TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II

Recaizâde Mahmut Ekrem dört tiyatro eseri yazar. Afîfe Anjelik (1870) ve Atala yahut Amerika Vahşileri (1873) konusunu Batı’dan aldığı ilk iki tiyatro eseridir. Vuslat yahut Süreksiz Sevinç (1874) ile Çok Bilen Çok Yanılır’ın (1874) konularını ise kendi toplumumuzun yaşantısından alarak yazar. Ekrem, edebiyat dünyasına birkaç şiirini saymazsak tiyatro yazarak girer. Hatta yayımladığı ilk kitabı bir tiyatro eseri olan Afife Anjelik’tir.

Vuslat, konusu kendi toplumumuzdan alınarak yazılan dört perdelik bir dramdır. Tanzimat döneminde yaygın olarak ele alınan konu aşktır. Vuslat’ta da aşk konusu ele alınır. Recaizâde Mahmut Ekrem, ilk iki tiyatro eserini yabancı kaynaklardan istifade ederek yazar. Vuslat ise yerli bir eserdir fakat kendisinden önce Namık Kemal’in Zavallı Çocuk isimli eseri ile pek çok noktada benzerlik gösterir.

Abdülhak Hâmit, tiyatro eserlerinin hemen hemen hepsine bir “mukaddime”, “ifade-i meram”, “hâtime” gibi ön söz/son söz mahiyetinde metinler ekler. Tiyatro hakkında düşüncelerini ifade ettiği iki önemli metin vardır. Bunlardan birincisi İçli Kız’ın sonuna eklediği “İçli Kız Hakkında Bir Makale”, diğeri ise yine Duhter-i Hindû’nun sonuna koyduğu “Hâtime” başlıklı metindir.

Hem romantik tiyatronun etkisi hem de tarihe olan merakı Abdülhak Hâmit’i tarihî tiyatro eserleri yazmaya iter. Eserlerinin üçte ikisinin konusu tarihten alınmadır.

Eşber yayımlandığı zaman da sonraları da en beğenilen oyunlardan biri olmuştur. Güçlü bir imparator olan Büyük İskender’e karşı Eşber isimli hayalî bir kahraman yaratır Abdülhak Hâmit. Önemli olanın vatan sevgisi ve onur olduğuna vurguda bulunur.

Ahmet Vefik Paşa (1823-1892):

Devlet adamı, yazar. Moliére ve Voltaire’den yaptığı tercüme ve adapteleriyle tanındı. Ebul Gazi Bahadır Han’dan tercüme ettiği Şecere-i Türk ve Lehçe-i Osmanî isimli sözlük çalışması önemli eserleridir.

Abdülhak Hâmit, dokuz fasıllık bir dram olan Finten’i daha çok zıt kavramları ele alarak geliştirir.

Sami Paşazâde Sezai, tiyatro yazmaya Namık Kemal, Recaizâde Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit’in tesirinde başlar. Henüz 17 yaşında yazıp 20 yaşında yayımladığı Şîr

Yazdığı tek oyun Heder’de Osmanlı bürokrasisinin hantal yapısı içerisinde “heder” olup giden genç bir şairin traje- disini anlatır.

Yazdığı tek oyun Heder’de Osmanlı bürokrasisinin hantal yapısı içerisinde “heder” olup giden genç bir şairin trajedisini anlatır.

Recaizâde Mahmut Ekrem dört tiyatro eseri yazar. Afîfe Anjelik (1870) ve Atala yahut Amerika Vahşileri (1873) konusunu Batı’dan aldığı ilk iki tiyatro eseridir. Vuslat yahut Süreksiz Sevinç (1874) ile Çok Bilen Çok Yanılır’ın (1874) konularını ise kendi toplumumuzun yaşantısından alarak yazar. Ekrem, edebiyat dünyasına birkaç şiirini saymazsak tiyatro yazarak girer. Hatta yayımladığı ilk kitabı bir tiyatro eseri olan Afife Anjelik’tir.

