TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 33

Şiir bahsinde de anlatıldığı gibi şiir dilin­de, nazım şekillerinde, vezinde, kafiyede ve te­malarda yaptığı cesur değişiklikler, Abdülhak Hâmit’in şiirinin hem gücünü hem de zaafını yansıtıcı biçimdedir (Okay, 2005, s. 130-131). Edebiyatta reformist çıkışlar yapan Abdülhak Hâmit, şiir hakkındaki görüşlerini dile geti­rirken Tanzimat döneminin diğer sanatçıları gibi divan edebiyatına karşı eleştirel bir yak­laşım sergiler. Recaizâde Mahmut Ekrem gibi kuramsal bir tenkit anlayışı olmayan Hâmit’in yenilikçi tavrı şiirlerinde açıkça görülür. Onun şiirleriyle, Türk şiirine dış dünyadan gelme du­yular girmeye başlar (Kaplan, 1975, s. 73). Türk edebiyatının gelişmesinde ve yenilikleri benim­semesinde önemli bir basamak oluşturan Ab­dülhak Hâmit’ten önce, divan edebiyatına ve bu edebiyatın hayal dünyasına karşı mücadele eden ve sosyal fayda prensibi çerçevesinde yenilikler yapmaya çalışan birinci kuşak Tanzimat şairleri vardır. Kendisinden önceki kuşağı takip eden Abdülhak Hâmit; Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa’dan farklı olarak bireysel yenilikler peşin­de koşar. Bu tavrıyla Hâmit, şiirde sosyal fayda prensibini esas alan bu şairlerin şiir anlayışları­nın dışına çıkar (Kaplan, 1978, s. 61-62).

Aşağı yukarı 1859-1896 yılları arasındaki dönemde Türk edebiyatı, hem geleneksel ve
Doğulu hem de yeni ve Batılı unsurları birlikte barındırır. Ancak 1896’da Servet-i Fünun
dergisinin bir edebiyat dergisi olmasıyla birlikte radikal anlamda Batılı bir edebiyat yapılmaya başlanır. Bu bakımdan 1896-1901 yılları arasında Servet-i Fünun dergisi etrafında oluşan edebiyat, tamamen denilebilecek ölçüde Batılı bir edebiyattır.
Radikal Batıcı edebiyatçılar, sadece edebiyat yapma konusunda Batılı değillerdir. Bunlar, aynı zamanda yaşam biçimi, giyinme, eğlenme tarzı bakımından da Batılıdırlar. Batılılar gibi giyinirler, onlar gibi davranıp konuşurlar ve yine onlar gibi bir sosyal hayat ve ev
düzeni kurarak alafranga bir hayat sürerler. Kendileri için seçtikleri sosyal hayat mekânı
da Batılılaşmanın merkez üssü olan Beyoğlu çevresidir.

Tanzimat Dönemi’nde ve sonrasında Türk edebiyatı, Tanzimat edebiyatından, radikal
Batıcı Servet-i Fünun topluluğundan ve yeniliklere yüz vermeyen, geleneksel eski edebiyat taraftarlarından ibaret değildir. Bu arada hem geleneksel edebiyat hem de Batılı yeni edebiyat anlayışını birlikte yürüten, geleneksel ve modern unsurları bir arada kullanan hem eski hem de yeni edebiyattan hem Doğu hem Batı edebiyatından yararlanan; yani ne tamamen eski ne de tamamen yeni taraftarı olan, orta yolu seçen, ılımlı bir edebiyatçılar grubu vardır.
Bunlar, “Mutavassıtîn”, “Ilımlılar”, “Ara Nesil”, “Servet-i Fünun Dışı Türk Edebiyatı”, “Küçük ve Günlük Hassasiyetler Devri”, “Aktarıcı Nesil”, “Arayışlar Devri” gibi adlar altında da değerlendirilmektedir. Biz bunlardan “Ara Nesil” tabirini tercih ediyoruz.
“Mutavassitîn” ve “mutavassıta erbâbı” terimleri, Ahmet Rasim tarafından kullanılmıştır.
Süleyman Nesib de düşüş ve çöküş dönemi ile yenilik dönemi arasında kalmak isteyen
kişileri “mutavassıtîn” olarak niteliyor.

