TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II

Recaizade Mahmut Ekrem’in yazdığı Saime adlı romanda günlük hayat içerisinde sıkça karşılaşılabilen sıradan olaylar dizisi ele alınmaktadır. Saraç esnafının zenginlerinden İsmail Ağa, Sadık Efendi’ye kızıyla evlenmesini teklif eder. Saadet Hanım’la Sadık Efendi’nin yaşayışı, çocukları Saime’nin dünyaya gelmesi, Saadet Hanım’ın merdivenlerden yuvarlanarak düşüp ölmesi üzerine Saime ile ilgilenmesi için üvey anne arayışı Binnaz Hanım’ı olay örgüsünün içine taşımaktadır.

Recaizade Mahmut Ekrem’in Saime’den sonra hikaye ve roman alanında yayımlanan diğer eseri “Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi” (1888)’dir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Recaizade Mahmut Ekrem'in kaleme aldığı “Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi”, romantizmden geniş izler taşımaktadır. İki gencin birlikte yetişmesi, birbirine temiz duygularla bağlanması, aşklarının tabii dekor içerisinde geçmesi, tabiat tasvirleri, insan-mekân ilişkisi, birbirlerine kavuşmadan ölmeleri, şiddetli duygular, çözümsüzlük karşısında ölümü özleyiş bunlar arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Recaizade Mahmut Ekrem’in “Şemsa” (1895) hikayesinin konusunu yaşanmış bir hayat sahnesinden aınmaktadır. Hikayede küçük yaşta öksüz ve yetim kalan bir kız çocuğunun evlatlık olarak verildiği evde kendisine karşı gösterilen ilgiye ve tedavi çabalarına rağmen yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak ölmesi konu edilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Türk edebiyatında hikaye türünün gelişiminde Sami Paşazade Sezai’nin önemli yeri vardır. O, Ahmet Midhat Efendi’den itibaren plansız şekilde gelen hikayeye Batılı çehre kazandırılmasında etkili olan yazarlardan ilkidir. Doğru cevap D'dir.

Küçük Şeyler’in “Mukaddime”sinde “dünyada bir zerre yoktur ki güzel yazılmak şartıyla bir mevzu-ı mühim (önemli konu) addedilmesin (sayılmasın, kabul edilmesin)” diyen yazar, kitabının adına uygun düşecek şekilde küçük, sıradan, önemsiz gibi görülen, günlük hayatta örneklerine rastlanan konulardan hikayeler çıkarmasını bilmektedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Sami Paşazade Sezai’nin Sergüzeşt (1889) romanı Türk edebiyatında kölelik (esaret) konusunu ele alan eserlerin başında yer alır. Doğru cevap E'dir.

Sami Paşazade Sezai’ye ait Sergüzeşt (1889) romanı Türk edebiyatında kölelik (esaret) konusunu ele alan eserlerin başında yer almaktadır.

Sami Paşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı kitabında sırasıyla “Mukaddime”, “Bu Büyük Adam Kimdir?”, “Hiç”, “Kediler”, “İki Yüz Elli Kuruşa Bir Asır”, “Düğün”, “Bir Kitabe-i Seng-i Mezar”, “Arlezyalı” ve “Pandomima” yer alır. Bunlardan “Arlezyalı” Alphonse Daudet’den çeviridir. “Bir Kitabe-i Seng-i Mezar” ise mensure olarak değerlendirilebilecek bir metindir. Doğru cevap D'dir.

Saime evlilik ve çocuk yetiştirme; “Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi” romantik bir aşk; “Şemsa”, evlatlık alınan küçük bir çocuğun ölümü; Araba Sevdası ise yanlış Batılılaşma ve özentili hayat üzerine kurulur.

Saime, 1888’de İkdam gazetesinde ikinci kısmın ikinci bölümüne kadar tefrika edilir.
Toplumun yaşayışına aykırı olduğu gerekçesiyle sansürlenir ve diğer bölümleri yayımlanamaz.

Recaizâde Mahmut Ekrem’in “Şemsa” (1895) hikâyesi konusunu yaşanmış bir hayat
sahnesinden alır. Bu hikâyede küçük yaşta öksüz ve yetim kalıp Anadolu’dan getirilen
bir kız çocuğunun evlatlık olarak verildiği evde kendisine karşı gösterilen ilgiye ve tedavi
çabalarına rağmen yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak ölmesi konu edinilir.

