TARİH FELSEFESİ I

Aydınlanma adlandırmasıyla, aydınlanması beklenenin insan, aydınlatılması gerekeninse insan yaşamındaki anlam ve düzen olduğunu ileri süren düşünür, Macit Gökberk'tir.

Vico tarihin gerçek telos'unun, yani ereğinin düşüş ve batış olduğunu öne sürer, buna göre ilerleyen bir süreçten sonra bir geriye dönüş başlar ve yine barbarlık ortaya çıkar.

Varlıktaki tüm unsurların varoluşlarının kökenini Tanrı’ya bağlayan açıklama tarzına 'Theogonia' denir. Bu sözcük Yunanca’da “Tanrı” anlamına gelen 'theos' ile “doğum”, “oluşum”, “köken” gibi anlamları karşılayan 'goneia' sözcüklerinin birleşiminden oluşmuştur.

Aydınlanma'da tarihe karşı oluşan özel ilgi ve merakın nedenleri arasında, önceki iki yüzyılın bilimsel gelişmelerinin yolaçtığı tarihte bir ilerleme olduğu yönündeki inanç gelmektedir. Bu ilerleme inancı ve bununla beslenen laik inanç tarih felsefesinin doğmasına yol açmıştır.

Voltaire, bir yandan “Tarih Felsefesi” adıyla yeni bir felsefe disiplinine içerik kazandırmaya çalımış ve Aydınlanma’da tarih düşüncesine yönelik olumlu tutumlar beslemiş, öte yandan, kuşkucu tutumunu koruyarak tarih bilgisine güvenmek için kanıtları olmazsa olmaz görmüş, böylece theoria-historia karşıtlığını aşma konusunda, 19. yüzyıl Alman İdealistleriyle karşılaştırıldığında, 'çekingen' bir düşünür profili çizmiştir.

Voltaire tarihi, 'Düşünceler tarihi', 'Sanatlar tarihi', 'Doğa tarihi' ve 'Olaylar tarihi' şeklinde dört alt dala ayırmıştır.

Psikolojiyi insan doğasının bilimi olarak gören Hume, tarihin de psikolojiye bağımlı olduğunu ve insan psikolojisinin yasalarının bulunmasının, tarih olaylarının niteliğinin açık biimde anlaşılması için bir ön koşul olduğunu öne sürer.

Aydınlanma’yı, “İnsanın usunu kendisinin kullanma cesaretini göstermesidir” biçiminde tanımlayan düşünür Immanuel Kant'tır.

Voltaire, ulusların kökenlerini anlatan hikayelerin nesiller arası bilgi aktarımı yoluyla oluştuğunu ve zamanla bu hikayelerin saçma unsurlarla dolduğunu öne sürer; Mısır, Fenike, Yunan ve Roma tarihlerinden örnekelrle bu savını destekler. Voltaire bu durumu nitelemek için “Sanıların Tarihi” terimini kullanır.

Vico ilk durumu 'Corso', ikinci durumu 'Ricorso' kavramlarıyla tanımlar.

Voltaire, 1764 yılında David Hume’un 'Genel İngiltere Tarihi' adlı yapıtı üzerine yazdığı bir yorumda, felsefece yazılmış bir tarihe gereksinim duyulduğunu beliritir.

Paul Hazard’ın Aydınlanma’daki bilimsel ve kültürel atılımların tümü için vazgeçilmez olduğunu vurguladığı temel unsur 'Şüphe'dir. Düşünür, şüphenin bilimin başlangıcı olduğunu belirtir. Sorgulama ve eleştiri, şüphe ile başlayan sürecin doğal devamında yer alır. Hazard, Aydınlanma'yı tüm kurumların ve bunları belirleyen değerlerin kapsamlı bir sorgulamadan geçtiği bir dönem olarak tanımlar.

Bu terim Vico tarafından 'Yeni Bilim' adlı yapıtı boyunca, doğadan ayrı başına insanın var ettiği kültür dünyasının, medeniyetlerin tümüne işaret eden bir anahtar kavram olarak kullanılmıştır.

18. yüzyıl Avrupa’da “Aydınlanma” yüzyılı olarak kabul edilir. Aydınlanma hem ilk kez Tarih Felsefesi adının kullanıldığı hem de tarihsel varlık alanına ve tarihin verdiği bilginin değerine ilişkin düşüncelerin değiştiği bir dönemdir. Doğru cevap E'dir.

