TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 7

Münâcât genellikle nazım şekli olarak kaside biçiminde yazılır ve divanların başına konulur. Şinasi de Müntahabat-ı Eş’ar isimli kitabının başına Tanrı’ya yalvarma ve yakarma teması çerçevesinde kurguladığı bu şiiri koyar.

Şiir aruz vezni ile yazılmıştır. Şiirde aruz vezninin Feilâtün (Fâilâtün) / Feilâtün / Feilâtün / Feilün (Fa’lün) (. . _ _ /. . _ _/ . . _ _ / .. _) kalıbı kullanılmıştır. Şiirin dil ve yapı özellikleri yeni ve orijinaldir. Konuşma diline yakın sade bir dil kullanılmış ve bu dil anla­yışı aruz veznine kusursuzca uygulanmıştır. Az redif kullanarak kafiye kurgusunu oluşturması onu divan şiiri anlayışından tama­men uzaklaştırmakta ve yeni bir şiir dili yaratma çabalarının arayışı gözlemlenmektedir.

Araba Sevdası 1889 yılında yazılmıştır. Servet-i Fünûn dergisinde tefrikası 1896 yılın­da gerçekleşir. Roman dergide tefrika edilirken Halil Paşa’nın resimleri ile “Musavver Milli Ro­man” açıklaması ile yayımlanmıştır. Kendisin­den önce tefrika edilen yabancı romanlar varsa da Türk romanları arasında resimlendirilerek yayımlanan ilk kitap bu olmuştur.

Eser, klasik kurgu ile yazılmış ve olaylar zinciri kronolojik bir zaman algısına göre ilerlemiştir. Modernist romanın anlatı biçimlerinden birisi olan iç monolog ve bilinç akışı tekniği ve postmodern romanın anlatı tekniklerinden üstkurmaca burada sezgisel bağlamda hissedilerek kurguya dâhil edilmiştir. Araba Sevdası, Türk edebiyatında realist romanın ilk örneklerinden birisidir. Realist romanda yer alan tasvirler özellikle mekân ve kişi tanımlamalarında dikka­ti çekmektedir. Romanda anlatılan konular ve yaratılan tipler yerli ve millî özellikler içermektedir. Tipler gerçeğe uygundur ve kişilik özelliklerine göre ayrıntılı bir biçimde kurgulan­mıştır. Recaizâde Mahmut Ekrem, devrin alafranga taklidini yapan nesli eleştirmek istemiş, özellikle romanın yazıldığı dönem içerisindeki günlük hayatı ve şehirli modasını ironik bir anlatımla hicvetmiştir.

Vatan Yahut Silistre, Namık Kemal’in yazdığı ve sahnelediği ilk oyunudur.

Tüm oyun kişilerinin tek bir ortak özellikleri bulunmaktadır. O da vatan uğrunda can­larını bile feda etmekten sakınmamalarıdır. Kişilerin bir arada bulunma gerekçeleri de budur. Oyunun türü romantik dramdır. Yazarın hayatta iken sahnelenen tek oyunudur. Konuşma örgüsü çoğunlukla uzun tiratlara dayanmaktadır. “Vatan Yahut Silistre” oyunu iki anlam düzeyinde ilerlemektedir. Birinci anlam düzeyi aynı zamanda eserin de düşünsel yapısını vermektedir. Vatan kavramı, vatan sevgisinin her değerden daha fazla olması gerektiği düşüncesi metnin dokusunu örmektedir. İkinci anlam düzeyi oyunun duygusal atmosferini yansıtacak biçimde kurgulanmıştır.

Sami Paşazâde Sezai, “Pandomima” isimli hikâyesini Küçük Şeyler adlı kitabında yayımlar.

“Pandomima”, kısa ve etki birliği yüksek bir hikâye kurgusuna sahiptir. Hikâyede kişi kad­rosu sınırlı tutulmuş, merkeze Paskal adında bir palyaço yerleştirilmiştir. Olay, basit ve sadedir. Kurgu, tanrısal bakış açısına sahip bir anlatıcı tarafın­dan düzenlenmiştir. Her şeyi bilen ve gören yazar ile hikâye kişisi Paskal’ın dünyalarının farklı olması, hatta bir tezat hâlinde bulunması metinde iki paralel çizgiyi bize vermekte, sonda yaşanan sürpriz bu iki gerçekliğin çarpışmasından doğmaktadır.

