TARİH FELSEFESİ I

İbn Haldûn, tarih yapıtında olayları zamandizin sırası temeline oturtmak yerine- kendisinden önce Belâzurî ve Mes’ûdî’nin de yaptığı gibi- bölümlere ve devirlere ayırarak ele almayı yeğlemiştir; fakat anlattığı ve açıkladığı olayları tarihsel çerçeveye oturtmak konusunda bu sayılan tarihçilerden daha başarılı olmuştur. Yeni bir açıklama ve akıl yürütme yöntemiyle tarih yazmak isteyen İbn Haldûn’un kişisel deneyimleri ve çalışmaları, onu bir toplum felsefesi kurmaya da yöneltmiştir. İbn Haldûn, tarih bilimini üzerinde çalışılması gereken bir alan olarak görmesi nedeniyle kendinden önceki tüm İslam düşünürlerinden ayrılan bir tarihçidir.

Farabi'ye göre insan varlığının amacı bu dünyada ve öte alemde mutlu olmaktır.

El-Harezmi ilimleri sınıflandırırken fiziği "aşağı", matematiği "orta" ve metafiziği de "yüce" olarak tanımlamış ve bu yaklaşımıyla da İbn Sina'yı etkilemiştir.

İslam düşünürlerinden Meşşai olarak adlandırılan gruba bağlı olanlar ilimleri ontolojik (varlık temelli) ve epistemolojik (bilgi temelli) olarak ayırırlar.

Gazzali El-Müstasfa isimli eserinde ilimleri salt akli, salt nakli ve hem akli hem nakli olarak ayırmış ve bu ayrımı Dalaletten Kurtuluş kitabında da tekrarlamıştır.

İlk İslam tarih yazımı metinlerini oluşturan Siyer-Meğazi'ye eser bırakan İslam düşünürleri arasında Vehb Ibn Münebbih, Muhammed Ibn Ishak ve El-Vakıdi sayılabilir.

Tabakat, İslam Medeniyeti'nde Peygamber ve yakın çevresinin başına gelen önemli olayların anlatıldığı, içeriği özel sınırlarla belirli tarih kitaplarının genel adıdır.

Mukaddime, Kitabu'l-İber, Et-Ta'rif ve Şifau's-Sail İbn Haldun'un eserleri olup Tarihu'r-Rusul ve'l-Müluk Taberi'nin eseridir.

İbn Haldun 1362-1364 yılları arasında Sultan İbnu'l-Ahmer ve Vezir ibnu'l-Hatib'in yanına Granada'ya (Gırnata) gitmiş ve burada çeşitli görevler üstlenmiştir.

İbn Haldun Bicaye, Tilimsan, Fas ve Granada'ya gitmiş çeşitli görevler üstlenmiş ancak Bağdat'a gitmemiştir.

İbn Haldun insanların korunmaya ve varlığını sürdürmeye duydukları ihtiyaca ve gereksinime asabiyet adını vermektedir.

İslâm’ın evren kavrayışında Allah, en genel anlatımıyla, bütün evreni yarattığına, var olmak için başka bir varlığa gereksinmediğine, zaman ve mekânın dışında olduğuna ve değişmediğine, mükemmel-kusursuz olma özelliğini taşıyan tek varlık olduğuna inanılan (ya da inanılması gereken) güçtür. Doğru yanıt "A" şıkkıdır.

İslâm’ın kendi toplum yapısını üzerinde temellendirdiği en önemli ilke, zayıfın güçlüye karşı varlığını güvenceye almaktır. Doğru yanıt "B" şıkkıdır.

İslâm Medeniyeti’nde bilgi, daha çok hikmet ile yani El-İsfahânî’nin tanımlamasıyla “ilim ve akıl ile gerçeği yakalama” durumu ile ilişkili olarak değerlendirilmiştir. Doğru yanıt "C" şıkkıdır.

İbnü’l-Esir’e göre tarihin sonsuz yaşam (âhiret) için yararlı yönleri de şunlardır: 1. Dünyadaki hayatın çalkantılarını, değişkenliğini ve sonluluğunu görüp ders alabilen insan, kendini sonsuz yaşam yolculuğu için kurtarıcı bir biçimde donatmaya İbnü’l-Esir’in ifadesiyle “âhiretin mutluluk evine girmeye” yönelir; 2. Peygamber ya da kral bile olsa her insanın ölümlülüğü göz önüne alındığında, tarihte gerçekleştiği görülen olayların kendi başına da gelebileceği çıkarımında bulunan insan, kıyâmetle birlikte başlayacağı sonsuz yaşamı için en iyi ahlâk özelliklerini kazanmaya, yani dünyadaki zor ve sıkıntılı durumlara sabırla katlanmaya yönelir. Doğru yanıt "D" şıkkıdır.

İslam dünyası, 11. yüzyıl sonlarından 13.-14. yüzyıla uzanan Haçlı Seferleri ve 13. yüzyıldaki Moğol istilası gibi olayların sonucunda sarsılmıştır. Doğru yanıt "E" şıkkıdır.

İbn Haldûn’un Et-Tâ’rîf bî-İbn Haldûn ve Rıhletûhu Garban ve Şarkan adlı otobiyografi yapıtı, Prof. Dr. Vecdi Akyüz tarafından Türkçe’ye "Bilim İle Siyâset Arasında Hatıralar" başlığıyla çevrilmiştir.

Mukaddime’nin içeriği: İbn Haldûn’un Tarih Felsefesinden oluşmaktadır. Doğru yanıt "A" şıkkıdır.

İbn Haldûn “dünyadaki umranın doğası” ifadesini kullanırken, umrân sözcüğünü, yeryüzünde insan topluluklarının kurduğu veya kurabileceği medeniyetlerinin tümünü, yani bir bütün olarak medeniyet kavramını içerecek biçimde kullanmaktadır. Doğru yanıt "D" şıkkıdır.

Bu dayanışma ruhu için İbn Haldûn, asabiyet terimini kullanır. Doğru yanıt "C" şıkkıdır.