TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II

1885-1887 yıllarındaki romantizm - realizm (hayaliyyun-hakikiyyun) tartışmalarının etkisi edebiyat eserlerine de yansır. Nabizâde Nâzım, ilk dönemdeki romantik eserlerinden sonra ön sözünde realizmin savunmasını yaptığı ve kendisinin “roman” şeklinde nitelendirdiği “Karabibik” (1307/1891) adlı uzun hikâyesini teorik bilgiye dayandırarak realistnatüralist anlayışla kaleme alır. Yazar, konusunu basit tutarak yaşanan hayatın gerçekliğine bağlı kalmaya çalışır. Diğer yandan Ahmet Midhat Efendi’nin romantik ve abartılı ifadeler taşıyan eserlerine karşı bir tavır sergiler. Ahmet Midhat Efendi’nin “Bir Gerçek Hikâye” (1876) ve Bahtiyarlık (1885) adlı eserlerinden sonra Türk edebiyatının Anadolu’ya açılışında ve köye yönelişinde önemli bir adım, hatta başarılı ilk kalem ürünü olan bu eser, gerçekçi köy edebiyatı için de bir başlangıç kabul edilir. O, bu eserini Emile Zola’nın Fransız köylüsünün yaşayışını dikkatlere sunan Toprak romanından esinlenerek yazar. Doğru cevap A'dır.

Mehmet Celâl (1867-1912)’dir. Onun romanlarının yanında uzun ve kısa hikâyelerden oluşan kitapları da bulunmaktadır. Bazı hikâyeleri ise dergilerde kitaplaşmadan kalmıştır. Mehmet Celâl’in hikâye türünde Hâlâ Seviyor yahut İftirâk (1891), Vicdan Azapları (1891), Oyun (1892), Mev’id-i Mülâkât (1893), Ak Saçlar (1895), Solgun Yâdigârlar (1899), İskambil (1899), Sefîd-ser (1899), Piyano (1900), İsmete Taarruz (1900) ve Zindan Kapısında (1906) adlı kitapları yayımlanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Dönemin hikâye yazarları içerisinde yer alan Fatma Makbule Leman (1865-1898), hikâyelerini Hazine-i Fünun ve Hanımlara Mahsus Gazete gibi dergi ve gazetelerde yayımlamış, sonra bunlardan biri dışında kalanları bazı şiirleriyle birlikte Ma’kes-i Hayal (1312/1896) adlı kitapta toplamıştır. Hikâyelerinde yazar, “konu olarak kadını alır. Kadının yahut kız çocuğunun eğitim, aşk ve evlilik meselelerini dile getirir. Ev içinde geçimsizliklerin, gözü dışarıda erkeklerin, eğitimsiz kadınların aile ve toplumda açacakları yaraları anlatır.” (Uğurcan, 1991, s. 369). Onun hikâyeleri döneminde beğenilmiş ve ilgiyle karşılanmıştır (Uğurcan, 1991, s. 370). Doğru cevap C'dir.

Mizancı Mehmet Murat
Dağıstan’ın Huraki kasabasında doğan Mizancı Mehmet Murat (1854-1917), eğitimli bir aileden gelir. Babası kadılık ve müftülük yapmış biridir. O, küçük yaşta dinî bilgiler almaya başlar. Arapça öğrenir. Timurhan Şûra Rüşdiyesi’ni, İstavropol Gimnazyumu’nu ve Moskova Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirir. Rusların baskıları karşısında küçük yaştan beri İstanbul’a gidip halifeye ve İslam dinine hizmet etmek arzusu içinde büyür. Bu idealle 1873 yılında İstanbul’a gelir. Matbûât-ı Dâhiliyye Kalemi’nde çalışırken aslen Kafkasyalı olan Maliye Nâzırı Şirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa’nın himayesini görür. Onun konağına yerleşir ve bir süre sonra da mühürdarı olur (Uçman, 205, s. 214).

