TARİH FELSEFESİ I

İlimler sınıflamasındaki ontolojik temelin ya da ilimler sınıflaması-ontoloji ilişkisinin en belirgin ortaya koyulduğu yapıt olarak Fârâbî’nin Siyaset El-Medeniyye’si gösterilebilir; çünkü Fârâbî bu yapıtında siyaset konusuna girmeden önce var olanlara ilişkin ayrımlar yapmış, bunları araştıran bilgi alanlarını bir ilimler sınıflaması biçiminde ifade etmemiş olsa da anmıştır.

Gazzâlî, El-Müstasfâ adlı yapıtında ilimleri salt aklî, salt naklî ve hem aklî hem naklî ilimler olarak genel açıdan üçe ayırmıştır. Doğru cevap A'dır.

Horovitz’e göre, Arap literatüründe Peygamber’in söz ve davranışlarının kaynakları sayılması gereken üç alan, hadis, siyer ve tefsirdir (Horovitz 2002, s. 19). Doğru cevap D'dir.

Tabâkât, İslâm Medeniyeti’nde Peygamber ve yakın çevresinin başına gelen önemli olayların anlatıldığı, yani içeriği özel sınırlarla belirlenmiş tarih kitaplarına verilen genel addır. Doğru cevap A'dır.

Mukaddime İbn Haldûn’un kapsamlı bir dünya medeniyetleri tarihi projesi olarak tasarladığı ve yazdığı Kitâbu’l-İber’in Giriş bölümü ile Birinci Kitap’ın toplamından oluşan kısmıdır ve bu kısımda ortaya koyulmuş düşünceler zamanla Kitâbu’l-İber’i gölgede bırakmış; İbn Haldûn’un ölümünden sonra onun üzerine yapılan hemen tüm çalışmalarda dikkatler daha çok Mukaddime üzerinde yoğunlaşmıştır, demek herhalde abartı olmaz. Doğru cevap E'dir.

Mülk terimi, İbn Haldûn’un kendi kullanımı izlenerek, “mutlak monarşi” anlamında kullanılıyor. İbn Haldûn, devleti (devlet çatısı altındaki kurumlar dâhil), umranın varlığını sürdürmesi için en önemli unsur olarak görürken, farklı devlet tiplerini açıklarken halîfelik ve saltanat çerçevesi dışına çıkmaz. Doğru cevap C'dir.

Umran ilmi, bir bilgi alanı olarak tarihin epistemolojisi, bir varlık alanı olarak tarihin ontolojisidir; çünkü bu ilim, insan ve toplumu genelliğinde kavramayı amaçlayan bir ilim olarak, en genel ve en temel olanın kuramıyla ilgilenen felsefe içerisinde temellendirilebilir. Zaten İbn Haldûn’a göre umran ilmi sayesinde hikmet ilimlerinden sayılmayı hak eden tarihin felsefî yönü tam da buradadır. Doğru cevap B'dir.

Toshihiko Izutsu, İslâm’ın gelişiyle varlıklar arasında yeni bir ilişkinin kurulduğu ve kavramların yüklendikleri anlamlarla birlikte birbirleriyle tamamen farklı ilişkilendirildiği yeni bir sistemin, yani yepyeni bir evren kavrayışının ortaya çıktığını savunur. Doğru cevap A’dır.

Sîre (çoğulu Siyer), İslâm dünyasında Peygamber’ in biyografisi için kullanılan bir ortak addır (ıstılâh). Doğru cevap D’ dir.

Josef Horovitz, İslâmî Tarihçiliğin Doğuşu adlı çalışmasında, İslâm’ da tarih yazıcılığının ilk örneklerine Siyer-Meğâzî literatüründe rastlanabileceğini öne sürmüştür. Doğru cevap D’dir.

Fârâbî’nin yaşadığı dönemde (870-950) önemli ilim merkezlerinden biri olan Bağdat, Moğol istilası sonrasında ününü yitirmiş ve bir daha eski düzeyini yakalayamamıştır. Doğru cevap B’dir.

Umrân İbn Haldûn’ a göre yeryüzünde insan topluluklarının kurduğu veya kurabileceği medeniyetlerin tümünü tanımlayan kavramdır. Doğru cevap E’dir.

İnsan doğasının en önemli özelliklerinden biri de korunmaya-varlığını sürdürmeye duyduğu gereksinimdir. Bu gereksinimi karşılamak üzere de insanlar, toplum halinde yaşar ve birbiriyle dayanışma içinde olurlar. Bu dayanışma ruhu için İbn Haldûn, asabiyet terimini kullanır. Doğru cevap E’dir.

Mukaddime İbn Haldûn’un kapsamlı bir dünya medeniyetleri tarihi projesi olarak tasarladığı ve yazdığı Kitâbu’l-İber’in Giriş bölümü ile Birinci Kitap’ın toplamından oluşan kısmıdır. Doğru cevap B’dir.

Berberî, Kuzey Afrika’da, özellikle Mağrip bölgesinde yaşayan kabilelerin genel adı olarak kullanılmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Hârezmî ilimleri sınıflarken fiziği “aşağı” , matematiği “orta” , metafiziği de “yüce” olarak nitelemiş ve İbn Sînâ’yı etkilemiştir. Doğru cevap C’dir.

Gazzâlî, El-Müstasfâ adlı yapıtında ilimleri salt aklî, salt naklî ve hem aklî hem naklî ilimler olarak genel açıdan üçe ayırmış; özellikle matematik, mantık, doğa bilimleri
ve felsefeyi kapsayan aklî ilimleri hakikate ulaştırmakta yetersiz kaldıkları
gerekçesiyle eleştirmiş, bu eleştirilerini Dalâletten Kurtuluş’ta yinelemiştir (Gazzâlî,
1937; 2003a; Ülken 1998, s.112). Doğru cevap B’ dir.

Mağrib/Mağrip (Türkçe’de Mağrip kullanımı daha yaygındır), Arapça’da “batı” anlamına gelen garbdan türetilmiş ve Ortaçağ’dan günümüze uzanan zaman diliminde, Libya ve Tunus’tan Fas’a kadar uzanan, Kuzey Afrika’nın batı bölgesine verilmiş isimdir. Mısır, yani Kuzey Afrika’nın doğusu için kullanılan isim de Arapça’da “doğu” anlamındaki şark sözcüğünden türetilmiş Meşrik olmuştur.

Sahabe Arapça’da “yoldaş”, “arkadaş” anlamlarına gelen, İslâm’ın yayıldığı dönemde ilk kez Müslüman olan ve doğrudan Peygamber’in kendisiyle konuşmuş, bir arada bulunmuş kimselere işaret etmek üzere kullanılan bir terimdir.

Bicâye, Tilimsan, Fas, Kuzeybatı Afrika’da şehir devletlerinin birbiri ardına kurulup yıkıldığı 14. yüzyılın başlıca bölgeleridir.