TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II

Karabibik

Fatma Makbule Leman

Mehmet Celâl - Hâlâ Seviyor yahut İftirâk

Mizancı Mehmet Murat

Aşk ve evlilik

Abdülhalim Memduh

Hikâye

İsmail Safa

Türk edebiyatında realist-natüralist anlayışa bağlı olarak yazılan ilk romanlardan biri Nabizâde Nâzım tarafından yazılan Zehra’dır. Zehra, kıskançlık teması üzerine kurulmuş bir romandır. Romanda “vak’anın ‘kıskançlık’ gibi karmaşık bir psikolojik durum üzerine kurulması, yazarı psikoloji incelemelerine götürmüş ve bu yoldaki çözümlemeler okuyucuyu sıkmadan sonuca ulaştırılmıştır.” Doğru cevap D’dir.

Nabizâde Nâzım’ın ilk döneminde romantik ve daha sonra realist-natüralist anlayışa bağlı kalarak eserler yazmıştır. Nabizâde Nâzım, bu kuşağın içinde, özellikle hakikiyyun (realizm-naturalizm) görüşünü savunanlar arasında şair, hikâyeci, romancı ve eleştiri yazarı kimliğiyle yer alır. Doğru cevap A’dır.

Mustafa Reşit’in yer yer sanatlı yazı/mensur şiirle iç içe geçen, romanından pek ayrılmayan hikâyeleri popülist yolda yazılmış, basit kurgulu yapıda kalem ürünleridir. Mustafa Reşit’in daha çok aşk ve evlilik konuları etrafında şekillenen hikâyelerinde romantik ve santimantal özellikler öne çıkar. Doğru cevap C’dir.

Türk kadın yazarları içinde ilk romancılardan biri olan, aynı zamanda eserlerinin bir kısmı Batı dillerine ve Arapçaya çevrilen Fatma Âliye Hanım
(1862-1936), Merâm (1307) adıyla George Ohnet’nin Volonté romanını Fransızcadan Türkçeye çevirmiş, ayrıca Hayal ve Hakikat (1309), Muhâdârat (1309), Ref’et (1314), Ûdî (1315), Levâyih-i Hayat (1315) ve Enîn (1328) romanlarını yazmıştır. Doğru cevap E’dir.

Tiyatro, Ara Nesil mensuplarının fazla ilgi göstermediği bir türdür. Bununla birlikte dönemin kimi yazarları, tiyatro eserleri de yazmıştır. Ara Nesil yazarlarından Abdülhalim Memduh, Nâlân (1302), Bedriye (1304); İbnürreşad Ali Ferruh, Huşenk (1303); Mustafa Nuri, Büyücü Karı yahut Teehhül-i Cebrî (1301); Mizancı Mehmet Murat, Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu (1908); Nabizâde Nâzım, Hoşnişîn veya Cihanda Safa Bu mudur? adlı oyunları yazmışlardır. II. Meşrutiyet yıllarında Nigâr Hanım’ın da Girîve adlı basılmadan kalan bir oyunu oynanır (1912). Ayrıca Mizancı Mehmet Murat, bu edebî devre içerisinde Akıldan Bela (1883) adıyla Rusçadan bir tiyatro eseri çevirir. Doğru cevap D’dir.

Bu dönem içerisinde Türk edebiyatı tarihi ismi ilk defa Abdülhalim Memduh’un Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye adıyla 1888 (1306, küçük boyda 134 sayfadan ibaret)’de yayımladığı eserinde görülür. Osmanlı öncesi Türk edebiyatını tasavvufi olduğu gerekçesiyle basit gören ve dikkate almayan Abdülhalim Memduh, eserini üç bölüme ayırmıştır. Doğru cevap B’dir.

Bu dönem içerisinde, daha sonra Servet-i Fünun topluluğuna katılacak olan Hâlit Ziya, Hikâye adıyla roman teorisine ve edebiyat akımlarına yönelik eserini yayımlar. 1887- 1888’de Hizmet’te tefrika edilen, sonra kitap hâlinde yayımlanan Hikâye, Türk edebiyatında kendi sahasında ilk eserdir. Titiz bir araştırma sonucu hazırladığı bu çalışmasında Hâlit Ziya, anlatma esasına bağlı edebî eserlerin Batı’da destan ve tarihten hikâye ve romana doğru nasıl bir gelişme seyri gösterdiğini ele alır. Bu eser birkaç yönden önem taşır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:Batıdaki belli başlı edebî eserleri tanıtması,tarihle fiction (kurmaca) arasındaki farkı belirtmesi, romantizm ve realizm gibi modern edebî akımlar hakkında bilgi vermesi. Doğru cevap E’dir.

Dönem içerisinde eleştirmenin özellikleri üzerinde de durulur. Her şeyden önce eleştirmen geniş bilgi sahibi, dikkatli bir araştırıcı kimliğine sahip, bilgece hareket eden, her aklına geleni söylemeyen kimse olmalıdır. Okuduğu eserin etkisinde kalmadan nesnel ölçülerle hüküm verebilmelidir. Bu yönüyle de eser hakkında hüküm verme konusunda yetkin olmayan halka yol göstericilik yapmalıdır. Doğru cevap D’dir.

Bu dönemde Mizancı Mehmet Murat’ın eleştiri yazıları önemli bir yer tutar. Onun, “Edebiyatımızın Numûne-i İmtisalleri” başlığı altında kendisinin çıkardığı Mizan gazetesinde 1888-1889 yılları arasında yayımlanan söz konusu eleştirileri, edebiyat eserleri üzerinde (Nâmık Kemal’in Vatan Yahut Silistre’si, Recaizâde Mahmut Ekrem’in Vuslat’ı, Samipaşazâde Sezaî’nin Sergüzeşt’i) ilk defa geniş çözümlemelere dayanması, ele aldığı kitapların “tip”, “yapı”, “üslûp”, “icat”, “tasvir”, “dram entrikası” gibi Batılı nesnel prensiplere göre değerlendirilmesiyle Türk eleştiri tarihine yeni bir görüş, yeni bir bakış açısı getirir. Doğru cevap A’dır.

Abdülhalim Memduh’un Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye yani “edebiyat tarihi” adını taşıyan bu ilk eseriyle birlikte Türk edebiyatı tarihi, tezkirecilikten uzaklaşarak kademe kademe batılı anlamda modern bir metotla yazılmaya başlanır. Eser, tezkireden ‘edebiyat tarihi’ne geçişte ilk adım olması bakımından önemlidir. Doğru cevap C’dir.