TARİH FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 3

Yapısalcı filozof Roland Barthes tarihte dö­nemlerin böyle yapısal dizilişinin artık tarihin erekli ve sürekli gelişen bir süreç olarak çizgisel bir süreç olarak tasarlanamayacağını gösterdiğini söyler.

‘bilim’ denildiğinde hep doğa bilimi anlaşılmıştır. Özellikle pozitivizm tarafından tarih bilimleri doğa bilimi örneğine göre
kurulmak istenmiş ve tarihsel olaylar doğa bilimlerinin açıklamalarındaki gibi
insan doğasından türetilen yasalarla açıklanmak istenmiştir. Oysa Dilthey’a göre
bu anlayış tarihi bilim olmaktan çıkarmıştır. Dilthey Antikçağdan beri geleneksel
theoria-historia karşıtlığı içinde tarihin bilim olarak görülmediğini dile getirerek
tarih bilimine bir temel vermek üzere yola çıkar.

Dilthey “tinsellik” kavramını
“tarihsellik” ile eş anlamlı
kullanır.

Dilthey’a göre her tarih dönemi kendi içinde tek olsa da kendinden önceki çağlardan bazı şeyleri miras olarak alabilir. Ama her çağ kendisinden önceki dönemlerden aldığı tinsellik biçimlerini yine kendi içinde yorumlayarak alır. Bu yüzden
de her çağı kendi tekliği ve biricikliği içinde ele almak gereklidir.
Dilthey her tarihsel dönemde bulunan anlamların, değerlerin dilde nesnelleştiğini ileri sürer. Ona göre dil bu anlamların taşıyıcısıdır ve her tarihsel dönem
dilde kendisini dışavurur. Tarihsel olayları dil ile anlayabiliriz, bu yüzden de tin
bilimlerinin inceleme nesnesi her zaman yazılı yapıtlardır. Belirli bir tarihsel dönemde ya da çağda insanların nasıl bir tinsellik içinde yaşadıklarını anlamak için
o dönemin yazılı yapıtlarına başvurmak gereklidir.

Ama tarihçi kendi döneminden hareketle bunu yapacaktır. Doğrusu tarihçi
ele aldığı tarihsel dönemin tinselliğinden başka bir tinsellik içinde yaşamaktadır.
Çünkü her tarihsel dönem kendi içinde bütün ve tek olduğundan farklı tarihsel
dönemlerin farklı tinsellikleri vardır ve herkes kendi çağının tinselliği içinde yaşamaktadır. Bu yüzden de bir tarihçi yazılı yapıtları yorumlayarak anlamaya çalışacaktır. Tarihçinin tek yapabileceği şey yazılı yapıtları yorumlayarak anlamak,
yani hermeneutik yapmaktır.

Croce’ye göre Hege,l tini, kendisini
akla uygun olarak açan ve yine akla uygun olarak kavrayan bir şey olarak ele almıştır. Oysa insan tini kendisini sezgisel olarak kavrar, gerçekliği kavramada sezginin
akla önceliği vardır. Akıl tümel olanı kavrar, sezgi ise tekil olanı kavrar. İnsanın ilk
ve dolaysız bilme etkinliği tekil olanı tanımaya yönelik olan bir etkinliktir. Croce’ye
göre yalnız bir tür yargı vardır, o da tekil tarih yargısıdır. Başka bir deyişle, “her
gerçeklik tarihtir ve her bilgi tarih bilgisidir” (Collingwood 1996: 237).

Bilindiği üzere pozitivizm, bütün gerçekliği yalnızca doğa adını verdiği tek
bir gerçekliğe indirgemiş ve tarihi de doğal gerçekliğin bir görünümü olarak ele
almıştı. Doğa ve tarih arasında özce bir fark yoktu ve tarihsel gerçeklik insan doğasının yasalarıyla açıklanabilirdi. Bu tek gerçeklik anlayışı da pozitivizmi tek bir
yöntem anlayışına götürmüştü. Tarihsel süreç de tıpkı doğa gibi doğa bilimlerinin
yöntemleri kullanılarak açıklanmalıydı.

Dilthey insani-toplumsal dünyaya ve tarihe yönelen; olması gerekeni değil, olanı söyleyen bilimlerin olanağına
ilişkin yeni bir bilgi kuramı ortaya koymanın gerekliliğini ileri sürer.

Dilthey “tinsellik” kavramını “tarihsellik” ile eş anlamlı kullanır.