Recaizâde Mahmut Ekrem, ilk yazdığı tiyatro eserlerini Batılı kaynaklardan yararlanarak yazar. Daha sonraki tiyatro eserlerinin konusunu ise yerli kaynaklardan alır. Namık Kemal, Tanzimat’ın ikinci kuşağı tarafından gerek şiirde gerekse düzyazıda üstat olarak kabul edilir. Recaizâde Mahmut Ekrem de ilk yerli oyunu olan Vuslat’ın konusunu Namık Kemal’in Zavallı Çocuk oyunundan alır. Diğer yerli eseri Çok Bilen Çok Yanılır ise Binbir
Gündüz Hikâyeleri’nden alınmadır.

Zavallı Çocuk’tan alınan Vuslat’ın konusu daha sonra Abdülhak Hâmit’in İçli Kız’ına da konu olacaktır. İçli Kız’da da gençlerin evlenirken söz sahibi olması gerektiği vurgulanır.

Abdülhak Hâmit, Sabr u Sebat’tan sonra tiyatro eserlerini oynanmak için değil okunmak için yazmaya başlar. Duhter-i Hindû’da da bunu alenen dile getirir.

Hem romantik tiyatronun etkisi hem de tarihe olan merakı Abdülhak Hâmit’i tarihî tiyatro eserleri yazmaya iter. Eserlerinin üçte ikisinin konusu tarihten alınmadır. Zengin muhayyilesi tarihi olduğu gibi değil; birtakım değişiklikler ve yaratmalarla yorumlamasına yol açar. Esasında Abdülhak Hâmit, devrinin pek çok meselesini tarihî eserlerinde dile getirir. Tarih onun için fikirlerini rahatça dile getireceği bir araç olur.

İlhanlı tarihinden konusunu alan bu eserler bizzat yazarı tarafından “Bu dört eser birbirine merbut (bağlı) gibidir ve hepsine birden Kambur unvanı verilebilir, çünkü en mühim eser odur” denilerek “Kambur” adı ile bir grup olarak nitelendirilmiştir.

Şîr üç fasıllık bir trajedidir. Oldukça acemice yazılmış bu tiyatro eserinde Sami Paşazâde Sezai, Hâmit’in Macera-yı Aşk’ına benzer bir konuyu ele alır. Eser, sevgi-kıskançlık, intikampişmanlık çatışmaları üzerine kurulur.

Hakan, Abdülhak Hâmit’in 83 yaşında yazdığı, yarım kalan Kanunî’nin Vicdan Azabı’nı saymazsak son eseridir. Aynı zamanda Latin harfleri ile yayımlanan ilk ve son eseri olan Hakan’ı Cumhuriyet ve Atatürk devrinde yazdığı için mutlu olduğunu söyler. İlave fasıllarla altı fasıllık dramdır. Türkçü akımın etkisinde Türk tarihinin herhangi bir döneminde geçmesi mümkün olan tamamen hayal ürünü, masal özellikleri ağır basan bir eserdir.

Macera-yı Aşk Abdülhak Hâmit’in yazdığı ilk tiyatro eseridir. Namık Kemal, Abdülhak Hâmit’e bu eseriyle ümit bağlar. İlk eser olmasının bütün acemiliklerini barındıran bu eser, Hâmit’in sade dille yazdığı eserlerinin başında gelir. Yazar, eserini birden çok aşkı konu aldığı için “Macera-yı Uşşak”(Âşıkların Macerası) olarak nitelendirir.

Abdullahü’s-Sagîr (1917) Endülüs devletinin son hükümdarı olan Abdullahü’s-Sagîr’in tahtını, tacını kaybederek İspanyol bir kadına olan aşkını ele alan dört fasıllık tarihî dramdır. Nazife isimli eserin tersi gibidir. Hâmit’in sahnelenmeye en uygun eserlerinden birisidir.