TARİH FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 11

İbn Haldûn; umrân kavramı ile yeryüzünde insan topluluklarının kurduğu veya kurabileceği medeniyetlerinin tümünü, bedevîlik ile göçebe ya da yerleşik ayrımı yapılmaksızın, kırdaki, arazideki yaşamı, asabiyet ile insanların bir arada yaşamak için gereksinim duydukları dayanışma ruhunu, mülk ile mutlak monarşiyi kasteder. Sanat kavramı ile ise ekonomide de değeri olan farklı meslek bilgi ve becerilerinin toplamını, yani zanaatı kasteder.

İbn Haldûn, tarih yapıtında olayları zamandizin sırası temeline oturtmak yerine- kendisinden önce Belâzurî ve Mes’ûdî’nin de yaptığı gibi- bölümlere ve devirlere ayırarak ele almayı yeğlemiştir; fakat anlattığı ve açıkladığı olayları tarihsel çerçeveye oturtmak konusunda bu sayılan tarihçilerden daha başarılı olmuştur. Yeni bir açıklama ve akıl yürütme yöntemiyle tarih yazmak isteyen İbn Haldûn’un kişisel deneyimleri ve çalışmaları, onu bir toplum felsefesi kurmaya da yöneltmiştir. İbn Haldûn, tarih bilimini üzerinde çalışılması gereken bir alan olarak görmesi nedeniyle kendinden önceki tüm İslam düşünürlerinden ayrılan bir tarihçidir.

Eskaton, Aurelius Augustinus (M.S. 354-430)’un Tanrı mahkemesi, kıyamet anlamına gelen kavramıdır. Südur teorisi, Ortaçağ’ın din temelli düşünce yapısının, bazı felsefe tarihçilerince, bir geçiş dönemi düşünürü sayılabilecek olan Plotinos (203-270)’a aittir ve varlık hiyerarşisinde en alt basamak kabul edilen maddî her şey, aslında Bir’den bir zerre taşıması anlamındadır. Matematik ve İslam da yanlış şıklardır. Tüm bunlardan öte, İbn Haldûn’u tarih felsefesi açısından değerlendirmemize olanak tanıyan umran ilmi, sergilediği özellikleriyle günümüzde sosyolojinin, ekonominin, siyaset kuramının, hatta kültürel antropolojinin kapsamına girecek konuları, genel bir çerçeveyle ve tarihteki olayların neden-sonuç ilişkileri biçiminde kavranmasına yardımcı olacağı kadarıyla ele almıştır. Ayrıca bu ilim, bilgi veren bir disiplin olarak tarihin çerçevesini çizmeye, tarih yazıcıları için sağlıklı ve güvenilir bilgileri kayda geçirmeyi sağlayacak bir yöntem belirlemeye de yarayan bir meta-ilimdir. Öyleyse umran ilmi, bir bilgi alanı olarak tarihin epistemolojisi, bir varlık alanı olarak tarihin ontolojisidir.

Farabi'ye göre insan varlığının amacı bu dünyada ve öte alemde mutlu olmaktır.

El-Harezmi ilimleri sınıflandırırken fiziği "aşağı", matematiği "orta" ve metafiziği de "yüce" olarak tanımlamış ve bu yaklaşımıyla da İbn Sina'yı etkilemiştir.

İslam düşünürlerinden Meşşai olarak adlandırılan gruba bağlı olanlar ilimleri ontolojik (varlık temelli) ve epistemolojik (bilgi temelli) olarak ayırırlar.

Gazzali El-Müstasfa isimli eserinde ilimleri salt akli, salt nakli ve hem akli hem nakli olarak ayırmış ve bu ayrımı Dalaletten Kurtuluş kitabında da tekrarlamıştır.

İlk İslam tarih yazımı metinlerini oluşturan Siyer-Meğazi'ye eser bırakan İslam düşünürleri arasında Vehb Ibn Münebbih, Muhammed Ibn Ishak ve El-Vakıdi sayılabilir.

Tabakat, İslam Medeniyeti'nde Peygamber ve yakın çevresinin başına gelen önemli olayların anlatıldığı, içeriği özel sınırlarla belirli tarih kitaplarının genel adıdır.

Mukaddime, Kitabu'l-İber, Et-Ta'rif ve Şifau's-Sail İbn Haldun'un eserleri olup Tarihu'r-Rusul ve'l-Müluk Taberi'nin eseridir.

İbn Haldun 1362-1364 yılları arasında Sultan İbnu'l-Ahmer ve Vezir ibnu'l-Hatib'in yanına Granada'ya (Gırnata) gitmiş ve burada çeşitli görevler üstlenmiştir.

İbn Haldun Bicaye, Tilimsan, Fas ve Granada'ya gitmiş çeşitli görevler üstlenmiş ancak Bağdat'a gitmemiştir.

İbn Haldun insanların korunmaya ve varlığını sürdürmeye duydukları ihtiyaca ve gereksinime asabiyet adını vermektedir.

Rönesans, Fransızca'da yeniden doğuş anlamına gelir ve Avrupa'nın Antik Dünya üzerinden kendisini yeniden şekillendirmeye başladığı 15. yüzyılı karşılamak için kullanılır. Doğru cevap C'dir.

Yunanca episteme ve logos'tan türeyen epistemoloji dilimize bilgi kuramı ya da bilgi felsefesi olarak çevrilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Epistemoloji kavramını ilk olarak John Locke Yeniçağ'da kullanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Niccolo Macchiavelli tarihin bir kıssadan hisse olma durumundan kurtulması gerektiğini ve olayların gerçek nedenleriyle anlatılmasının gerçeği bilme ihtiyacındaki devlet adamları için de pratik bir fayda sağlayacağını söylemiştir. Kendisi ilk siyasi tarihçi kabul edilir. Doğru cevap D'dir.

Empeiria kelimesi algı kapsamına giren, duyularımızla erişebildiğimiz sanı bilgisine denilir.

Hugo Grotius hukuk felsefesinde önemli bir milat olarak kabul edilen Savaş ve Barış Hukuku Üzerine adlı yapıtında, pozitif hukuk ile doğal hukuk arasında bir ayrım yapar. Doğru cevap E'dir.

Thomas Hobbes da Francis Bacon gibi doğanın ve insanın etkileriyle ortaya çıkan bilginin ayrılması gerektiğini savunmuştur.