TARİH FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 12

20. yüzyılda Mantıkçı Deneycilik olarak da bilinen neopozitivizm birleştirilmiş
bilim ideali ile ortaya çıkıp tüm bilimlerin birliğini savunarak 19. yüzyıl pozitivist
düşüncesini takip etmiş ama bazı bakımlardan ondan ayrılmıştır. Bununla birlikte neopozitivizmin genel eğilimi de olgulara ve deneye yönelmek ve olguların
yasalarını keşfetmek yollu bilim anlayışı olmuştur. Neopozitivist bilim anlayışı
bilim kavramını doğa bilimi kavramına indirgeyerek birleştirilmiş bilim (unified science) ideali ile bütün bilimler için yöntem birliği anlayışını öne sürmüştür.

Kierkegaard’un en çok eleştirdiği filozofların başında Hegel gelir. Çünkü Hegel akılcı ve mutlakçı bir sistem filozofudur. Oysa tarih böyle katı bir akılcı ve mutlakçı çizgide ele alınamaz. Kierkegaard’a göre Hegel’in yaptığı gibi dünya tarihi üzerine kurulan bütün kavramsal sistemler saçma spekülasyonlardan ibarettir.

Kierkegaard tarihi “günah” ve “korku” kavramlarının ortaya çıktığı bir varoluş alanı olarak görür.

Kierkegaard’a göre tarihi tümel olarak kavramak olanaksızdır. Çünkü her tek insan tarihsel gelişme çizgisinin belirli bir noktasında yaşamaktadır.

Kierkegaard 19. yüzyılın mutlakçı ve ilerlemeci tarih felsefelerini eleştirerek tarihin zorunluluğu anlayışına karşı çıkmıştır. Geçmiş artık olup bitmiş olduğundan değiştirilemez ama bu geçmişin zorunlu olduğunu göstermez. Değiştirilemez olmak zorunlu olmakla aynı anlama gelmez. Geçmiş değiştirilemez çünkü zorunlu olmadığı hâlde nasılsa öyle olan bir etkinlik içinde olup bitmiştir ama bu geçmişin nasılsa öyle olmasının en baştan zorunlu olduğunu içermez. Kierkegaard’a göre geçmiş düşünme yoluyla da zorunlu hâle getirilemez. Bu yüzden geçmişin bütünüyle kavranması olanaksızdır.

Tarih rastlantılardan oluşan ve gelip geçici olan ilişkilerden meydana gelmiştir. Schopenhauer’e göre tarihin rastlantılılığından bir teorik etkinlik olan felsefenin çıkarabileceği hiçbir tümel ilke olamaz. Burada Schopenhauer’in Hegel’in mutlakçı tarih felsefesini eleştirdiği anlaşılabilir. Çünkü Hegel tarihin tümel ilkeler altında kavranabileceğini ve bu tümel ilkelerinde tarihten çıkarılabileceğini düşünmüştür. Schopenhauer’in karşı çıktığı anlayış bu tarih anlayışıdır. Ona göre sadece felsefe değil, bilim de tarihten bir tümel yasa çıkaramaz. Böylece tarihin felsefesi ya da bilimi olanaksızdır. Diğer tüm bilim dallarının tersine tarihin bir sistemi yoktur; tarih bir bilim değildir. Çünkü tarihin “tikeli bilmesi, hiçbir yerde evrensel aracılığıyla gerçekleşmez” (Schopenhauer 2006: 222). Bunun yerine tikeli doğrudan kavrayarak deneyim temelinden hareket etmek gereklidir. Oysa bilimler tikel olanı aşarak tümel olana yükseldikleri için, kapsayıcı kavramlara ulaştıkları için ve o ölçüde bilim olurlar. Başka bir deyişle bilimler kapsayıcı kavramlar aracılığıyla şeylerin olanaklılıklarını gördükleri için gerçekleşecek şeyler hakkında öngörüye sahip olurlar. Bilimler kendi kavramları aracılığıyla hep türlerden söz ederler oysa tarih bireylerden, tekil olandan söz eder.

Schopenhauer’e göre felsefe kavrama, tarih ise anlatma çabasıdır.