Daha çok gazeteci kimliğiyle tanınan Mehmet Murat, Mülkiye Mektebi’nde ders vermiş, tarih çalışmaları yapmış, İttihat ve Terakki’de yer almış, II. Abdülhamit’e karşı mücadele vermiş bir muhaliftir. O, romanın yanında eleştiri yazıları ve tiyatro eseri de yazmış, Rus edebiyatından ilk çevirilerde bulunmuş çok yönlü bir aydındır.

1890/1891’de yayımlanan Turfanda mı Yoksa Turfa mı romanı, otobiyografik bir romandır. Kendi idealist kişiliğiyle Mansur Bey tipi arasında benzerlik gösteren romanında Mehmet Murat, dönemin devlet bürokrasisinin işleyişine, sosyal, ekonomik ve siyasi problemlere eleştirel bakış getirir. Roman, kalkınmanın köyden başlaması gerektiği düşüncesini bir çiftlik projesi çevresinde sergilemesi ve idealist roman kişilerini geleceğin yetişecek insan modeli olarak göstermesi bakımından da önem taşır. Doğru cevap D'dir.

Türk edebiyatında realist-natüralist anlayışa bağlı olarak yazılan ilk romanlardan biri Zehra’dır. Nabizâde Nâzım ölümünden sonra 1311 (1895)’de Servet-i Fünun dergisinde tefrika edilmiş, daha sonra 1312 (1896)’de kitap hâlinde basılmıştır. Her biri numaralandırılmış sekiz bölüme ayrılan romanın tertibinde önce, Nâmık Kemal’in İntibah romanı başta olmak üzere ilk roman örneklerinde çokça rastlanan tarzda, İstanbul Boğazı’nın romantik ögelerle örülü tasvir ve tanıtımı, sonra kahramanların mizaç ve yetişme şartları, ortamları, daha sonra da olay örgüsünün anlatımı yapılmıştır. Yazar, realist ve natüralist ekole uygun bir tavır olarak önce olay örgüsünün geçeceği mekânı tanıtmış, karakterlerin tespitini yapmış, sonra da asıl anlatacaklarına yönelmiştir. Bu roman aynı zamanda Türk edebiyatının ilk psikolojik roman denemesi olarak da kabul edilebilir (Akyüz, 1982, s. 63). Zehra, kıskançlık teması üzerine kurulmuş bir romandır. Doğru cevap E'dir.

Fatma Âliye Hanım
Türk kadın yazarları içinde ilk romancılardan biri olan, aynı zamanda eserlerinin bir kısmı Batı dillerine ve Arapçaya çevrilen Fatma Âliye Hanım (1862-1936), Merâm (1307) adıyla George Ohnet’nin Volonté romanını Fransızcadan Türkçeye çevirmiş, ayrıca Hayal ve Hakikat (1309), Muhâdârat (1309), Ref’et (1314), Ûdî (1315), Levâyih-i Hayat (1315) ve Enîn (1328) romanlarını yazmıştır (Aşa, 1995, s. 261-262). Dönemin öne çıkan devlet adamlarından Cevdet Paşa’nın kızı olması dolayısıyla iyi bir eğitim alarak yetişen, Fransızcayı öğrenen Fatma Âliye Hanım, sosyal yönü gelişmiş, yardım kurumlarında görev alan, İslam inanç sistemini, Osmanlı toplumunu ve aile yapısını Batı’ya tanıtmak için kitaplar yazan bir Osmanlı kadını ve aydınıdır. Fatma Âliye Hanım, Terâcim-i Ahvâl-i Felâsife (1317) ve Tedkik-i Ersâm (1317) adlarıyla felsefeyle ilgili kitaplar da yazmış, böylece Türkçede felsefe üzerine eser veren ilk Osmanlı kadını olmuştur. Doğru cevap E'dir.

