TARİH FELSEFESİ I

Hıristiyan Gnostiklerinden olan İskenderiyeli Clemens’e göre, inanmak, bilmekten önce gelir ve bilmenin temelini oluşturur, fakat insanın nihai ereği, Tanrı hakikatini anlamaktır.

Kilise Babaları, Ortaçağ’a temel karakterini veren Hıristiyan felsefesinin zeminini hazırlayan düşünürler için kullanılan bir addır. Kilise Babaları’nın Hıristiyan dogmalarını Antikçağ Yunan felsefesinin araçlarıyla biçimlendirerek inancı da kavramsal bir forma dönüştürdükleri bu döneme Patristik Felsefe de denir. Ortaçağ felsefesinin ilk ana bölümünü oluşturan bu dönemde yazılanların önemli çoğunluğunu Hıristiyanlığı diğer inançlara karşı savunan, genel dinler tarihi ve Hıristiyan dogmalarının tarihini ilgilendiren metinler oluşturmuş olsa da Kilise Babaları Dönemi’nin felsefeye değinen, felsefeyle ilgili yönlerin de bulunduğu bir düşünce çığırı olduğunu söyleyebiliriz.

Hıristiyanlık da Yahudiler arasında ortaya çıkmış bir din olarak, bu tarih anlayışından etkilenmiş; İsa Peygamber, Tanrı’nın bedene bürünmüş (Inkarnation) bir görünümü olarak tarihsel sürecin içinde yer alması şeklinde yorumlanmıştır.

“Çizgisel” olarak da tanınan bu zaman anlayışı, fiziksel olmaktan çok, belirli bir başlangıcı ve bitimi olan, sonunda insanın yargılanarak ödüllendirilip cezalandırılacağı, başlangıçtan bitime kendi içinde bir süreklilik ve gelişim taşıyan, tanrı-bilimsel (teolojik) bir anlayıştır ve Batı’da “tarih bilinci”ni uyandırmak gibi önemli bir etkiye sahiptir.

Ünlü İngiliz tarih felsefecisi Robin George Collingwood da Hıristiyan tarih anlayışının sonraki tarih tasarımlarına yönelik etkilerini yorumlarken, Gilson ile yer
yer benzer düşünceler öne sürmüştür. Fakat Collingwood, tarih sürecinin, Ortaçağ Hıristiyan dünyasında 1. Temel amacı insanın iyiliği olan, 2. İnsanın temel eylemci olduğu bir “Tanrı murâdı” olarak görüldüğünü de savunmuştur.

İnsan, Tanrı tarafından özgür yaratılmış olsa da güdüleri ve gururu, Adem’den bu yana onu günaha sürüklemiş, ilk günahtan bu yana insan hep kötüye yönelmiştir. Bu günah batağından insanı yalnızca Tanrı Kayrası (Gratia) kurtarabilir.

Iustus Dei, yani Tanrı’nın adaleti, insanı yaptıklarından dolayı ödüllendirecek veya cezalandıracak olan en yüksek ölçüttür.

İsa Peygamber, “seçilmiş” insanlara-yani Hıristiyanlar’a kurtuluşu müjdelemek ve kurtuluşun yolunu göstermek için yeryüzünde beden olarak görünmüştür. Bu görünme, sonu Eskaton (Tanrı mahkemesi, kıyâmet) olan tarih sürecinin de başlangıcıdır.

Hıristiyan tarih anlayışını, tanrıbilimden de faydalanarak en yetkin biçimde temellendirmiş düşünür Augustinus’tur. Ona “ilk tarih filozofu” yakıştırması yapılmasının nedeni de Hıristiyanlığın ana unsurlarından yararlanarak tarih düşüncesini kendine özgü bir yorumla temellendirmede gösterdiği başarıdır.

Tarih süreci kör bir kaderin ürünü değil, aksine, hem dolayı hem de kurduğu devletlerle birlikte insanı belirleyen Tanrı’nın evrensel öngörüsünün egemen olduğu bir süreçtir. Aslında Augustinus’un bu anlattıklarından, sonu ve galibi başından belli bir mücadeleyi çıkarsamamız hiç de güç değildir. Öyleyse, “fırlatıldığımız” bu dünyadaki mücadelenin anlamı nedir, sorusunu sormamız uygun olur. Augustinus’a göre böyle bir sorunun yanıtı şu şekilde verilebilir:İnsan için bu dünyada Tanrı Devleti gibi tam ve salt yetkin bir devlet kurma olanağı bulunmasa da insanlar, böyle bir devleti örnek alarak, “iman dolu bir savaş vererek”, güdülerin ve bedenin yönlendirdiği kötülüklere değer vermeyerek, bu dünyadaki hayatlarını “kurtuluş” ile noktalayacakları eylemleri seçebilirler, çünkü Tanrı insanı en başından özgür yaratmıştır.

Augustinus, bilgi alanlarını sınıflarken, tarih yazımına (historiografya) gramerin yanında yer ayırmıştır.

Bizans İmparatoru Iustinianus’un, Platon tarafından kurulan Akademia’ yı kapatarak Yunan felsefesinin okutulmasını yasaklaması antik felsefenin sona erdiğinin dıştan belirtisi olarak yorumlamıştır. Doğru yanıt "A" şıkkıdır.

Kilise Babaları, Ortaçağ’a temel karakterini veren Hıristiyan felsefesinin zeminini hazırlayan düşünürler için kullanılan bir addır. Bu dönemin başlıca düşünce akımı Gnostisizm'dir. Doğru yanıt "D" şıkkıdır.

Geçmişin vahiy öncesi ve sonrası olarak ikiye ayrılması Ortaçağ’da tarih yazıcılığını nasıl etkilediği konusuyla alakalıdır. Doğru yanıt "E" şıkkıdır.

Iustus Dei, yani Tanrı’nın adaleti, insanı yaptıklarından dolayı ödüllendirecek veya cezalandıracak olan en yüksek ölçüttür. Doğru yanıt "E" şıkkıdır.

İsa Peygamber, “seçilmiş” insanlara görünmüştür. Bu görünme, sonu Eskaton (Tanrı mahkemesi, kıyamet) olan tarih sürecinin de başlangıcıdır.

Hıristiyan Gnostiklerinden olan İskenderiyeli Clemens’e göre, inanmak, bilmekten önce gelir ve bilmenin temelini oluşturur, fakat insanın nihai ereği, Tanrı hakikatini anlamaktır. Avrupa felsefesinin neredeyse bütününe sinen bu anlamaya yönelik yaklaşımı en iyi ifade eden de Clemens’in, “Credo ut intelligam”, yani “Anlayayım diye inanıyorum” sözüdür. Doğru yanıt "C" şıkkıdır.

Wartenburg’a göre, Hıristiyanlığın getirdiği tarih ve zaman anlayışı, Antikçağ kültürüne yabancıdır ve bu tarih anlayışı, insanın ve toplumun tarihsel bir temeli olduğu yönlü önkabulün Yeniçağ Avrupası’nda da yaygınlaşmasının temel nedenidir. Doğru yanıt "A" şıkkıdır.