Tarih aynı şeyi farklı biçimler altında gösterir ama aynı şeyi bir ya da birkaç biçimde tanıyamayan kişi için bu şeyin bilgisi tüm biçimleri gözden geçirerek zorlukla elde edilebilir. Halkların tarihindeki dönemler temelde sadece adları ve tarihleri bakımından farklıdırlar, “gerçekte özsel içerik her yerde aynıdır” (Schopenhauer 2006: 225). Bu yüzden de sanatın ve bilimin nesnesi değişmez çünkü ikisinin de nesnesi kavramdır. Sanat da bilim de “şimdi varolan ve daha sonra varolmayan, şimdi böyle olan ve daha sonra başka türlü olan şeyle değil, tüm zamanlar için her zaman aynı şekilde varolan şeyle” ilgilenirler (Schopenhauer 2006: 225). Oysa tarihin nesnesi kendi tekilliği ve rastlantısallığı içinde bireysel bir şeydir; bu şey bir kez varolduktan sonra bir daha asla varolmaz. Tarihte bir olay en küçük bir rastlantı sonucu bile bambaşka bir şekil alabilir. Tarihte olan her şey insan dünyasının gelip geçici karmaşalarıdır. Bu anlamda tarih sanat ve bilimden farklıdır.

Bu açıklamaya dayanarak III numaralı ifade yanlış bilgi içerdiğinden bu ifadenin yer almadığı seçenek sorunun doğru yanıtı olacaktır.

Schopenhauer’e göre Hegel’in tarih felsefesi bireysel olana değil, salt soyutlamalara dayanan ve bu soyutlamaları gerçek sayan kurmaca bir tarihtir.

Nietzsche’ye göre insana yararlı olabilecek üç tarih, anıtsal tarih, antik tarih ve eleştirel tarihtir. Eğitim bakımından asıl yararlı olan tarih ise eleştirel tarihtir. Çünkü bu tarih insanı zorlayıcı, baskı altında tutucu geleneklerden ve tarihe tutsak olmaktan kurtarır. Bu tür tarihte, tarihe bugünün yaşamının istek ve talepleri açısından bakılır. Tarih “gücü isteme”nin belirlemesi altındaki yaratıcı insanın geleceğe yönelik amaçları ve hedefleri açısından eleştirel olarak ele alınır.

Nietzsche’ye göre tarihte bir öz aranmak isteniyorsa bu öz ancak güç istenci olabilir çünkü güç istenci yaşama istenciyle aynı şeydir ve tüm tarihsel sürece yön veren bu yaşama istencidir. Bu güç istenci akıl yoluyla kavranamayacak bir şey olduğundan tarihte bir akıl aramak ya da genel bir plan ve evrensel bir anlam aramak da saçmadır.

İşte bu pozitivist yöntem ve tarih anlayışına karşı düşünceler antipozitivist olrak nitelenen düşünürlerden gelmiştir. Buna göre doğa ve tarih birbirine indirgenemez olan, özce birbirinden farklı olmakla kalmayıp aynı zamanda birbirine karşıt özellikleri olan iki ayrı gerçekliktir.

Dilthey’a göre akıl tarihseldir. Çünkü akıl tarihsel-psikolojik bir varlık olarak insanın aklıdır. Bu yüzden de Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi’ne bir yanıt olarak Tarihsel Aklın Eleştirisiadlı yapıtını yazmak istemiştir.

Dilthey’a göre modern bilgi kuramı (epistemoloji) insani-toplumsal olana ilişkin bir bilimin olanağı hakkında bir temel oluşturamamıştır. Bu yüzden de tinsel olguların kavranma olanağı için yeni bir bilgi kuramı gereklidir.

Dilthey “tinsellik” kavramını “tarihsellik” ile eş anlamlı kullanır.

Dilthey belirli bir tarihsel döneme ait, ya da bizimkinden farklı bir tinselliğe ait yazılı yapıtları yorumlayarak anlamaya“hermeneutik” der.

Croce “Her gerçek tarih şimdinin tarihidir”

Doğa bilimi yapan insan etkinliği tarihsel bir etkinliktir. Bir kedinin bir kuşu öldürdüğünü gözlemlememiz tarihsel bir olgudur. Croce hem bilime hem felsefeye karşı tarihin özerkliğini savunmuştur. Felsefeyi de tarih metodolojisi olarak görmüştür.

Tarih her zaman düşünülmüş olan şeylerin, düşüncelerin tarihi olmuştur. Collingwood Hegel’i bu noktada haklı bulur.

Collingwood’a göre doğa bilimci için doğa olayları dışarıdan seyredilen salt görünüşlerdir oysa tarihçi için tarihsel olaylar salt birer görünüş değildir, olayların içindeki düşüncenin yakalanması gerekir.