TARİH FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 13

Lévi-Strauss tarihin hep insan merkezli kavramlarca ele alındığını, oysa bunun,
tarihi Hristiyan ütopyası olan çizgisel ilerleme anlayışı bağlamında değerlendirmek
olduğunu ileri sürmüştür.

Antipozitivizm, pozitivist bilim ve tarih anlayışına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bilindiği üzere pozitivizm, bütün gerçekliği yalnızca doğa adını verdiği tek
bir gerçekliğe indirgemiş ve tarihi de doğal gerçekliğin bir görünümü olarak ele
almıştı. Doğa ve tarih arasında özce bir fark yoktu ve tarihsel gerçeklik insan doğasının yasalarıyla açıklanabilirdi. Bu tek gerçeklik anlayışı da pozitivizmi tek bir
yöntem anlayışına götürmüştü. Tarihsel süreç de tıpkı doğa gibi doğa bilimlerinin
yöntemleri kullanılarak açıklanmalıydı.

Doğa matematiksel analiz yoluyla incelenebilir oysa tarihte matematiksel olmayan insan eylemleri vardır, tinsellik vardır. Doğa matematiksel analize uygun
olsa da tinsellik matematik olarak analiz edilemez. Sözgelişi Newton fiziği doğaya ilişkin matematiksel denklemler kurarak ve bu matematiksel yasalarla doğa
olguların işleyişine ilişkin açıklamalar getirebilir. Oysa tarihte böyle açıklamalar
yapmak olanaksızdır.
Doğada etkin nedensellik ilişkileri kurulabilir oysa tarihte teleolojik bir nedensellikten söz edilebilir. Tarih insan yapıp etmelerinin alanı olduğundan ve insan
yapıp etmeleri de amaçlı eylemler olduğundan tarihte doğadaki gibi bir nedensellik değil, bunun yerine ereksellik vardır. Tarihçi olgular arasında ereksel bağlantılar kurar.
Ayrıca tarih anlam dünyasıdır, tarih bilimlerinde olguları anlama çabası vardır,
doğa bilimlerinde olduğu gibi olguları açıklama çabası yoktur. Bu yüzden de yasalara dayalı açıklama çabasıyla anlam içeren olguları açıklayamayız.

Wilhelm Dilthey (1833-1911) Alman Tarih Okulu içerisinde yetişmiş ve tarihsellik konusuna eğilmiş olan düşünürlerdendir.

Croce’ye göre gerçekliği salt mantıksal olarak görmek gerçekliğin mantık dışı yanlarını ve çeşitliliğini, karmaşıklığını basite indirgemek demektir.

İnsani-toplumsal olana yönelen disiplinler arasında hukuk, siyaset ve devlet öğretisi gibi disiplinler vardır ancak bunlar normatif, yani yasa koyucu olduklarından olması gerekeni söylerler ve bu nedenle de bilim sayılmazlar.

Dilthey’a göre insanın tarihsel varlığının kavranabilmesi için gereken koşul saf
a priori bilgi olanağının kabulü değil, içinde bulunulan koşulların toplamından
çıkan bir gelişim tarihidir (Özlem 2012: 195). “Öyle ki bizi felsefeye yönelten tüm
soruların yanıtını, bu tarihsel gelişme verebilir” (Dilthey 2011: 17). İnsanı felsefeye
yönelten sorular aslında insanın kendisiyle ilgili sorular olduğundan ve insan da
tarihsel varlık olduğundan, Dilthey’ın bununla kastettiği şey, felsefi soruların tam
bir çözümlemesinin ancak tarihe yönelmekle olanaklı olduğudur. Çünkü insan
varlığının bütününde kavranması onun tarihsel gelişiminden hareketle yapılabilir

İnsani ve tarihsel olan gerçekliği doğa bilimleri değil, tin bilimleri inceler.

Croce’ye göre tarih insanın yaşadığı yerdir, yuvasıdır. Bu yüzden de tarihsel bilgi şimdide yaşadığımız bu yerden geçmişe yönelmenin ürünü olarak ortaya çıkar.
İnsan tarihin dışına çıkarak düşünemez; yalnızca yaşadığı zamanın içinden tarihe
yönelebilir. İnsan tini tarihini ancak son ulaştığı sentetik birlik aşamasından geriye
bakarak kavrayabilir ve bu yüzden de Croce “Her gerçek tarih şimdinin tarihidir”
der. Geçmişe ancak bugünden hareketle bir anlam verebiliriz.

İngiliz felsefeci Robin George Collingwood (1889-1943) tarihin konusunun düşünülmüş olmakla tarihin konusu olabileceğini ileri sürmüştür. Tarih her zaman
düşünülmüş olan şeylerin, düşüncelerin tarihi olmuştur

İngiliz felsefeci Robin George Collingwood (1889-1943) tarihin konusunun düşünülmüş olmakla tarihin konusu olabileceğini ileri sürmüştür.

Pozitivizm, “Ortaçağ’da felsefenin teolojinin hizmetinde bulunması gibi, doğa biliminin hizmetinde bulunan felsefe diye tanımlanabilir”

Claud Henry comte De Saint-Simon’a göre bilimin gelişmesi ile insan aklının gelişmesi dolayısıyla insanlığın ilerlemesi arasında doğrudan bir ilişki vardır. Saint-Simon insanlığın ilerlemesinden de insanlığın refaha ve mutluluğa kavuşmasını anlar.

Auguste Comte olguları toplama işini tarih bilimine bırakırken bu olgular arasındaki ilişkileri kurma işinin, adına sosyoloji dediği yeni bir bilimin işi olması gerektiğini söyleyerek böyle bir bilimin kurulması gerektiğini söylemiştir.

İnsan tarihi art arda gelen üç dönemden geçmiştir: teolojik dönem, metafizik dönem ve
pozitif dönem.

Metafizik aşamada insan aklı en yüksek mükemmelik seviyesi olarak son aşamasına varlıklar çokluğu yerine bütün fenomenlerin en son nedeni olarak “Doğa” gibi soyut tek bir kavramı koyduğu zaman ulaşmıştır.

Comte’a göre “üç hâl yasası” bütün insanlık tarihinin de geçirmiş ve geçirmekte olduğu dönemleri açıklayabilecek tek yasadır.

Comte’a göre ancak böyle bir pozitif toplumbilim kurulabilirse modern felsefe
sistemi tamamlanmış olacaktır.

Mill’e göre tarihi belirleyen yasalar bireysel tek insanın biyolojisinden ve psikolojisinden türetilebilecek olan yasalardır. Tarihsel olgular insan psikolojisi ve biyolojisi yasalarıyla açıklanabilir.

Mill tarihsel olguları açıklamak için kullanılması gereken yöntemin ters dedüktif yöntem olduğunu söyler. Ters dedüktif yöntem nedenlerden etkileri çıkarmanın tersine etkilerden nedenlerin bilgisini çıkarmak olarak tanımlanmaktadır.