TARİH FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 5

Her tarih çağdaş tarihtir çünkü yapılan insanın kendi etkinliğine ilişkin bilincidir. Bu yüzden “tarih yaşayan zihnin kendine ilişkin bilgisidir”. Tarihçinin incelediği olaylar uzak geçmişe ait olaylar olsa da tarihsel olarak bilinmelerinin koşulu tarihçinin önünde şimdi ve burada olmalarıdır. Bu yüzden tarihin konusu geçmiş değildir, şimdide kanıtı bulunan geçmiştir. Doğru cevap A'dır.

Romantiklerden Novalis tarihselcilik sözcüğünü terime olumlu bir anlam yükleyerek ilk kez kullanan kişidir.

Feuerbach tarihselciliği dinsel geleneğin etkisinde olan ve geçmişin asla tam kavranılamayacak olaylarını tam olarak kavrayabileceğini iddia eden bir düşünce olarak eleştirmiştir.

20. Yüzyılın başlarında Eric Rothacker (1888-1965) tarihselcilik (historism) ve
tarihsicilik (historicism) arasında bir ayırım yapmıştır.

Tarihsiciliğin Sefaleti adlı yapıt Popper'ındır.

Popper’e göre tarihsicilik insanlığın kaderi gereği yürümek zorunda olduğu yolu keşfetmenin peşine düşmüştür oysa bu çaba boşuna olan bir çabadır.

Spengler’e göre tarih kör bir doğa oyununa benzer ve kendisinde hiçbir erek taşımaz (Özlem 2012: 232). Spengler’e göre tarih bir bilim değildir çünkü tarihte doğru ya da yanlış diye bir şey yoktur. Olsa olsa ilgi ve beklentilerimize göre önemlidir, çünkü insan tarihe hep kendi ilgi ve beklentileri açısından bakar. Bu yüzden de tarihe kuramsal olarak bakılamaz.

Spengler tarihte üç değişik gelişme basamağı olduğunu söyler: 1. Metafizikdinsel yüksek kültürler, 2. Simgeci erken kültürler, 3. Sivil geç kültürler.

Modern sonrası dönemde ortaya çıkan ve modern tarih anlayışını eleştiren çağdaş tarih eleştirileri Postmodern tarih anlayışlarıdır.

Claude Lévi-Strauss’a göre ise tarihçi geçmişe çağının ya da kendisinin eğilim ve talepleriyle yaklaşmamalıdır çünkü bunu yaparsa bir dönemin kendine özgü yapısını değiştirerek o dönemi kendi çağının ilgi ve çıkarlarına göre yorumlamış olur.

Frankfurt Okulu’nun tarihsellik eleştirisini belli bazı noktalarda özetlemek gerekirse şunlar söylenebilir: Tarihi tarihin dışına çıkarak bütününde bir ilerleme süreci olarak tasarımlamak olanaksızdır. Tarihe gerçekçi bakılırsa böyle bir iyimserlikten vaz geçmek gerektiği anlaşılacaktır. Adorno’ya göre tarihin tin gibi ya da akıl gibi evrensel bir öznesi olmamıştır

Pozitivist yöntem ve tarih anlayışına karşı düşünceler antipozitivist olarak nitelenen düşünürlerden gelmiştir. Buna göre doğa ve tarih birbirine indirgenemez olan, özce birbirinden farklı olmakla kalmayıp aynı zamanda birbirine karşıt özellikleri olan iki ayrı gerçekliktir. Doğa matematiksel analiz yoluyla incelenebilir oysa tarihte matematiksel olmayan insan eylemleri vardır, tinsellik vardır. Doğada etkin nedensellik ilişkileri kurulabilir oysa tarihte teleolojik bir nedensellikten söz edilebilir. Ayrıca tarih anlam dünyasıdır, tarih bilimlerinde olguları anlama çabası vardır, doğa bilimlerinde olduğu gibi olguları açıklama çabası yoktur. Doğru cevap D’dir.

Dilyhey’e göre Akıl saf değil tarihseldir. Bilen özne her zaman tarihin ürünüdür ve toplumsal bir varlıktır. “Tinsellik” kavramını “tarihsellik” ile eş anlamlı kullanır. Yazılı yapıtlar nesnelleşmiş tinselliklerdir. Tekili tanıma yolu olan sezginin tümeli tanıma yolu olan akla önceliği vardır şeklindeki düşünce ise Benedetto Croce’ye aittir. Doğru cevap E’dir.

Tarihçi anlamak istediği geçmişe ait bir olayı, dönemi ya da bir çağı zihninde yeniden kurma yoluna gider. Alman Tarih Okulu’ndan etkilenmiş olan Dilthey’a göre her tarihsel dönem kendi içinde bir bütündür ve tarihsel dönemler birbirlerine geçişli değildirler; tin bilimlerinin hedefi de kendi içinde tam olan tarihsel dönemlerde ya da çağlardaki bu geçişli olmayan şeyin anlamına ulaşmaktır. Doğru cevap B’dir.