Sami Paşazâde Sezai, Küçük Şeyler başlığı altında bir kitapta topladığı hikâyeleri ve bir
romanıyla Türk edebiyatında hikâye ve roman türlerinde önemli bir değişimi ve gelişimi sağlamaya çalışır. O, özellikle Küçük Şeyler başlıklı kitabında toplanan hikâyeleriyle
Batı tarzı küçük hikâyenin yolunun açılmasında etkili olur. Yazar, bu kitapta yer alan
hikâyeleriyle kendisinden sonra gelecek hikâyecileri de etkiler

Türk edebiyatında hikâye türünün gelişiminde Sami Paşazâde
Sezai’nin önemli yeri vardır. O, Ahmet Midhat Efendi’den itibaren
plansız şekilde gelen hikâyeye Batılı çehre kazandırılmasında etkili
olan yazarlardan ilkidir.

Sami Paşazâde Sezai’nin Küçük Şeyler adlı kitabında sırasıyla “Mukaddime”, “Bu Büyük Adam Kimdir?”, “Hiç”, “Kediler”, “İki Yüz Elli Kuruşa Bir Asır”, “Düğün”, “Bir Kitabe-i
Seng-i Mezar”, “Arlezyalı” ve “Pandomima” yer alır. Bunlardan “Arlezyalı” Alphonse
Daudet’den çeviridir. “Bir Kitabe-i Seng-i Mezar” ise mensure olarak değerlendirilebilecek bir metindir.

Sami Paşazâde Sezai, Küçük Şeyler’de yer alan hikâyelerin en uzunu olan “Düğün”de
devrin önemli problemlerinden biri olan esareti konu alır.

Bütün bu anlattıklarımızdan sonra Sami Paşazâde Sezai’nin hikâyelerinin özelliklerini
şöyle sıralayabiliriz:
1. Kişilerin beden yapısıyla iç hayatları arasındaki ilgiyi kurmaya çalışır. (…)
2. Duyguları mimik ve jestlerle ifade etmeyi dener. (…)
3. Bir kişiye aynı cümleleri tekrarlatarak onun karakterini ya da düğüm teşkil eden
ruh hâlini vermeye çalışır. (…)
4. Duyguları bazen bakış ve gülüşle anlatır. (…)
5. Kişinin manevi yapısını çevre ve eğitim yoluyla açıklar. (…)
6. Kişilerin mizacını ve kültürünü tanıtmak için giyimden faydalanır. (…)
7. Kesin çizgilerle ayrılmış zıt yaradılışta kişileri yan yana getirerek davranışlarının
etkisini artırmak ister (…)

Sami Paşazâde Sezai’nin Sergüzeşt (1889) romanı Türk edebiyatında kölelik (esaret) konusunu ele alan eserlerin başında yer alır.Romanın kurmaca dünyasında küçük yaşta Kafkaslardan esir olarak getirilen bir Çerkez kızının İstanbul’da esir pazarında satılması, esir olarak gittiği konaklarda sürdürdüğü hayat sahneleri ve buna karışan bir aşk hikâyesi konu edinilir.

Tanzimat Dönemi Türk edebiyatının ikinci kuşak hikâye ve romancıları Recaizâde
Mahmut Ekrem ve Sami Paşazâde Sezai’dir. Bu yazarların kaleminde hikâye ve roman,
Batılı anlatım tekniklerine daha uygun bir yapı kazanır. Şiirde olduğu gibi hikâye ve romanda da sosyal faydanın yerini sanat endişesi almaya başlar. Yalnızca olaylar dizisini
anlatmak yerine, özellikle Sami Paşazâde Sezai’nin kaleminde karakter sentezleyici, insanı
sosyal çevresi ve psikolojik yönüyle değerlendiren, insan-mekân ilişkisine yer veren ve belirli bir başarıya ulaşan hikâye ve romanlar ortaya çıkar. Böylece birinci kuşağa göre daha
incelmiş zevke seslenen, edebî değeri yüksek hikâye ve romanlar okuyucusunu bulmaya
başlar.

Yalnızca olaylar dizisini anlatmak yerine, özellikle Sami Paşazâde Sezai’nin kaleminde karakter sentezleyici, insanı sosyal çevresi ve psikolojik yönüyle değerlendiren, insan-mekân ilişkisine yer veren ve belirli bir başarıya ulaşan hikâye ve romanlar ortaya çıkar. Doğru cevap B.