TARİH FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 9

Hıristiyan tarih anlayışını, tanrıbilimden de faydalanarak en yetkin biçimde temellendirmiş düşünür Augustinus’tur. Ona “ilk tarih filozofu” yakıştırması yapılmasının nedeni de Hıristiyanlığın ana unsurlarından yararlanarak tarih düşüncesini kendine özgü bir yorumla temellendirmede gösterdiği başarıdır.

Tarih süreci kör bir kaderin ürünü değil, aksine, hem dolayı hem de kurduğu devletlerle birlikte insanı belirleyen Tanrı’nın evrensel öngörüsünün egemen olduğu bir süreçtir. Aslında Augustinus’un bu anlattıklarından, sonu ve galibi başından belli bir mücadeleyi çıkarsamamız hiç de güç değildir. Öyleyse, “fırlatıldığımız” bu dünyadaki mücadelenin anlamı nedir, sorusunu sormamız uygun olur. Augustinus’a göre böyle bir sorunun yanıtı şu şekilde verilebilir:İnsan için bu dünyada Tanrı Devleti gibi tam ve salt yetkin bir devlet kurma olanağı bulunmasa da insanlar, böyle bir devleti örnek alarak, “iman dolu bir savaş vererek”, güdülerin ve bedenin yönlendirdiği kötülüklere değer vermeyerek, bu dünyadaki hayatlarını “kurtuluş” ile noktalayacakları eylemleri seçebilirler, çünkü Tanrı insanı en başından özgür yaratmıştır.

Augustinus, bilgi alanlarını sınıflarken, tarih yazımına (historiografya) gramerin yanında yer ayırmıştır.

Bizans İmparatoru Iustinianus’un, Platon tarafından kurulan Akademia’ yı kapatarak Yunan felsefesinin okutulmasını yasaklaması antik felsefenin sona erdiğinin dıştan belirtisi olarak yorumlamıştır. Doğru yanıt "A" şıkkıdır.

Kilise Babaları, Ortaçağ’a temel karakterini veren Hıristiyan felsefesinin zeminini hazırlayan düşünürler için kullanılan bir addır. Bu dönemin başlıca düşünce akımı Gnostisizm'dir. Doğru yanıt "D" şıkkıdır.

Geçmişin vahiy öncesi ve sonrası olarak ikiye ayrılması Ortaçağ’da tarih yazıcılığını nasıl etkilediği konusuyla alakalıdır. Doğru yanıt "E" şıkkıdır.

Iustus Dei, yani Tanrı’nın adaleti, insanı yaptıklarından dolayı ödüllendirecek veya cezalandıracak olan en yüksek ölçüttür. Doğru yanıt "E" şıkkıdır.

İsa Peygamber, “seçilmiş” insanlara görünmüştür. Bu görünme, sonu Eskaton (Tanrı mahkemesi, kıyamet) olan tarih sürecinin de başlangıcıdır.

Hıristiyan Gnostiklerinden olan İskenderiyeli Clemens’e göre, inanmak, bilmekten önce gelir ve bilmenin temelini oluşturur, fakat insanın nihai ereği, Tanrı hakikatini anlamaktır. Avrupa felsefesinin neredeyse bütününe sinen bu anlamaya yönelik yaklaşımı en iyi ifade eden de Clemens’in, “Credo ut intelligam”, yani “Anlayayım diye inanıyorum” sözüdür. Doğru yanıt "C" şıkkıdır.

Augustinus, tanrıbilimsel unsurlarla örülü bu görüşleriyle, tarihi “tekerrürden ibaret” olmaktan çıkararak, onun bir daha tekrar etmeyecek olayların oluşturduğu bir defalık bir süreç olarak anlaşılmasına zemin hazırlamıştır. Doğru yanıt "B" şıkkıdır.

Yeni-Platonculuk akımının başlıca filozofu olan Plotinos’a göre; gerçek maddeden oluşmaz, salt tinsel niteliktedir. “Bir” (To Hen) kendisi başka hiçbir varlığa gereksinmeden vardır. Ruh, gerçek varlığa daha yakın özellikler sergiler ve bedenden daha önce var olmuş bir temeldir. İlk Akıl’ı (Nous), onun Evren Ruhunu (Kosmon Psykhe), evren ruhunun tek tek ruhları ve son olarak ruhların da maddeyi meydana getirmesi sayesinde oluşmuşlardır ve varlık hiyerarşisinde en alt basamak kabul edilen maddî her şey, aslında Bir’den bir zerre taşımaktadır. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı Devleti’nin kurulması 1299 (bazı kaynaklara göre 1302), İstanbul’un fethi 1453, Amerika’nın fethi 1492 tarihlerinde gerçekleşir. Bu dönemde Antik Yunan kültürü zenginleşmez, aksine zayıflamaya başlar. M.S. 529’da Iustinianus’un Akademia’yı kapatması, bazılarınca Ortaçağ’ın açıkça başladığı tarih olarak da görülür. Doğru cevap C'dir.