Aydınlanma’nın en belirgin özelliklerinden birini, Paul Hazard şöyle dile getirir: “şüphe bilimin başlangıcıdır. Bir diğeri, doğa incelemeleri ve bu incelemelerden elde edildiği savlanan kesin bilgidir. Aydınlanma’nın temel özelliklerinden biri de laik bir dünya görüşüne dayanıp bu görüşü hayatın her alanında tutarlı biçimde uygulamaya koyma çabasıdır. Aydınlanma’yı “insanın usunu kendisinin kullanma cesareti göstermesi” olarak tanımlayan Kant, bu yetiyi eleştirmekten de geri durmamış, usun kendisinin de sınırları olan bir yeti olduğunu savunarak, felsefe tarihinde önemli bir çığır açmıştır. Ancak kilise Aydınlanma Çağı’nda değil Ortaçağ yaşamında ve düşünce dünyasında egemen olan bir kurumdur. Doğru cevap D'dir.

Yeniçağ’da başta fizik olmak üzere tüm doğa bilimleri, bir yandan doğayla insan usu arasında tam bir upuygunluk (correspondence) olduğuna inanırken, diğer yandan da usun tek başına doğayı bilemeyeceğini, doğa hakkındaki bilgimizin temelinde duyu verilerinin bulunduğunu, dolayısıyla da bilimlerin bilgi elde etmek üzere gözlem ve deneye başvurmasını zorunlu gören bir anlayışla, kısacası hem usçu hem de deneyci bir tutumla iş görmüşlerdir. Doğru cevap C'dir.

Aydınlanma, bir arayış, bir sorgulama ve kimlik belirleme gibi unsurları bir bütün olarak kapsayan, bu yüzden tarih anlayışı ve tarih yazıcılığı bakımlarından da Avrupa kültürü için önemli bir dönemeçtir. Usçuluğun etkisinde kalmış olan tarihçiler, tarihteki olayları en geniş boyutlarıyla incelemeyi amaçladıkları için, tarih üzerine çalışmalarda köklü değişiklikler ortaya çıkmış ve “Modern” olarak nitelenebilecek yeni bir tarih anlayışının temellerini atmışlardır. Doğru cevap B'dir.

18. yüzyıl genelinde tarih yine de bir edebi tür, ahlak bakımından pratik değeri olan bir uğraş olarak görülmesi durumu azalmıştır. Önceki yüzyıllara kıyasla tarihe yönelik çalışmalar gözle görünür oranda artmıştır ve tüm olumsuz görüşlere karşın, 18. yüzyıl, tarih felsefesinin doğum yüzyılı olmuştur. Aydınlanma’da tarihe karşı özel ilgi ve merak da artmıştır. Doğru cevap A'dır.

Aurelius Augustinus (M.S. 354-430) ilk tarih filozofu ve teoloğu, İbn Haldûn (1332-1406) yeni bir açıklama ve akıl yürütme yöntemi geliştirerek kişisel deneyimleri ve çalışmalarıyla, bir toplum felsefesi kurmuştur. İbn Haldûn, tarih bilimini üzerinde çalışılması gereken bir alan olarak görmesi nedeniyle kendinden önceki tüm İslam düşünürlerinden ayrılan bir tarihçidir. Robin George Collingwood ünlü İngiliz tarih felsefecisi, Karl Marks 19. yüzyılda yaşamış olan, komünizmin kuramsal kurucusu sayılan filozoftur. “Tarih Felsefesi” adını kullanmadan tarih felsefesi yapan ve ilk modern tarih filozofu sayılan bilim adamı Giambattista Vico (1668-1744)’dur. Doğru cevap C'dir.

Vico, yaşadığı dönemde hak ettiği ilgiyi ve değeri görmemiştir. Descartes’ın açık açık küçümsediği filolojiyi-tarihsel olaylar hakkında haber almamızı sağlayan bilimi- felsefî bilim düzeyine yükseltir. Eleştiri yöntemini sonuna kadar kullanan Vico, tarih düşüncesini yazılı otoritelere bağlılıktan kurtararak, özgün, bağımsız, bilimsel veri çözümlemesiyle, unutulan doğrulukların yeniden ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bilgi kuramına daha geniş bir yer ayırmış, yaygın felsefi kanının darlığıyla soyutluğunu eleştirmiş ve Descartesçılığın bilimsel-metafizik düşüncesine misilleme yapabilecek düzeye erişmiştir. Bilginin bilimselliğiyle paralel biçimde, tarih, bilimsel araştırma temeline dayanmalı, nesnellik aranmalı ve sistematik bir yapı biçiminde serimlenmelidir. Doğru cevap D'dir.