“Pandomima”, kısa ve etki birliği yüksek bir hikâye kurgusuna sahiptir. Zaman ve mekân gerçekçi bir anlatımla kompoze edilmiştir. Metnin kompozisyo­nunda, birbirine neden sonuç ilişkisine bağlı olaylar zincirinin eklemlendiği giriş, gelişme ve sonuç bölümleri yer almaktadır. Hikâye, bir olay hikâyesidir. Ma­upassant tarzı kurgunun özelliklerini taşımaktadır. Her iki hikâye kişisi birbiri ile karşıt kutuplardadır. Bu iki kişinin yaşamın bir nokta­sında karşılıklı bir araya gelebilmeleri mümkün değildir.

Ara Neslin ortaya koydukları eserlerle ve edebiyatlarıyla etkin olduğu yıllar, 1880-1896
yılları arası dönemdir. Ara Nesil, ortak bir yayın organı etrafında toplanmış, ortak bildirgeleri olan bir topluluk ya da hareket değildir. Yaşları ve dönemleri bakımından da belli bir ortaklığa sahip değillerdir. Ara Nesil, Tanzimat edebiyatından Servet-i Fünun edebiyatına geçiş sürecinde yer alır. Batılı bir hayat ve düşünce tarzına bağlı yeni bir Avrupai edebiyat üretmeye çalışan grup Ara Nesil değil yenilikçiler olmuştur. Ara Nesil, tamamiyle eskiye bağlı muhafazakârlarla tamamen yenilikçi ve Batıcı edebiyatçılar arasında yer alan bir gruptur. Doğru cevap B'dir.

Ara Nesil, Tanzimat edebiyatından Servet-i Fünun edebiyatına geçiş sürecinde yer
alır. Ara Neslin ortaya koydukları eserlerle ve edebiyatlarıyla etkin olduğu yıllar, 1880 1896 yılları arası dönemdir. Doğru cevap A'dır.

A, B, D ve E seçeneklerindeki ifadeler Ara Nesil edebiyatının özellikleri arasındadır. Ara Nesil edebiyatçıları hem eski divan edebiyatından hem Tanzimatçılardan hem de Batı edebiyatından etkilenip beslenmişlerdir. Eski ve yeni edebiyatlardan aldıkları etkileri, kendi bünyelerinde belli bir bileşime dönüştürmeye çalışmışlardır. Eski ve yeni edebiyatları tamamen reddetmedikleri gibi, olduğu gibi de almazlar. Her iki edebiyat anlayışının arasında bir yerde dururlar. Doğru cevap C'dir.

Bir kısım Ara Nesil şair ve yazarları, genel anlamda edebiyata sanatsal ve estetik açıdan
yaklaşırlar. Teknik ve estetik özellikleri bakımından güzel bir edebiyat eseri vermeyi daha
önemli bulurlar. Ara Nesil yazarlarına göre edebiyatçılar, Türk dili ve imlasını düzeltip geliştirmeli, inceliklerini ortaya koyarak zengin, işlek ve güzel bir Türkçe ile eser vermelidirler. Ancak verdikleri ürünlere baktığımızda kuramsal olarak ortaya koydukları ilkeleri tam olarak uygulayamadıklarını görüyoruz. Bazı ürünlerinde Türkçeyi kısmen sadeleştirmeye çalışmışlardır ama zaman zaman ağır, ağdalı Osmanlı Türkçesine yer vermişlerdir. Ayrıca bir cümlenin ikiden fazla mısraya taşması uygulaması olan anjambman (ulantı) da Servet-i Fünun şairlerinden önce Ara Nesil şairleri tarafından başlatıldı. Ara Nesil şairleri resimlerin, tabloların altına o resme uygun içerikte şiir yazma uygulamasına da önem vermişlerdir. Doğru cevap E'dir.