Ara Neslin ortaya koydukları eserlerle ve edebiyatlarıyla etkin olduğu yıllar, 1880-1896
yılları arası dönemdir.
Ara Nesil, ortak bir yayın organı etrafında toplanmış, ortak bildirgeleri olan bir topluluk ya da hareket değildir. Yaşları ve dönemleri bakımından da belli bir ortaklığa sahip
değillerdir. Ağırlıklı olarak İkinci Abdülhamit ve İkinci Meşrutiyet dönemlerinde ürün
verdiler. Sadece eserlerinde görülen ortak özelliklerinden dolayı böyle bir gruplandırma
yapılmıştır. Kendilerinden önceki edebiyat anlayışlarına tepkilerini ve kendilerine ait özgün edebiyat anlayış, görüş ve felsefelerini ilkeler hâlinde bir bildirgeyle edebiyat kamuoyuna ilan etmiş değillerdir. Ortak bir dergileri yoktur. Bir akım olarak birlikte ortak tavır almış değillerdir. Bu bakımdan edebî akım, hareket ve topluluk değil, bazı benzeşen yönleriyle bir grupturlar.

Ara Nesil, Tanzimat edebiyatından Servet-i Fünun edebiyatına geçiş sürecinde yer
alır. Bunların eserlerinde genellikle ferdi hassasiyet ve aşırı duygululuk(santimantalizm)
belirgin bir motiftir. Gerek İkinci Abdülhamit’in baskıcı yönetimi gerek kişiliklerinden
gelen özellikleri dolayısıyla gerek romantizm akımının etkisi gerekse dönemin bir özelliği olarak asrın hastalığının etkisiyle marazi hassasiyet (hastalıklı duyarlık, melankoli) egemen olmuştur. İçlerine kapanmışlar, inzivaya çekilme, toplumdan kaçma, hayal kurma, tabiatın bakir alanlarına sığınma, başka ülkelere gitme isteği duymuşlardır. Bunun sonucu olarak karamsarlık, kötümserlik gibi eğilimler baskın durumdadır.

Taklit ve çalıntı yerine faydalanma, beslenme ve etkilenme esas olmalıdır. Ne Arap ve Acem edebiyatları ne de Batı edebiyatları aynen taklit edilmelidir. Başkalarının fikirleri, duyma, düşünme biçimleri, dil özellikleri, tamlamaları, hayalleri, şekil ve teknik özellikleri aynen taklit edilmemelidir. Bu, gelişmeyi önler. Bunun yerine başka edebiyatlardan bilinçli bir biçimde yararlanılmalıdır. Bireysel ve bireyci sanat yerine sosyal fayda değerini ön plana alan sanat yapılmalıdır. Milletimizin muhtaç olduğu genel bilgiler, edebî metinler yoluyla yayılmalıdır. Birçok yazılarında görüleceği gibi Ara Nesil yazarları, sanat için sanat yerine toplum için sanata önem vermişlerdir. Hatta çoğu zaman sanatı, edebiyatı gereksiz görmüşler, asıl önemli olanın bilim olduğu üzerinde durmuşlardır. Çocukları, gençleri, öğrencileri, kadınları edebiyattan uzak tutmak istemişlerdir. Edebiyatçı, millî değerlere kayıtsız kalamaz. Tam tersine Türk tarihini, sosyal yapısını, âdet, gelenek ve göreneklerini, ahlaki, duygusal durumunu iyi bilmeli,
eserini buna uygun olarak üretmelidir.

İÇERİK
Ara Nesil edebiyatçıları, hem bireysel hem de toplumsal konulara eşit derecede önem verdiler. Daha çok günlük küçük konu ve duyguları işlediler. Büyük ihtiras ve davalara, derin, etkileyici ve sarsıcı yaklaşımlara yönelmediler.
Eserlerinde ele aldıkları bireysel konular: Aşk, bireysel sıkıntı, ıstırap, hüzün, yalnızlık,
ince hastalık olan verem, tabiat, ölüm, kadınların vefasızlığı, dinî duygular, felsefe gibi
unsurlar.
Toplumsal konular: Türk milletinin kültür, eğitim, çalışma sorunları, fakirler, hasta
çocuklar, eğitimsiz, çaresiz insanlar, Türk tarihi, Türk sultanları, vatan sevgisi, köylülerin, çobanların hayatı gibi unsurlar.
Ama bazı toplumsal konulara çok fazla girmemişlerdir. Mesela onların döneminde
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) vardır. Önemli bir olaydır, milletimizi ve devletimizi oldukça da etkilemiştir. Yine bu dönemde Meclis-i Mebusan adlı ilk millet meclisimiz kapandı, ilk anayasamız olan Kanun-ı Esasî askıya alındı. Bu gibi toplumsal olaylar, Ara Nesil yazarlarında pek fazla ele alınıp işlenmez.