Doğrusu tarihçi ele aldığı tarihsel dönemin tinselliğinden başka bir tinsellik içinde yaşamaktadır. Çünkü her tarihsel dönem kendi içinde bütün ve tek olduğundan farklı tarihsel dönemlerin farklı tinsellikleri vardır ve herkes kendi çağının tinselliği içinde yaşamaktadır. Bu yüzden de bir tarihçi yazılı yapıtları yorumlayarak anlamaya çalışacaktır. Tarihçinin tek yapabileceği şey yazılı yapıtları yorumlayarak anlamak, yani hermeneutik yapmaktır. Yoksa bir çağın tinselliğinden veya tarihten dışarı çıkarak bütün çağlara bakabilmenin bir yolu yoktur. Bu yüzden de tarihi incelemek için kullanılabilecek tek yöntem ya da genel olarak tin bilimlerinin yöntemi hermeneutiktir. Doğru cevap C’dir.

Croce’ye göre tekili tanıma yolu olan sezginin tümeli tanıma yolu olan akla önceliği vardır. Croce’ye göre tarih insan tininin oluşması sürecidir. İnsan bu tinselliğin ürünü olarak onun içine gömülmüş durumdadır. Croce’ye göre bütün tarihler çağdaş tarihtir, çağdaş olma tarihin karakteridir. Croce’ye göre bugünün tini de geçmişe yine bugünü kavramak ve tanımak için bakar, geçmişe kendini tanımak amacıyla yönelir. Gerçek tarih olası olana ya da olanaklıya açıklamalarında yer vermez, gerçek tarih sadece kanıta dayalı olmalıdır. Görüldüğü üzere bütün düşünceler Croce’ye aittir. Doğru cevap E’dir.

Croce’ye göre bugünün tini de geçmişe yine bugünü kavramak ve tanımak için bakar, geçmişe kendini tanımak amacıyla yönelir. Geçmişi anlayan tin hep bugünün tinidir ve geçmişi tanıdığında kendi geçmişini tanımış olarak aslında kendisini tanır. Bu yüzden de “tarih Hegel’de olduğu gibi bir ‘mutlak tine’ doğru ilerleyen süreç olarak da anlaşılamaz”. Tarihte insanın kendi yapıp etmelerinin ürünü olan tin vardır, bu yüzden de mutlak bir tin yoktur. Çünkü eğer tin, tarihte insanın yapıp etmeleriyle sürekli bir oluşum içindeyse bu tinin mutlak olarak tamamlanabileceği bir son varsaymak için tarihin dışından bakabilmek gerekirdi oysa bu olanaksızdır. Croce’ye göre Hegel’in düşündüğü gibi tin kendisini tarihte açan bir şey değildir, tersine tinin kendisi bizzat tarihtir ve tinin kendisi her dönemde katlanarak hem tarihsel bir etken hem de tarihsel bir sonuç olarak gelişimini sürdürür. Doğru cevap B’dir.

Croce’ye göre doğa biliminin kavramsal kurguları vardır, gerçek kavramları yoktur; bunlar sözde kavramlardır. Ama bu kavramları kullanarak doğayı yorumlarız. İşte sözde kavramlar yoluyla doğaya dönüştürdüğümüz gerçeklik tarihin kendisidir. Doğa bilimi yapan insan etkinliği tarihsel bir etkinliktir. Bir kedinin bir kuşu öldürdüğünü gözlemlememiz tarihsel bir olgudur. Croce hem bilime hem felsefeye karşı tarihin özerkliğini savunmuştur. Felsefeyi de tarih metodolojisi olarak görmüştür. Doğru cevap A’dır.

Collingwood’a göre her tarihsel döneme egemen olan ideler vardır ve biz her bir dönemi o dönemlere egemen olan düşünceyi kavradığımızda anlarız. Bu yüzden de her tarih düşünce tarihidir. Doğru cevap C’dir.

Collingwood’a göre evrensel bir tarih felsefesi olanaksızdır. Bu yüzden tarih felsefesi aslında tarih biliminin felsefesi olarak bu bilimin olanağını ve yöntemlerini soruşturan bir alan olabilir. Collingwood’a göre tarih asla bir doğa bilimi olamaz çünkü tarihin ele aldığı kendine özgü nesnesi aynı zamanda tarihin öznesidir. Collingwood’a göre tarihçi hem olayın dışı ile hem de olayın içi ile ilgilenir. Collingwood’a göre tarihin yöntemi geçmiş yaşantıyı zihinde yeniden kurmaktır. Gerçek tarihin sadece kanıta dayalı olması gerektiğini Collingwood değil Croce söyler. Doğru cevap D’dir.