İlk Sevgi (1890), Bir Sefilenin Evrak-ı Metrûkesi (1891), Endişe-i Hayat (1891), Güzel Eleni (1891), Leyâl-i Istırap (1891), Mehâlik-i Hayat (1891), Meşakk-ı Hayat (1891), Meyl-i Dil (1891), Tecârib-i Hayat (1891), Afife (1892), Mekteb Arkadaşım (1894), Numûne-i Hayâl (1894), Tecrübesiz Aşk (1894), Biçare Genç (1894), Gam-ı Hicran (1894), Sevda-i Sermedî (1895), Asker Oğlu (1897), Nâkâm (1897), Ülfet (1899, daha sonra Hamamcı Ülfet adıyla, 1922), Belki Ben Aldanıyorum (1909, İki Güzel Günahkâr’da Bedia adıyla, 1922), İki Güzel Günahkâr (1922), İki Günahsız Sevda (1923). Doğru cevap D'dir.

Ara Nesil yazarlarından Abdülhalim Memduh, Nâlân (1302), Bedriye (1304); İbnürreşad Ali Ferruh, Huşenk (1303); Mustafa Nuri, Büyücü Karı yahut Teehhül-i Cebrî (1301); Mizancı Mehmet Murat, Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu (1908); Nabizâde Nâzım, Hoşnişîn veya Cihanda Safa Bu mudur? adlı oyunları yazmışlardır. II. Meşrutiyet yıllarında Nigâr Hanım’ın da Girîve adlı basılmadan kalan bir oyunu oynanır (1912). Ayrıca Mizancı Mehmet Murat, bu edebî devre içerisinde Akıldan Bela (1883) adıyla Rusçadan bir tiyatro eseri çevirir. Doğru cevap A'dır.

Ara Nesil yazarlarının kalem faaliyeti yürüttüğü alanlardan biri de edebiyat tarihi, edebiyat teorisi alanına giren konular ile eleştiridir. Türk edebiyatında edebiyat tarihi adını taşıyan ilk eser bu edebî devre içinde ve bu kuşak mensupları tarafından kaleme alınır. Ayrıca söz konusu edebî devre içerisinde roman teorisi alanına girebilecek bir de kitap yayımlanır. Ara Nesil mensupları çeşitli gazete, özellikle dergi yazılarında ve eserlerinin ön sözlerinde genel olarak edebiyat kavramı üzerinde dururlar, edebî türlerin tarifi ve işlevleri konusunda görüş getirmeye çalışırlar. “Genel olarak bu yazılar, ‘edebiyat nedir, eleştiri deyince ne anlıyoruz, şiir nedir ve şair kimdir; roman, hikâye, tiyatro, bu türlerin tanım ve işlevleri nelerdir’ gibi konu başlıkları taşımaktadırlar.” (Babacan, 2003, s. 72). Doğru cevap C'dir.

Türk edebiyatı tarihi ismi ilk defa Abdülhalim Memduh’un Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye adıyla 1888 (1306, küçük boyda 134 sayfadan ibaret)’de yayımladığı eserinde görülür. Osmanlı öncesi Türk edebiyatını tasavvufi olduğu gerekçesiyle basit gören ve dikkate almayan (Çetin, 1991, s. 144) Abdülhalim Memduh, eserini üç bölüme ayırmıştır. Birinci bölümde klasik Türk edebiyatı hakkındaki düşüncelerine yer vermiş, “ikinci bölümde Sinan Paşa’dan Mütercim Âsım Efendi’ye, üçüncü bölümde de Âkif Paşa’dan eserin yayımlandığı târihe kadar gelmiştir. Doğru cevap B'dir.

