TARİH FELSEFESİ I

M.Ö. 8. yüzyılda yaşamış olan Hesiodos, Antik Yunan tarih düşüncesini ana hatlarıyla ortaya koyan ilk düşünürdür, demek yanlış olmaz. Hesiodos, tarih dü­şüncesini içeren iki ayrı yapıtında, tarihi iki ana bölüme ayırmıştır: Theogonia’da, evrenin oluş sürecini, tanrıların özelliklerini ve görevlerini, insanın ortaya çıkışını ele almış, daha çok tanrıların tarihini anlatmaya yoğunlaşmıştır. Works and Days’de (Türkçesi: İşler ve Günler) ise, insanın tarihi ağırlıklı yer tutmuş, hatta Hesiodos bu yapıtında kendinden önceki ve sonraki nesilleri kapsayacak şekilde insanın geçmişini ve geleceğini­daha doğrusu insanın geçmişi ve geleceği konusunda kendi öngörülerini­ ele almıştır.

Geçmişin Pindaros için önemi büyüktür; fakat Pindaros’un şiirlerinde genel olarak zaman, her üç bo­yutuyla da (geçmiş, bugün, gelecek) önemli yer tutmuştur. Hatta ilk olarak tarih olaylarını zaman boyutunda değerlendirenin de Pindaros olduğunu söyleyebiliriz.

Kozmogoni: Antik Yunan dilinde “evren”, “düzen” anlamlarına gelen kosmos ile, “doğum”, “oluşum”, “köken” gibi anlamları karşılayan goneia sözcüklerinin birleşiminden oluşan, “evrenin kökeni hakkında ortaya atılmış bilimsel kuram ya da efsane temelli açıklama” anlamında kullanılan terim.

“İnsan her şeyin ölçüsüdür; olanların olduklarının, olmayanların, olmadıkla­rının” sözünün sahibi Protagoras'tır.

Herodotos, edindiği bilgiyi değiştirmeden aktarma ve gerekmedikçe kişisel görüşlerini aktardığı olaylara katmama gibi özellikleriyle, tarih yazıcılığında rastlanan ilk farklı modeli oluşturur.

Günümüze ulaşan ve dolayısıyla bilinen tek eseri Peloponnesos Savaşı olan düşünür Thuky­dides'tir.

Platon’un felsefesinin olduğu kadar, tarih anlayışının da temelinde yer alan başlıca kavram ruhtur.

Platon’un tarih metafiziğinin temelinde de “belirleyici ilke”, “insanın kökeni”, “insanın amacı” ve “tarihte iler­leme olup olmadığı” sorularına felsefece temellendirilmiş yanıtlar bulma kaygısı vardır.

Theoria’nın Yunanca’daki temel anlamı “görme” olsa da felsefede bu kavrama daha çok “aklın gözüyle görme”, “deneyimden bağımsız olarak düşünülenler alanındaki değişmeyenleri görme” anlamları yüklenmiştir.

Historein sözcüğünün anlam içeriği sandığımızdan ne kadar zengin ve tarihçi­ likle ilgili Antikçağ Yunan düşünürlerinin başardıkları ilkler ne kadar çok olursa olsun, Antikçağ Yunan medeniyetinin düşünce yapısında, kosmos ile dile getirilen düzen fikri belirgin biçimde etkilidir ve bu düzenin kalıcı, değişmeyen şeylerinin bilgisinin, deneyim sınırlarını aşan, akıl temelli bir düşünme yoluyla edinildiği an­ layışı da yaygındır.

Homeros’un bilinen en büyük yapıtları, İlyada ve Odysseia adlı iki destanıdır.

Tunç Soylular Çağı: Hesiodos’a göre tunç soylular, işleri güçleri saldırmak ve öldürmek olan, korkunç, kuvvetli, sonunda birbirini yok etmiş olan insanlardır.

Günümüze ulaşan ve dolayısıyla bilinen tek eseri Peloponnesos Savaşı olan Thukydides de yukarıda belirttiğimiz gibi, Herodotos ile birlikte Yunan tarihçiliğinin önemli isimlerinden biridir.

Aristoteles, bilgi alanlarını şöyle sınıflandırır: 1.Teorik bilgi, 2. Pratik bilgi, 3. Poietik bilgi. Bunlardan ilkini, bilgiyi başka bir şeyin aracı değil de başlı başına kendisi için bir amaç olarak gören fizik, matematik ve metafizik gibi disiplinler oluşturur.

“İnsan her şeyin ölçüsüdür; olanların olduklarının, olmayanların, olmadıklarının” sözünün sahibi Protagoras, tanrıları dışarıda tutup, kültürü oluşturan her tür değerin üreticisi olarak insana işaret etmiştir.

Aristoteles de (M.Ö. 384-322), Akademia’sından mezun olduğu hocası Platon’un pek çok konuda izinden gitmiş, fakat yer yer onu aşan, bilimsel düşünüşe, bilimler sınıflamasına yol açan, bütün bunlardan öte, mantık adlı yepyeni bir bilgi alanının varlığını keşfeden ve temellendiren bir filozof olmuştur.

Herakleitos’tan Aristoteles’e kadar tüm Yunan düşüncesinde var olan hakiki bilgi yani episteme ile sanı bilgisi, historik bilgi-yani doxa ayrımında ifade bulduğunu ileri sürmüştür.

Platon’da idealar, yalnızca varlık sorunu bağlamında değil, bilgi sorunu bağlamında da anahtar kavramlardan biridir. İdealar, zaman ve mekandan bağımsız, sonsuz-ölümsüz, ne ise o olarak kalan, hiçbir zaman değişmeyen soyut varlıklardır ve ancak salt akılla, düşünce yoluyla bilinebilirler. Platon, idealarla ilgili düşüncelerini ne kadar gözden geçirmiş olursa olsun, idealara yüklediği bu temel nitelikler hep aynı kalmıştır, demek yanlış olmaz. Nitekim ideal bir toplum ve devlet düzeni de ancak adalet, iyilik, ölçülülük, bilgelik gibi erdemlerin idea düzeyindeki bilgisini edinmekle olanaklı olacaktır ve Platon bu olanağın insanda var olduğunu hemen hemen her diyaloğunda farklı ifadelerle dile getirmiştir.

Pindaros, Olympian Odes’ da (VII. Kitap), Rodos’un efsaneye dayalı tarihini anlatmştır ve bu anlatıda geçmiş, değişmeyen gerçeklik olarak anlaşılmıştır.

Tanrı Dionisos onuruna söylenen, onun yaşamından, acı ve tatlı serüvenlerinden söz eden, kimi kez ciddi kimi kez de açık saçık ezgilere Dithrambos adı verilir.