TARİH FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 6

Epistemoloji teriminin kökü, Eski Yunanca ‘ya dayanır. “Sağlam temelli, hakiki bilgi” anlamında kullanılan episteme ile, günümüzde de pek çok disiplinin sonunda “bilim”, “araştırma”, “yasa”, “açıklama, kuram” gibi anlamlarda kullanılan logos sözcüklerinin birleşiminden oluşan epistemoloji, dilimizde “bilgi kuramı”, “bilgi felsefesi” gibi terimlerle karşılanmaktadır.

Macchiavelli, tarih yazıcılığının “devletler arasındaki düşmanlık ve ikiliklerin nedenlerini siyasi açıdan araştırması gerektiğini savunmuştur. Macchiavelli’ye göre olayları gerçek nedenleriyle anlatan böyle bir siyasi tarih yazımı, her şeyden önce geçmişi doğru olarak bilmeye şiddetle gereksinim duyan devlet yöneticilerine pragmatik bir hizmet sunacaktır. Macchiavelli’nin bu görüşleriyle siyasi tarihin kurucusu olduğu söylenebilir.

Descartes’ın matematik-geometri temelli kesin bilgi anlayışını kendisine rehber edinerek, Etika adlı yapıtını geometrik düzen içerisinde kaleme alan Benedictus Spinoza, doğru bilginin “geçmişte olup bitmiş olanlara inanmakla” değil, her zaman “genel kavramlara dayanmakla” elde edilebileceğini savunmuştur.

17. Yüzyılın Rönesans döneminde başat düşünür Descartes’tir. Diğerleri katkıda bulunan düşünürlerdir.

Hümanizm, insanın, gitgide de ulusların, birey olma, bireysellik kazanma çabalarını içeren, temel sloganı “daha çok insan, daha az tanrı” olan bir akımdır.

Rönesans döneminde dikkat çeken en önemli noktalardan biri Hümanizmdir. Otoriteye bağlılıktan çok bireysellik ön plandadır. Diğer seçenekler Ortaçağ döneminin özelliklerindendir.

Tanrı yerine doğanın belirleyici olması fizik ile ilgili pek çok kuralın doğmasına sebep olmuştur.

Rönesans döneminde bireyin temel unsur olduğu Hümanizm benimsenmiştir. Buna bağlı olarak özgürlük kavramı doğmuştur.

Epistomoloji, bilgi kuramı, bilgi felsefesi anlamına gelmektedir. Öncüsü, John Locke’dir.

Tarih yazıcılığının ahlâk dersleri vermeye ve k›ssadan hisse ç›karmaya yönelik tutumdan kurtulup olayları “gerçek nedenleriyle” anlatması gerektiğini ileri süren ilk düşünür, devlet ve siyasetle ilgili kuramların öncülerinden biri Niccolo Macchiavelli’dir.

Hugo Grotius’un eseri olan, De Jure Belli et Pacis de insanın koyduğu hukuk kuralları ile doğanın koyduğu hukuk kuralları arasında ayrım yapar.

Descartes’ın düşünce alanındaki ilgileri matematik ve fiziğe öylesine yönelmiştir ki, tarih hakkında yazarken, tarihteki yanlış yöntemleri düzeltmek gibi bir kaygısı da olmamıştır.

Descartes’ın özce birbirinden ayrı iki töz sorununu “ara nedenci” (occasionalism) bir yaklaşımla çözmeyi deneyen Descartesçılardan Nicholas Malebranche, historik bilgiye “yüzeysel bilgi” yakıştırmasını yapar, hatta Adem’in bir tarihi olmadığını ve bir tarihe de gereksinmediğini belirtir.

Aydınlanma’nın öne çıkardığı en önemli değer olan usun da sınırları olan bir yeti olduğunu göstererek felsefe tarihinde yeni bir çığır açan Immanuel Kant’tır.

Collingwood, Aydınlanma’yı düşüncede ve kültürde bir laikleştirme çabası olarak tanımlarken, bu çabanın yalnızca kurumlaşmış dine değil, aynı zamanda dinin kendisine karşı bir başkaldırıyı içerdiğini vurgular. Bu çaba, Aydınlanma insanının kendi usuna ve doğa bilimlerinin başarısına duyduğu güvenin zirve yapmasıyla ilişkili de düşünülebilir.

Locke, Berkeley ve Hume gibi deneyciler, usçuların aksine, doğa hakkındaki bilgimizin duyu verilerinden çıktığını, usun yalnızca duyu verilerini düzenleme işleyişine sahip olduğunu, dolayısıyla usun evreni tek başına bilmekte yeterli olmadığını savunmuşlardır.

Magnum opus: Başyapıt anlamında kullanılan Latince tamlama. Vico söz konusu olduğunda, onun magnum opusu, dilimize Yeni Bilim olarak çevrilen La Scienza Nuova’dır.

Bu dünceye sahip olan düşünür Voltaire’dir.

Vico’ya göre tüm tarihsel ve toplumsal yaşam, insanların doğaya ve kendilerine egemen bir tanrıyı gözeterek yaptıkları düzenlemelerle doludur. Her insan kendi bencilliğinin doyumu peşindedir ve tutkulardan, vahşetten açgözlülük ve kinden bir toplumsal doğal hukuka geçişi sağlayan şey, ilkel insanın önce korku yoluyla tanımış olduğu tanrının bir yasasıdır, tanrı kayrasıdır.

“Nesnel” ve “doğru” bir tarih yazmak, Voltaire’e göre, tarih üzerine felsefe yapmayı, yani tarih felsefesini zorunlu kılar.