TARİH FELSEFESİ I

İnsan doğasını tarih ve toplum üzerine yapılan belirleme ve açıklamalarda temel alan bu anlayışın, İbn Haldûn’u ve kendisinin kurduğunu ifade ettiği umran ilmini özgün kılan önemli unsurlardan biri olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Doğru yanıt "A" şıkkıdır.

Izutsu’ya göre, İslâm’ın gelişiyle, varlıklar arasında yeni bir ilişkinin kurulduğu ve kavramların yüklendikleri anlamlarla birlikte birbirleriyle tamamen farklı ilişkilendirildiği yeni bir sistem-yani yepyeni bir evren kavrayışı-ortaya çıkmıştır.

El-Harezmî’de örneği görüleceği üzere, İslâm âlimlerinin yaklaşık 10. yüzyılda ilimleri, Arap ilimleri ve Arap olmayan ilimler biçiminde ayırdıkları zamandır.  Bu sınıflamada ilk grubun içine dil, fıkıh, kelâm, tarih ve edebiyat; ikinci gruba ise felsefe, doğa bilimleri ve tıp dahil edilmiştir. Hârezmî ilimleri sınıflarken fiziği ‘aşağı’, matematiği ‘orta’, metafiziği de ‘yüce’ olarak nitelemiş ve İbn Sînâ’yı etkilemiştir.

Matematik, geometri, astronomi ve müzik, Ortaçağ Hıristiyan dünyasında trivium-quadrivium olarak ikiye ayrılan ve gramer, retorik ve mantıktan oluşan trivium ile bir arada sayıldığında septem artes liberalesi (yedi özgür sanat) ortaya çıkaran quadrivium grubundaki bilgi alanlarıdır. Bu bilgi alanlarının İslâm dünyasına yabancı olmaması, 8.-9. yüzyıldaki İslâm düşünürlerinin, fiam, Bağdat gibi dönemin saygın ilim merkezlerinde, bazı Hıristiyan düşünürlerden öğrenim görmesi sayesinde mümkün olmuştur.

Sîre (çoğulu Siyer), İslâm dünyasında Peygamber’in biyografisi için kullanılan bir ortak addır (ıstılâh). Mağzâ (çoğulu Meğâzî) ‘savaş savaş yeri’ anlamında kullanılan bir sözcük olarak, Peygamber’in savaşlarının tarihine verilen bir ad hâline gelmiş olup zaman zaman Siyer ile birlikte eşanlamlı olarak kullanılmıştır ve bu iki ortak ad-bazen ayrı, bazen birlikte- Peygamber’in hayatı ile ilgili yazılmış yapıtlara isim olarak verilmiştir.

Tâberî’nin Tarihu’r-Rusûl ve’l-Mülûk adlı yapıtı, Zakir Kadiri Ugan ve Ahmet Temir tarafından dilimize Milletler ve Hükümdarlar Tarihi başlığıyla çevrilmiştir.

Cahiliye, Arapların İslâmiyet’ten önceki toplumsal koşullarına ve çeşitli alışkanlıklarına gönderme yapan, İslâm öncesindeki Arap toplumu için olumsuz içermeyle kullanılan bir terimdir. cahiliye Araplarında ortaya çıkmış olaylar, kendi zamanına dek meydana gelmiş ve etkili olmuş olaylar gibi konulardan oluşmuştur.

İslâm’ın gelişiyle, varlıklar arasında yeni bir ilişkinin kurulduğu ve kavramların yüklendikleri anlamlarla birlikte birbirleriyle tamamen farklı ilişkilendirildiği yeni bir sistemin, yani yepyeni bir evren kavrayışının ortaya çıktığını savunan düşünür Izutsu’dur.

Mukaddime adlı eserin sahibi İbn Haldun’dur.

İslâm evren kavrayışının temelinde, yalnızca Allah’ın yaratıcı olduğu-yani yoktan var etme gücü bulunduğu, Allah dışındaki her şeyin yaratılmış olduğu ve Allah’ın yarattığı her şeyin onun emrine boyun eğdiği varsayımları yer alır.

Yukarıdaki tüm maddeler İslam’ın evren kavrayışında mutluluğa ulaşma yolu olarak sıralanabilir.

Fârâbî düşüncesinde insanın amacı daha çok ahlâkî ve siyasi bir bakış açısından değerlendirilmiştir.

İbn Sînâ, insanın varoluş amacına ilişkin daha çok metafizik nitelikli ve Allah-insan ilişkisine göndermede bulunan bir açıklamayı tercih etmiştir.

Ruh Kasidesi adlı eseri İbn Sînâ yazmıştır. İbn Sînâ, Ruh Kasidesi adlı yapıtında, insanın bu dünyaya gelişini, yaratılış öğretisini ve kutsal kitaplara da geçen bazı efsaneleri kendi felsefi görüşü doğrultusunda yorumlayarak açıklamaya çalışmıştır.

Hârezmî ilimleri sınıflarken fiziği ‘aşağı’, matematiği ‘orta’, metafiziği ise ‘yüce’ olarak niteleyen düşünürdür ve bu anlamda İbn Sînâ’yı etkilemiştir.

Tarihu’r-Rusûl ve’l-Mülûk adlı eser Tâberî tarafından yazılmıştır.

İbn Haldûn “dünyadaki umrânın doğası” ifadesini kullanırken, umrân sözcüğünü, yeryüzünde insan topluluklarının kurduğu veya kurabileceği medeniyetlerinin tümünü, yani bir bütün olarak medeniyet kavramını içerecek biçimde kullanmaktadır.

Evren kavrayışı çerçevesinde insana ilişkin soruların yanıtlanması, Kur’ân dışında, bazı din bilginleri ve filozoflar tarafından da üstlenilmiştir. Sözgelimi, Fârâbî’ye göre, insandaki nihâî mükemmellik mutluluktur (Fârâbî 1997, s. 90).

İbn Sînâ, Ruh Kasidesi adlı yapıtında, insanın bu dünyaya gelişini, yaratılış öğretisini ve kutsal kitaplara da geçen bazı efsaneleri kendi felsefi görüşü doğrultusunda yorumlayarak açıklamaya çalışmıştır. İbn Sînâ, insan bedenine hayat vermek ve onu yönetmek üzere ait olduğu kutsal âlemden dünyaya inen ve -kendi ifadesiyle- “ten kafesine konuk olan” ruhun, akıl gözüyle bakanlara göre varlığı apaçık, duyularıyla algılamakta ısrar edenler içinse bir sır olduğunu ifade etmiştir.

İslâm Medeniyeti’ndeki başlangıcı, El-Harezmî’de (780-850) örneği görüleceği üzere, İslâm âlimlerinin yaklaşık 10. yüzyılda ilimleri, Arap ilimleri (Ulûmu’l-Arabiyye) ve Arap olmayan ilimler (Ulûmu’l-Evâîl ya da Ulûm-u Gayri Arabiyye) biçiminde ayırdıkları zamandır (ElHarezmî 1895, s. 3). Bu sınıflamada ilk grubun içine dil, fıkıh, kelâm, tarih ve edebiyat; ikinci gruba ise felsefe, doğa bilimleri ve tıp dahil edilmiştir (a.y.).