Ara Nesil döneminde yüz civarında dergi ve gazete yayımlandı. Bunların önemli bir kısmı Ara Nesil yazarları tarafından çıkarıldı. Bu yayın organlarının genel ve ortak özellikleri şunlardır:
1. Dönem, İkinci Abdülhamit iktidarı olduğu için siyasetten bahsetmek yasaktır. Bu
yüzden bu dönemde çıkan gazete ve dergilerin kapağında genellikle “siyasetten
başka her şeyden bahseder.” gibi bir ifadeye yer vermişlerdir.
2. Bu yayın organları sadece edebiyat dergisi değil, aynı zamanda toplumsal, bilimsel,
teknik konulara da yer veriyorlardı. Yani aynı dergide hem sağlıkla hem tarımla
ilgili bir yazıya hem şiire hem biyografiye birlikte yer veriliyordu.
3. Baskı kaliteleri, resimlerin görsel özellikleri genellikle düşüktür. Hem yazı hem
sayfa tasarımı hem de resim seçimi ve kalitesi zayıftır.
4. Bu yayın organları sürekli ve düzenli çıkamamıştır. Hem iktidar baskısı ve sıkı
denetimi hem maddi imkânsızlıklar nedeniyle zaman zaman yayına ara vemişler,
değişik zaman aralıklarında çıkmak durumunda kalmışlardır.

Âfâk: 20 Zilhicce 1299-25 Cemâziye’l- Evvel 1300 (2 Kasım 1882-3 Nisan 1883) tarihleri arasında toplam 7 sayı çıktı. Âfâk, Arapça bir kelime olup “ufuklar”, “her taraf ”
demektir. Bu ismi Muallim Naci bulmuştur. İstanbul’da çıkmış aylık dergidir. Siyasetten başka her şeyden bahseden bir yayın organıdır. İmtiyaz sahibi, A. Kamil Efendi’dir.

Envâr-ı Zekâ: Arapça bir tabir olup “zekânın aydınlıkları” demektir. İlk sayının başında Rumî 1299 tarihi yer alır. 15 günlük dergi olup İstanbul’da Mustafa Reşit tarafından
yayımlanır. 1883-1885 yılları arasında toplam 34 sayı çıkar. “Kısm-ı Sanî” (İkinci Bölüm)
ve “Kısm-ı Musavver” (Resimli Bölüm) adlı ekler verir. “Siyaset ve mezheplerden başka
her şeyden bahseden küçük bir risaledir (dergidir).”
İlk sayıda şu ifadelere yer verilir: “Bu mecmua (dergi), isminden anlaşılacağı gibi
muhteviyâtı (içeriği) zekâvet-i âliye ashâbının âsâr-ı müntehabesinden (yüksek zekâ
sahiplerinin seçkin eserlerinden) ibaret olacak ve fakat mecmuanın boş kalan yerlerini
maa’l-hicâb (utanarak söyleyelim ki) kendi âsârı (eserleri) ile karalayacaktır. Zekâvet-i
âliye ashâbının dehânından (ağzından) çıkan sözler bir nûra münkalib olarak (ışığa karışarak) ancak o nur istikbali tenvir eder (geleceği aydınlatır).”
“Aşk”, “Hazan”, “Nedamet ve Vicdan”, “Şita”, “Gözyaşı”, “Kelebek”, “Feryat”, “Yaprak”,
“Bir Çiçeğin Nalesi”, “Fakr” gibi başlıklara sahip edebî metinlerin yanında Batılı yazarlardan da tercümeler yer alır.
Başlıca yazarları: Ahmet Rasim, Ali İhsan, Ali Ruhî Bey, Avnî, Beşir Fuat, Beykozlu
Necip Efendi, Cebbar, Çerkes Ahmet, Ebunnafi Vasıf, Edhem Paşazade Ömer Suphî, Eşref Paşa, Fazlı Necip, Feyzi Efendi, Gündükzade Ahmet Bey, Halil Edip, Harputlu Hayrî, Hersekli Arif Hikmet.

Fevâid: Arapça bir kelime olup “faydalar” demektir. 1887-1894 yılları arasında 15
günlük olarak çıkmış edebî dergidir. Bursa’da Murat Emrî Efendi tarafından yayımlanır.
İlk sayısı 17 Kasım 1887 perşembe günü çıkar. Önceleri çocukların eğitimi için yayımlanır. Dolayısıyla Bursa’nın ilk çocuk dergisidir. 3 sayı çıktıktan sonra ara verir. 15 Kasım 1896’da yeniden yayın hayatına başlar.

Geleneksel Osmanlı Türk edebiyatıyla Batı edebiyatından aşağı yukarı eşit düzeyde etkilenmiş bir edebiyattır.

Ilımlılar

1880-1896

Ağırlıklı olarak İkinci Abdülhamit döneminde ürün vermişlerdir.

Eserlerinde genellikle ferdi hassasiyet ve aşırı duygululuk (santimantalizm) belirgin bir motiftir.

Ahmet Hikmet Müftüoğlu

Ara Nesil şairleri

Gayret