothacker (1888-1965) tarihselcilik (historism) ve tarihsicilik (historicism) arasında bir ayırım yapmıştır.

Popper Tarihsiciliğin Sefaleti adlı yapıtında tarihsiciliği geleceğe iliş­kin kehanetlerde bulunan bir düşünce olarak ele alır.

Düşünürlerin görüşleri kitapta doğru şekilde aşağıdaki gibi verilmiştir; Popper’e göre tarihsici bir kader anlayışı düpedüz hurafedir ve insanlık tarihinin akış yönünü ne bilimsel ne de başka bir yolla tahmin etmek olanaksızdır.

Hegel bü­tün tarihi diyalektik olarak gelişen ve Tin’in kendi özgürlüğüne ve bu özgürlüğün “özbilinci”ne doğru ilerlediği bir süreç olarak ele almıştır.

Marx tarihi maddi üre­tim koşullarınca belirlenen ve diyalektik olarak ilerleyen “sınıf savaşımları” tarihi olarak ele almıştır.

Comte,  bütün tarihi “üç hal yasası” ile açıklanabilecek ilerle­yen bir süreç olarak ele almıştır.

Feuerbach tarihselciliği dinsel geleneğin etkisinde olan ve geçmişin asla tam kavranılamayacak olaylarını tam ola­rak kavrayabileceğini iddia eden bir düşünce olarak eleştirmiştir.

Spengler tarihte üç değişik gelişme basamağı olduğunu söyler: 1. Metafizik-dinsel yüksek kültürler, 2. Simgeci erken kültürler, 3. Sivil geç kültürler. Ama bu gelişme basamakları çizgiselliği akla getirse de aslında değildir. Çünkü her kültür bu üç basamaktan geçer ve her kültürü sonunda çöküş bekler. Bu anlamda tarihte döngüsellik vardır. Spengler’e göre tarih bu üç basamaktan geçen kültürlerin art arda gelişidir. Her bir kültürün kendine özgü özellikleri ve yapısı vardır. Her bir kültürün bir organizmanın olduğu gibi bir yaşam dönemi vardır. Spengler’e göre bu aşamaların döngüleri değişmez; aldıkları zaman da değişmez. Böylece her bir kültürün hangi aşamada olduğu saptanabilir. Spengler böylece tarihsel olmayan doğalcı olan bir tarih görüşü ortaya koymuştur.

Toynbee’ye göre tarihte ortaya çıkan kültürlerin anlaşılabilir çalışma alanları olmaları dışında hiçbir ortak karakteristiği yoktur.

Toynbee’ye göre de tarihin konusu birimler olarak toplumlar ya da kültürlerdir, ama Spengler gibi kültürleri birbirlerinden yalıtılmış olarak görmemiştir.

Kültürlerin birbirlerine bağlı olması Toynbee’nin görüşünün temelidir.

Toynbee tarihi yasa-koyucu bilimler ile şiir arasında bir yerde görür.

Toynbee’ye göre bütün kültürler belirli aşamalardan geçerler.

Hegel, Marx ve bazı Aydınlanma filozofları tarihte gerçekleşmiş olanın kaçınılmaz olmasına vurgu yapmışlardır. Bu anlayış tarihsel kaçınılmazlığı (inevitability) ileri süren ve tarihte zorunlu bir gelişme çizgisi gören anlayıştır. Oysa çağdaş felsefede bu anlayış sıkça eleştirilmiştir. Sözgelişi Nietzsche, Foucault, Berlin ve Rorty gibi düşünürler tarihsel olanın kaçınılmaz olmadığını ileri sürmüşler ve tarihi olum­sal bir süreç olarak ele almışlardır.

Tarihin geri döndürülemez bir ilerleyişi olup olmadığı bu bağlamda tartışılan temel konudur. Sözgelişi Isaiah Berlin tarihte ka­çınılmazlık düşüncesinin insan özgürlüğü ve sorumluluğun önünü kapayan bir düşünce olduğunu ileri sürmüştür. Bu bağlamda Berlin, Hegel’in kullandığı an­lamda tarihte bir ereklilik olduğu düşüncesine de karşı çıkmıştır. Bu bağlamda Hegel ve Marx’ın tarihsiciliğini eleştirmiştir.

Comte’a göre, pozitif toplum bilimin (sosyolojinin) kurulmasıyla bilimler tarihinin son aşaması da tamamlanmış olacaktır.

Mill tarihsel olguları açıklamak için kullanılması gereken yöntemin ters dedüktif yöntem olduğunu söyler. Ters dedüktif yöntem nedenlerden etkileri çıkarmanın tersine etkilerden nedenlerin bilgisini çıkarmak olarak tanımlanmaktadır.

Herbert Spencer, biyolojik evrim kuramını tarihe uygulayarak tarihte de evrensel bir ilkeye varılabileceğini savunmuştur.