Öyleyse Croce’nin tarih felsefesi de Dilthey’ın felsefesi gibi tarihselci bir felsefedir. İnsan tinini tarih içinde oluşan bir şey olarak alır ve bu tin aynı zamanda
tarihin de oluşturucusudur. Hem Dilthey hem de Croce bir açıdan Hegel ile aynı
görüşte olmakla birlikte Hegel’in mutlak tin ve tarihin nihai bir mutlak sona doğru gelişen bir süreç olduğu konusunda Hegel’den ayrılmışlardı

Dilthey’a göre her tarih dönemi kendi içinde tek olsa da kendinden önceki çağlardan bazı şeyleri miras olarak alabilir. Ama her çağ kendisinden önceki dönemlerden aldığı tinsellik biçimlerini yine kendi içinde yorumlayarak alır. Bu yüzden
de her çağı kendi tekliği ve biricikliği içinde ele almak gereklidir

Dilthey’a göre tarihte olup biten her şey insan tinselliğinin ürünü olmakla birlikte aynı zamanda insanı belirleyen bir şeydir. Dilthey bu tarih anlayışıyla Hermeneutik tarih anlayışının da kurucusu olmuştur.

Benedetto Croce (1866-1952) bir Hegelci olarak felsefeyi salt kavramsal bir etkinlik olarak görse de Hegel’den bir noktada ayrılır. Ona göre Hegel bütün gerçekliği
kavramsal ve mantıksal olana indirgemiştir (Özlem 2012: 214). Croce’ye göre gerçekliği salt mantıksal olarak görmek gerçekliğin mantık dışı yanlarını ve çeşitliliğini, karmaşıklığını basite indirgemek demektir.

İngiliz felsefeci Robin George Collingwood (1889-1943) tarihin konusunun düşünülmüş olmakla tarihin konusu olabileceğini ileri sürmüştür. Tarih her zaman
düşünülmüş olan şeylerin, düşüncelerin tarihi olmuştur. Collingwood Hegel’i bu
noktada haklı bulur. Tarih belirli idelere göre yönlenen bir süreçtir. Sözgelişi siyasi
tarih hep siyasi idelerin tarihidir. Biz belirli bir çağı o çağa egemen olan düşüncelerin aracılığıyla anlayabiliriz ancak. Öyleyse her çağı o çağa egemen olan idelerin belirleyiciliği altında düşünürüz; belirli bir tarihsel dönemi o döneme egemen
olan idelerin altında bütün olarak kavrarız

İnsan tarihin dışına çıkarak düşünemez; yalnızca yaşadığı zamanın içinden tarihe
yönelebilir. İnsan tini tarihini ancak son ulaştığı sentetik birlik aşamasından geriye
bakarak kavrayabilir ve bu yüzden de Croce “Her gerçek tarih şimdinin tarihidir”
der.

Croce’ye göre bütün tarihler çağdaş tarihtir, çağdaş olma tarihin karakteridir.

Collingwood’a göre tarih asla bir doğa bilimi olamaz çünkü tarihin ele aldığı
kendine özgü nesnesi aynı zamanda tarihin öznesidir. Tarih nesneyi değil özneyi
konu edinir. Tarihçi kendi kişiliğinin tarihsel bir kişilik olduğunun bilincinde olan
ve bu bilinçle tarihteki kişilere ve düşüncelere yönelen bir insandır; bu yüzden de
tarihçinin tavrı doğa bilimcinin tavrından farklıdır, tarihçinin tavrı doğa bilimine
uymaz (Özlem 2012: 218). Tarih bilimi doğal olguların değil, insani olanakların,
insani olguların bilimidir

Collingwood’a göre tarihçi bir olayın ne olduğunu bilince neden olduğunu da bilir.

Bu değişme kategorisinin karşısında “ölümden yeni yaşamın meydana geldiğini söyleyen” öteki bakış açısı, ilerleme kategorisi, gelişme ya da yükselme kategorisi yer alır (Hegel 2003: 40). Tin her seferinde yalnızca gençleşmiş olarak doğmaz,
aynı zamanda incelmiş ve yükselmiş olarak doğar. “Kendi kendisine doğallıkla
karşı çıkar, kendi olduğu biçimi yiyip tüketir ve bu yoldan yeni oluşumuna yükselir” (Hegel 2003: 41). Bu kategori tinle ilgili ikinci kategoridir. Tin’in gençleşmesi
Hegel’e göre aynı biçime bir geri dönüş değildir, çünkü tarihte yinelenme yoktur;
bu kendi kendini düzeltme ve işlemedir. Tin’in “Kendi oluşumu ona malzeme olmakta, bu malzeme üzerindeki çalışması da onu yeni tinsel oluşumlara yükseltmektedir” (Hegel 2003: 41). Hegel’e göre bütün bu oluşumların da bir son-ereği
olmalıdır. Hegel “Bütün bu kuru gürültünün ardında içeride, sessiz, gizli bir yapıt
bulunup bulunmadığı sorusu” kafamızı kurcalar der (Hegel 2003: 42). Tarihteki
bu çeşitlilik Tin’in içerdiği karşıtlıkların bir görünüşüdür.

Collingwood’a göre tarihte bir olayın nedeni yine bu olayın kendisidir. Doğa biliminde ise bir olayın nedeni bu olaydan başka olan diğer bir olaydır.