TARİH FELSEFESİ I

Sorokin anlamlı tarih felsefelerinin, anlaşılabilir tarihsel olay yorumlarının ve toplumsal-kültürel süreçler üzerine yapılan önemli genellemelerin çoğu bunalım-felâket ya da geçiş-çözülme dönemlerinde, yahut bu tür dönemlerin hemen öncesinde ve sonrasında ortaya çıktığını savunur. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

19. yüzyıldaki pozitivistler gibi tarihten hakikati arama ve açıklama yönleriyle doğa biliminden beklenenler aynı biçimde beklenecekse, bugün de tarih felsefesinin bilim felsefesinin bir kolu gibi görülmesinin olanaklı olduğu söylenebilir. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Walsh’a göre tarih felsefesi, tarihte anlam, bütünlük, yasa, amaç gibi sorunları inceleyen tarih metafiziği ve tarih çalışmalarında ortaya çıkan sorunları, tarihte araştırma yöntemi/yöntemleri, bilginin güvenilirliği, açıklama, kanıtlama gibi sorunları konu edinen analitik tarih felsefesi olmak üzere, kendi içinde ikiye ayrılır. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Tarihi, geçmiş hakkında bilgi veren, dahası, sistemli, düzenli ve güvenilir bilgi veren bir çalışma alanı, hatta bilim olarak tanımladığımızda, ona yüklenen ikinci anlamla da karşılaşmış oluruz, yani historia rerum gestarumla. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Tarih ne demektir sorusuna, Sami dillerinde daha çok zamanla ilgili anlamlar yüklenmiş olan ve Türkçe’de böyle bir kullanımı da bulunan tarihin, İslam tarihçilğinde, tanık olunmuş olayları kayıt altına almak üzere yıllıklar yazma anlamında kullanıldığını söyleyebiliriz. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Batı dillerinde history, historia, vb. biçimlerde karşımıza çıkan ve Türkçemizdeki tarihin karşılığı olan sözcük de Yunanca historeinden gelmektedir. Historein, Yunanca’da araştırma yoluyla bilme/öğrenme anlamında, ayrıca hikâye ve tarih anlamlarında kullanılmıştır. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Geçmişte kalan insan-toplum olaylarını bir bütün olarak ifade eden Latince terim "res gestae", niteliklerini kısaca ifade ettiğimiz türden bir çalışmayı da içerir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Tarih, insanların farklı zamanlarda değişik biçimlerde kendilerini ifade etmelerini kapsamakta, insanın bir bakıma karakterini oluşturmaktadır. Tarihi yapan insan olduğu için, tarih insan tarafından bilinebilir, hatta Yeni Bilim’de doğruluğun bilgisi için tek sağlam kalkış noktası, verum ile factum’un -yani doğru ile olgunun- birbirlerine geçtiği ve dönüştüğü “toplumsal-sivil dünya”nın bizzat kendisi olarak gösterilmektedir. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Tarih, hakikati arama ve açıklama yönleriyle her ne kadar doğa bilimine benzerlik gösterse de sözü edilen özellikleri doğa bilimlerinden farklı bir yöntemle ele almaktadır. Öncelikle tarihçinin ilgilendiği sorunlar alanı ile tarih felsefesinin sorunlarının birbirinden uzak olduğu bilinmelidir. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Historein-araştırma yoluyla bilme/öğrenme (Yunanca), res gestae-yapılmış işler/şeyler (Latince), Historia rerum gestarum-Latincede yapılmış işlerin/şeylerin anlatımı, öykülenmesi (Latince) demektir. Batı dillerinde history, historia biçimlerinde karşımıza çıkan ve Türkçede “tarih” olarak karşılaştığımız kavramın kökeni, Eski Yunancadaki historein sözcüğüdür.

Tarihçinin ilgilendiği sorun alanlarıyla tarih felsefesinin sorunlarının birbirinden uzaktır. Bu uzaklığın nedenini Atkinson şöyle açıklar: “....tarihçi olayları ve nedenleri olduğu gibi kavramanın peşindeyken, tarih felsefesi, tarihçilerin yaptıkları çalışmaları da dikkate alarak olayları belirleyen ilkeleri ortaya koymayı amaçlar”.

Tarih ve felsefe, insanın kendini anlaması ve varlığını temellendirmesi bakımlarından, ortaya çıkış zamanlarındaki farkı göz önünden kaçıracak ölçüde birbirlerine içten içe bağlanmış ve birbirlerini sürekli besleyen iki çalışma alanıdır.

Res gestae, Latince'de yapılmış işler/şeyler anlamında kullanılan bir tamlamadır. Bu tamlama, zamanla geçmişte yapılmış tüm işlere göndermede bulunmak üzere kullanılmış ve bu kullanım bizde tarih sözcüğüyle karşılanan historia sözcüğünün ilk anlamını oluşturmuştur. Doğru cevap B'dir.

Daha önce kendisine atıflar yapılmışsa da, bir bilim alanı olarak tarih felsefesi 19. yüzyılın ikinci yarısında, özellikle Alman Tarih Okulu'nun öncülüğünde ortaya çıkmıştır. Doğru cevap D'dir.

Collingwood'a göre tarih insanın kendini bilmesi için yapılır. Onun bundan kastettiği insanın insan olarak doğasını yani onu insan yapan şeyleri bilmesidir. Doğru cevap A'dır.

Tarih felsefesini tarih düşüncesinden ilk bakışta ayırmak zor olabilir. Buna ilişkin birçok görüş mevcuttur. Ancak belge odaklı olması bunlardan birisi değildir. Çünkü tarih felsefesi yapısı itibariyle teoriktir. Doğru cevap E'dir.

Pozitivistlerin inanışa göre tarihin ve evrenin bazı genel-geçer yasaları vardır ve tarih disiplininin de temel amacı bu yasaları ortaya çıkarmak ve açıklamaya çalışmaktır. Doğru cevap C'dir.

Tarihi içinde yaşadığımız en kesin güncelliğin bilgisi olarak yorumlayan tarih felsefecisi Gasset'tir. Bunu söyleyerek tarih insanı önemli ölçüde belirlemekte ve günlük hayatı da etkilemekte olduğundan günlük hayatın sorularının da tarihin ilgi alanına girdiğini kastetmiştir. Doğru cevap E'dir.

Tarih kavramı filozoflar tarafından çok çeşitli biçimlerde yorumlanmıştır. Bunların kimisi salt anlama vurgu yaparken, kimisi daha faydacı bir anlayışa sahiptir. Ancak fizyolojik ihtiyaçlarla ilgili bir işlevinden bahsedilmemiştir. Doğru cevap B'dir.

Patrick O'Brien günümüz iktisat tarihçilerinden birisi olup tarih felsefesiyle ilgilenmemiştir. Doğru cevap C'dir.