Ara Nesil edebiyatçılarının eserlerinde ele aldıkları bireysel konular: Aşk, bireysel sıkıntı, ıstırap, hüzün, yalnızlık, ince hastalık olan verem, tabiat, ölüm, kadınların vefasızlığı, dinî duygular, felsefe gibi unsurlardır. B, C, D ve E seçeneklerindeki ifadeler toplumsal konulardandır. Doğru cevap A'dır.

Ara Nesil edebiyatçılarının eserlerinde ele aldıkları toplumsal konular: Türk milletinin kültür, eğitim, çalışma sorunları, fakirler, hasta çocuklar, eğitimsiz, çaresiz insanlar, Türk tarihi, Türk sultanları, vatan sevgisi, köylülerin, çobanların hayatı gibi unsurlardır. Ama bazı toplumsal konulara çok fazla girmemişlerdir. Mesela onların döneminde 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) vardır. Önemli bir olaydır, milletimizi ve devletimizi oldukça da etkilemiştir. Yine bu dönemde Meclis-i Mebusan adlı ilk millet meclisimiz kapandı, ilk anayasamız olan Kanun-ı Esasî askıya alındı. Bu gibi toplumsal olaylar, Ara Nesil yazarlarında pek fazla ele alınıp işlenmez. Doğru cevap D'dir.

Ara Nesil döneminde yüz civarında dergi ve gazete yayımlandı. Bunların önemli bir kısmı Ara Nesil yazarları tarafından çıkarıldı. Bu yayın organlarının genel ve ortak özellikleri şunlardır:

1. Dönem, İkinci Abdülhamit iktidarı olduğu için siyasetten bahsetmek yasaktır. Bu yüzden bu dönemde çıkan gazete ve dergilerin kapağında genellikle “siyasetten başka her şeyden bahseder.” gibi bir ifadeye yer vermişlerdir.
2. Bu yayın organları sadece edebiyat dergisi değil, aynı zamanda toplumsal, bilimsel, teknik konulara da yer veriyorlardı. Yani aynı dergide hem sağlıkla hem tarımla ilgili bir yazıya hem şiire hem biyografiye birlikte yer veriliyordu.
3. Baskı kaliteleri, resimlerin görsel özellikleri genellikle düşüktür. Hem yazı hem sayfa tasarımı hem de resim seçimi ve kalitesi zayıftır.
4. Bu yayın organları sürekli ve düzenli çıkamamıştır. Hem iktidar baskısı ve sıkı denetimi hem maddi imkânsızlıklar nedeniyle zaman zaman yayına ara vermişler, değişik zaman aralıklarında çıkmak durumunda kalmışlardır. Doğru cevap E'dir.

Mektep, okuyucuları arasında anket açan ilk dergidir. Önce mısra-ı berceste (seçme mısra) seçimi yapılır. Sonra Osmanlı imlasının nasıl olması gerektiği konusunda okuyucuların düşüncesi sorulur. “En iyi şairimiz kim?” sorulu bir anket düzenlenir. Bu ankette İsmail Safa birinci olur. Cenap Şehabettin ve Tevfik Fikret eşit oyla ikinci olurlar. Doğru cevap A'dır.

Terakki: 1868’de Ali Raşit Bey ve Filip Efendi tarafından çıkarılır. İlk Türk kadın gazetesini çıkaran gazete olur. Haftada bir özel kadın sayısı yayımlar. 15 Haziran 1868 tarihli sayısında kadınlar için “Muhadderât” adında bir ek yayımlamaya başlar. Haftada 1 kez pazar günleri olmak üzere toplam 48 sayı yayımlanır. Muhadderât “tesettürlü, namuslu müslüman kadınlar” demektir. Doğru cevap B'dir.

Mirsad: 1891-1894 yılları arasında çıkar. İlk önce Muallim Naci tarafından çıkarılır. Muallim Naci 3 sayı sonra gazeteyi İsmail Safa’ya bırakır. Bu gazetede genellikle aşk ve bahar konulu iyimser şiirler yayımlanır. Doğru cevap C'dir.

Şiirde nazım türü olarak, münâcât seçilmiştir. Münâcât genellikle nazım şekli olarak
kaside biçiminde yazılır ve divanların başına konulur. Doğru yanıt A'dır.