Ara Nesil Dönemi sanatçıları:

• Mizancı Mehmet Murat
• Nabizâde Nâzım
• Mehmet Celâl
• Selanikli Fazlı Necip
• Fatma Âliye Hanım
• Mustafa Reşit
• Makbule Leman
• Nigâr Hanım

1885-1887 yıllarındaki romantizm - realizm tartışmalarının etkisi edebiyat eserlerine de yansır. Nabizade Nazım, ilk dönemdeki romantik eserlerinden sonra ön sözünde realizmin savunmasını yaptığı ve kendisinin “roman” şeklinde nitelendirdiği “Karabibik” (1307/1891) adlı uzun hikayesini teorik bilgiye dayandırarak realist natüralist anlayışla kaleme alır. Yazar, konusunu basit tutarak yaşanan hayatın gerçekliğine bağlı kalmaya çalışır. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.

A,B,C, seçenekleri; Mustafa Reşit'e

D seçeneğinde verilen eser; Mehmet Rauf'a 

E seçeneği ise Mehmet Celal' e aittir.

Dönemin hikaye yazarları içerisinde yer alan Fatma Makbule Leman (1865-1898), hikayelerini Hazine-i Fünun ve Hanımlara Mahsus Gazete gibi dergi ve gazetelerde yayımlamış, sonra bunlardan biri dışında kalanları bazı şiirleriyle birlikte Ma’kes-i Hayal (1312/1896) adlı kitapta toplamıştır. Hikayelerinde yazar, “konu olarak kadını alır. Kadının yahut kız çocuğunun eğitim, aşk ve evlilik meselelerini dile getirir. Ev içinde geçimsizliklerin, gözü dışarıda erkeklerin, eğitimsiz kadınların aile ve toplumda açacakları yaraları anlatır.” Onun hikayeleri döneminde beğenilmiş ve ilgiyle karşılanmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

1890/1891’de yayımlanan Turfanda mı Yoksa Turfa mı romanı, otobiyografik bir romandır. Kendi idealist kişiliğiyle Mansur Bey tipi arasında benzerlik gösteren romanında Mizancı Mehmet Murat, dönemin devlet bürokrasisinin işleyişine, sosyal, ekonomik ve siyasi problemlere eleştirel bakış getirir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Türk edebiyatında realist-natüralist anlayışa bağlı olarak yazılan ilk romanlardan biri Zehra’dır. Yazarın ölümünden sonra 1311 (1895)’de Serveti Fünun dergisinde tefrika edilmiş, daha sonra 1312 (1896)’de kitap halinde basılmıştır.Bu roman aynı zamanda Türk edebiyatının ilk psikolojik roman denemesi olarak da kabul edilebilir. Zehra, kıskançlık teması üzerine kurulmuş bir romandır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Konusu verilen roman Mehmet Celal' e ait Küçük Gelindir. Doğru cevap D seçeneğidir.

A seçeneği Fatma Aliye'ye ait roman 

B,C,D seçeneği Ali Kemal' e ait roman

 E seçeneği Mizancı Murat'a ait tiyatro eseridir.

Tiyatro, Ara Nesil mensuplarının fazla ilgi göstermediği bir türdür. Bunu önemli ölçüde II. Abdülhamit devrinin baskıcı yönetim anlayışıyla açıklamak mümkündür. Az sayıdaki oyunlarda siyasi konulara pek yer verilmemesi de bunun bir sonucudur. Bununla birlikte Ara Nesil edebi devresinde kaleme alınan tiyatro eserleri daha çok aşk ve evlilik konusu etrafında şekillenmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

“Hayalliyyun-hakikuyyun” tartışması Beşir Fuat’ın 1887’de bilek damarlarını keserek intihar etmesi üzerine önemli bir sonuca
ulaşamadan kapanır. Pozitivist düşünceyle hareket eden Beşir Fuad, Türk edebiyatında henüz yerini bulamamış olan realizm-natüralizm üzerine dikkat çekmiş, fen bilimleriyle sanat eserlerini karşı karşıya getirmiş, sanat eserlerinin üzerinde düşünülmesini sağlamış, Ara Nesil’den bazı genç sanatkarları düşünceleriyle etkisi altına almıştır. Doğru cecap C seçeneğidir.