Ortaçağ düşünürleri, Antikçağ’a ilişkin benimsenen düşünceleri ve felsefeyi, “bulunmuş bir doğru” olarak nitelendirip bilgi toplamındaki bazı tutarsızlıklarını gidermiş, düzeltmeler yapmışlardır. Doğru cevap B'dir.

Ortaçağ felsefesinin ilk ana bölümünü oluşturan bu dönemde yazılanların önemli çoğunluğunu Hıristiyanlığı diğer inançlara karşı savunan, genel dinler tarihi ve Hıristiyan dogmalarının tarihini ilgilendiren metinler oluşturur. Bu dönemin başlıca düşünce akımı olarak gnostisizm, başlıca düşünürleri arasındaysa Kartacalı Tertullianus (160-222), İskenderiyeli Clemens (150-215), Origenes ve Skolastiğe geçişin de sembolü olarak kabul edilebilecek Augustinus yer alır. Ancak dönem felsefeye değinen, felsefeyle ilgili yönlerin de bulunduğu bir düşünce çığırı olur. Doğru cevap B'dir.

Ortaçağ düşüncesine ilişkin dikkat çekici incelemeleriyle tanınmış düşünür Etiénne Gilson, Ortaçağ Felsefesinin Ruhu adlı çalışmasında, Hıristiyan tarih anlayışının başlıca niteliklerini şöyle özetlemiştir:

1- Hıristiyanlığın getirdiği tarih anlayışı daha çok ereklidir. İnsanı doğaüstü bir amaca yönlendirerek, tarihe bakışını değiştirir.

2- Hıristiyanlık, Tanrı’nın başlangıçsızlığı ve sonsuzluğu ile varlıkların gelip geçiciliği arasında salınıp duran insana sonsuzluğa kavuşma kapısını açar.

3- Yunan düşüncesindeki döngüsellik ve sonsuz dönüşün yerini süreklilik kavramı alır.

4- Hıristiyan düşüncesinde, insanlık tarihi, düzenli olaylardan örülü bir tarih çerçevesinde toptan bir gelişme sürecinde olduğu görüşü egemendir.

Doğru cevap E'dir.

Hıristiyanlığın tarih anlayışının başlıca esin kaynağı Yahudiliğin tarih anlayışı olmuştur. Hıristiyanlık da Yahudiler arasında ortaya çıkmış bir din olarak, bu tarih anlayışından etkilenmiş; İsa Peygamber, Tanrı’nın bedene bürünmüş (Inkarnation) bir görünümü olarak tarihsel sürecin içinde yer alması şeklinde yorumlanmıştır. Doğru cevap D'dir.

“Çizgisel zaman”, Yahudi-Hıristiyan tarih anlayışıyla şekillenen yeni zaman anlayışı için sık kullanılan bir addır. Bu anlayışta, tarih olaylarının bir daha tekrar etmeyen, düz bir çizgi üzerinde sürekli belirli bir sona ya da hedefe ilerleyen yapıda oldukları düşüncesi ön plandadır. “Çizgisel” olarak da tanınan bu zaman anlayışı, fiziksel olmaktan çok, belirli bir başlangıcı ve bitimi olan, sonunda insanın yargılanarak ödüllendirilip cezalandırılacağı, başlangıçtan bitime kendi içinde bir süreklilik ve gelişim taşıyan, tanrı-bilimsel (teolojik) bir anlayıştır. Doğru cevap A'dır.

Robin George Collingwood ünlü İngiliz tarih felsefecisi, Karl Marks 19. yüzyılda yaşamış olan, komünizmin kuramsal kurucusu sayılan filozof, Etiénne Gilson Ortaçağ düşüncesine ilişkin dikkat çekici incelemeleriyle tanınmış filozof, İskenderiyeli Clemens ise Kilise Babaları Dönemi’nde egemen olan gnostisizmin başlıca düşünürlerindendir. Aurelius Augustinus (M.S. 354-430)’un Hıristiyan tanrıbiliminden yararlanarak ve ona bağlı kalarak geliştirdiği tarih anlayışı, tüm Ortaçağ boyunca Kilise’nin de resmî tarih görüşü olmuştur. Doğru cevap A'dır.

Hıristiyan tarih anlayışını, tanrıbilimden de faydalanarak en yetkin biçimde temellendirmiş düşünür Augustinus’tur. Ona “ilk tarih filozofu” yakıştırması yapılmasının nedeni de Hıristiyanlığın ana unsurlarından yararlanarak tarih düşüncesini kendine özgü bir yorumla temellendirmede gösterdiği başarıdır. Doğru cevap C'dir.