TARİH FELSEFESİ I

İlk modern tarih filozofu sayılan Giambattista Vico (1668-1744)’ya göre ancak birtakım hatalardan kendini koruyabilen tarihçi güvenilir bilgiye ulaşabilir: 1-Eskiçağ’a ilişkin yüceltici önyargılardan kurtulunmalıdır. 2-Ulusların kendini beğenmişliği, tarihçileri kendi tarihlerini yazarken nesnellikten uzak bir tutuma sürükler; oysa, olabildiğince uzak durulması gereken şey, öznelliktir. 3-Tarihçi bilginin kendini beğenmişliği: Akademik kafalar, Vico’ya göre, ilgilendikleri dönem ve kişilerin, tarihçinin yaşadığı dönemdeki fikir ve eylemlere sahip olduğu yanılgısına sık sık düşerler. Bu yanılgıyı önlemek için, tarihte her şeyin yeniden oluşturulduğu görüşünü benimsemek gerekir. 4-Kökenler konusundaki yanılgı: Farklı toplumlar benzer şeylere sahip olduklarında, tarihçi diğer ulusun kendi ulusunu taklit ettiği yargısına kolaylıkla varır; bu da diğer toplumları küçümsemeye/değersizleştirmeye yol açar. 5-Eskilerin, kendilerine daha yakın çağlar hakkında bizlerden daha bilgili oldukları önyargısı vardır. Bu önyargıdan kurtulmak, tarih verilerini bilimsel bir yaklaşımla yeniden değerlendirme olanağı sunmakta, bir bakıma, otoritelerin yönlendirmelerinden sıyrılarak nesnel/tarafsız karar vermeyi kolaylaştırmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Francois Marie Arouet’nin ya da herkesin bildiği takma ismiyle Voltaire’in (1694-1778), Fransız Devrimi ve Aydınlanma hareketine büyük katkısı olmuştur. Din ve ifade özgürlüklerinin yanı sıra, insan hakları konusundaki düşünceleri ve felsefi yazıları ile ünlenmiştir. Öte yandan, kuşkucu tutumu tamamıyla bırakmamış, tarih bilgisine güvenmek için kanıtları olmazsa olmaz görmüş ve bu yönleriyle de theoria-historia karşıtlığını aşma konusunda, 19. yüzyıl tarih filozoflarıyla karşılaştırıldığında, çekingen bir düşünür profili çizmiştir. Doğru cevap B'dir.

Tarihteki süreçler ve onlarla ilgili edinilebilecek bilgi konusunda yukarıdaki görüşleri ortaya koyan Voltaire, tarih gibi bir çalışma yapmanın yararlarını da açıklamıştır. Voltaire’in tarihin yararları hakkındaki açıklaması, maddeler hâlinde şöyle özetlenebilir: 1. Siyasetçiler ve halk, tarih sayesinde kendi toplumlarıyla diğer toplumları karşılaştırma olanağına kavuşur ve sanat, ticaret, tarım gibi konularda bilgi sahibi olur, 2. Tarihin yardımıyla, geçmişte yapılan büyük hatalar öğrenilir ve yeni hataların önüne geçilmesi için örnek oluşturur, 3. Eski çağlar hakkında modern tarihin bütün yararı, eski yöneticiler üzerine her şeyi öğretmesindedir, 4. 15. yüzyıldan itibaren tarih, büyük güçlerle birleşmede katkı sunmuş, Roma’nın başarısına yol açan denge sisteminin daha eski dönemlerde bilinmediği ortaya çıkmıştır. Doğru cevap E'dir.

Her alanda laikliğin uygulanmaya başlandığı ve aklın ön planda tutulduğu dönem Aydınlanma Çağı'dır. Bu çağ; insanın, usunu kendisinin kullanma cesareti gösterdiği çağdır.

Descartes, Spinoza ve Leibnizle birlikte usçuluk taraftarı düşünürlerdendir. Matematiği model alarak insanın genel geçer bilgiler edinebileceklerini savunmuştur.

David Hume, John Locke ve George Berkeley gibi filozoflarla birlikte deneyciler arasıda yer alır. Deneyciler doğa hakkındaki verilerimizin algılarımızdan kaynaklandığını ileri sürerler.

