TARİH FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 3

Transcendental felsefe

Kant’ta deneyim ve bilginin olanağının koşullarını ortaya koyan felsefe anlamına geliyordu. Schelling’de ise karşıtların özdeşliğinin olanağının koşulunu ortaya koyan felsefe anlamına gelir.

“Özgürlükte de zorunluluk olmalıdır” diyen Schelling’e göre bu, özgür olarak eylemde bulunmakla birlikte amaçlanmayan bir şeyin ortaya çıktığı anlamına gelir.

Böylece Schelling’in “dünya Tin’inin bu büyük aynası” dediği tarih akla uygun olarak gelişmektedir. Tarihteki ilerleme aklın, yani kavramdaki devinimin kendisidir. Doğru cevap A'dır.

Fichte’ye göre tarihin böyle bir bölümlemesi, yani devirlerinin sıralanması da zorunludur. Bu bölümleme içerisinde ilk dönem “iç- güdü olarak aklın egemenliği” dönemidir ki bu Fichte’ye göre insanlığın masumi- yet çağıdır. Burada Rousseau’nun insanın doğa durumunda masumiyet dönemi içinde olduğu görüşüne benzerlik görülebilir.

Tarih yazımı söz konusu olduğunda Hegel üç tür tarih yazımından söz eder,
çünkü amacı diğer tarih yazımlarının genel bir dünya tarihi kavramını ve genel
bir dünya tarihi tasarımının ilkelerini verecek olan dünya tarihi felsefesinden ayrımını ortaya koymaktır. Bu üç tür tarih yazımını şöyle belirler: Kaynaktan tarih
(original history), ref­leksiyonlu tarih (ref­lective history) ve felsefi tarih (philosophical history) ya da tarih felsefesi

Hegel’e göre tarihsel varlık alanının kategorileri ereklilik, değişme, gelişme, ilerleme, us
ve kültür kategorileridir.

Genel İde’nin “tutkuları kendi amacı için kullanmasına” Hegel aklın hilesi (“the cunning of reason”) der (Hegel 2003: 108). Dolayısıyla eyleyicilerin kişiliğinde tutkuları oyuna getiren bir akıl anlayışı var Hegel’in; ama burada söz konusu olan somut bireyin aklı ve tutkusu değil, insan aklı ve insan tutkusudur.

Hegel tarih tasarımında ‘tarih’i Tin’in gelişme süreci olarak tasarlar, dolayısıyla
tarih bir ilerleme sürecidir.

Hegel’de zeitgeist çağın tini demektir ve belirli bir çağı belirleyen ilkeye karşılık gelir.

Hegel felsefi dünya tarihi kavramını açıklamak için felsefenin tarihe getirdiği
tek kavramın “akıl” kavramı olduğunu söyler. “Buna göre us dünyaya egemendir
ve dünya tarihinde her şey usa uygun olmuştur”

Hegel’e göre ikinci tür tarih yazımı ise ref­leksiyonlu tarih diye adlandırılabilir.
Bu tür tarih yazımında yazar kendi zamanının ötesine geçmektedir. Bu tür tarih
yazımında yapılmak istenen “tüm geçmişi tinde bulunan bir şey olarak sergilemektir” (Hegel 2003: 17). Bu tür tarih yazımında yapılan tarihçinin kendi tininden ayrı bir tinsel içerik taşıyan malzemeyi ele almasıdır. Yazar belli bir kültürden gelen bir bireyken ele aldığı tarih olguları ve yararlandığı geçmişteki tarih
yazarları başka bir kültürdendir (Hegel 2003: 19). Dolayısıyla ref­leksiyonlu tarih
yazımında tarihçinin kendi çağının bakış açısından geçmişi değerlendirmesi için
ref­leksiyona gereksinimi vardır

Marx materyalizmin bütün önceki biçimlerinin başta gelen kusurunun şeyleri, gerçekliği, duyusallığı duyusal insan etkinliği, praxis olarak değil de nesne biçiminde kavramasıdır der

Marx’a göre özel mülkiyetin ortaya çıkmasından itibaren yani toplumsal sınıfların oluşmasından itibaren, tarih bir sınıf savaşları süreci olagelmiştir.

Marx’a göre, Hegel’in felsefesinde aslında bir hukuk felsefesi ile değil, mantık biliminin bir bölümü ile karşı karşıyayız.

Marx’a göre tarihte zorunluluk vardır, bu zorunluluğun temelini maddi üretim ilişkilerini belirleyen yasalar oluşturur.

Marx’a göre sosyalizm insanın olumlu bir şekilde bilincine varışıdır.

Toplumun ekenomik yapı temelindeki biçimlenişinde “Asya türü, ilkel, feodal ve modern burjuva” üretim biçimlerinin, birbirini izleyen çağlar olarak kalın çizgilerle belirlenebileceğini ileri süren Marx’a göre, burjuva üretim biçimi de içinde çatışma taşıyan son üretim biçimidir

Aydınlanma’dan beri insanın kurtuluşu düşüncesi ilerleme inancının temel ilkesi olarak görülmüştür. Marx’da da insanın kurtuluşu düşüncesi insanın özgürlüğü olarak ortaya konur ama Hegel’in aksine insanın bu kurtuluşu “Tin’in özbilinci” gibi kuramsal bir temelden değil, insanın pratik etkinliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkan maddi koşulların zorunlu bir sonucu olacaktır.

Marx dört farklı üretim biçimi ve toplumsal iş bölümüne karşılık gelen dört farklı toplum biçimi olduğunu ileri sürer. Bu toplum biçimleri de tarihte ardı ardına geldiklerinden dört farklı tarih dönemine karşılık gelirler. Dolayısıyla her tarih dönemine karşılık gelen bir üretim ve işbölümü biçimi vardır.Bu dört mülkiyet ve toplum biçiminin ilki - bu aynı zamanda tarihin ilk dönemi demektir - kabile mülkiyetine dayanan ilk komünal toplum biçimidir

Bir Marksist olan Lukacs kapitalizme karşı çıkmak adına bu tür burjuva tarih kuramlarına karşı çıkılması gerektiğini düşünür. Lukacs’a göre tarihsel olayları sürekli bir değişim süreci içinde kavrayacak kuramlara gerek vardır. Ayrıca tarihte bir gelişim vardır ve bunu görmeyerek tarihi basit deneysel olgular hâlinde ele almak da hatalıdır. Tarihteki deneysel olguların arkasında bir gelişim çizgisi bulunabilir ve bunun için de tarihe diyalektikle bakılmalıdır. Böylece tarihte diyalektik bir bütünlük görülebilir.