Doğa hakkındaki bilgimizin duyu verilerinden çıktığını, usun yalnızca duyu verilerini düzenleme işlevine sahip olduğunu, dolayısıyla usun evreni tek başına bilmekte yeterli olmadığını Deneyciler ileri sürmektedir.

İnsanın doğa hakkında düşünsel yoldan genelgeçer ve kesin bilgilere ulaşabileceğini, evrenin matematik bir yapısı olduğunu ve usumuzun kavramlarımızla evrendeki nesnelerin kendileri arasında tam bir upuygunluk olduğunu ileri süren yaklaşım usçuluktur.

Başyapıt anlamında kullanılan kelime Latince Magnus opus'dur.

Giambattista Vico 1725 yılında yayınladığı Yeni Bilim isimli kitabında gösterdiği tarihe uluslarüstü bakışıyla tarih felsefesinin de kurucusu olmuştur.

Vico, Yeni Bilim boyunca, insanın doğadan ayrı başına var ettiği kültür dünyasının, medeniyetlerin tümüne işaret edecek şekilde sivil kavramını kullanmıştır.

Asıl adı Francois Marie Arouet olan Voltaire, Fransız Devrimi ve Aydınlanma hareketinde etkin bir rol oynamıştır.

Voltaire tarihi kendi içinde, düşünceler, sanatlar, olaylar ve doğa tarihi olmak üzere dört dala ayırır. Evren tarihi bunlardan birisi değildir.

Aydınlanma, önceki yüzyıllara oranla tarihe yönelik kuşkuculuğun azaldığı, hatta tarihe özel bir ilginin gösterilmeye başlandığı bir zaman dilimidir. Tarih anlayışı ve tarih yazıcılığı bakımlarından da Avrupa kültürü için önemli bir dönemeçtir. Usçuluğun etkisinde kalmış olan tarihçiler, tarihteki olayları en geniş boyutlarıyla incelemeyi amaçladıkları için, tarih üzerine çalışmalarda köklü değişiklikler ortaya çıkmış ve “Modern” olarak nitelenebilecek yeni bir tarih anlayışının temellerini atmışlardır. Fakat tarihçilik açısından olumlu sayılabilecek bu gelişmelerin yanında, tarihin işe yaramaz bir yük olduğu gibi olumsuz görüşlerin etkisi de sürmüştür.

Aydınlanma’nın öne çıkardığı en önemli değer olan usun da sınırları olan bir yeti olduğunu göstererek felsefe tarihinde yeni bir çığır açan Immanuel Kant’tır.

Collingwood, Aydınlanma’yı düşüncede ve kültürde bir laikleştirme çabası olarak tanımlarken, bu çabanın yalnızca kurumlaşmış dine değil, aynı zamanda dinin kendisine karşı bir başkaldırıyı içerdiğini vurgular. Bu çaba, Aydınlanma insanının kendi usuna ve doğa bilimlerinin başarısına duyduğu güvenin zirve yapmasıyla ilişkili de düşünülebilir.

Locke, Berkeley ve Hume gibi deneyciler, usçuların aksine, doğa hakkındaki bilgimizin duyu verilerinden çıktığını, usun yalnızca duyu verilerini düzenleme işleyişine sahip olduğunu, dolayısıyla usun evreni tek başına bilmekte yeterli olmadığını savunmuşlardır.

Magnum opus: Başyapıt anlamında kullanılan Latince tamlama. Vico söz konusu olduğunda, onun magnum opusu, dilimize Yeni Bilim olarak çevrilen La Scienza Nuova’dır.

Bu dünceye sahip olan düşünür Voltaire’dir.

Vico’ya göre tüm tarihsel ve toplumsal yaşam, insanların doğaya ve kendilerine egemen bir tanrıyı gözeterek yaptıkları düzenlemelerle doludur. Her insan kendi bencilliğinin doyumu peşindedir ve tutkulardan, vahşetten açgözlülük ve kinden bir toplumsal doğal hukuka geçişi sağlayan şey, ilkel insanın önce korku yoluyla tanımış olduğu tanrının bir yasasıdır, tanrı kayrasıdır.