TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 32

Mizan

Mektep

Tanzimat edebiyatı ya da diğer adıyla “yenileşme dönemi Türk edebiyatı” iki döneme
ayrılır. Birinci kuşak genel hatlarıyla, en çok öne çıkan isimler olması nedeniyle, Şinasi,
Ziya Paşa ve Namık Kemal üçlüsüyle anılır. İkinci kuşak ise yine genel hatlarıyla Ekrem,
Hâmit, Sezai (Recaizâde Mahmut Ekrem, Abdülhak Hâmit, Sami Paşazâde Sezai) mektebi
olarak bilinir. Edebiyat tarihlerinin birçoğunda Tanzimat ikinci kuşak şair ve yazarlarına
ilişkin bütün genellemeler bu üç isim düşünülerek yapılır. Fakat Muallim Naci de bu kuşağın en önemli üç şairi içerisinde kabul edilir

Abdülhak Hâmit’in şiirinde hayat tarzıyla uyuşan bir başka husus sanat, edebiyat, üslup
ve dilde kurallara karşı ilgisiz tavrıdır. Bu kuralsızlığın şiirine yansıması çeşitli şekillerde
olur. Söz gelimi hem Doğu hem de Batı şiirine ait nazım şekillerini kullanmakla birlikte
Hâmit’in kendi bulduğu nazım şekilleri de vardır. Ayrıca divan şiirindeki mesnevi, gazel,
murabba gibi nazım şekillerini yıkarak yerine kuralsız nazım şekilleri de getirmiştir. Uyağı
önemsemeyen şairin bazen çok acemice uyaklar yaptığı da görülür. Fakat buna rağmen
aruza hâkim olup pek hata yapmadığı söylenebilir. Hatta aruzda kendi bulduğu vezinler
dahi vardır. Aruzun yanı sıra hece veznini de kullanmıştır. Hece ile yazdıkları içerisinde
duraksız ve çok uzun mısralar içeren şiirler mevcuttur. En çok kullandığı edebî sanatlar
ise tezat ve tarizdir. Nazım şekli ve uyak haricinde içerik, imaj ve temalarda da önemli
değişiklikler yapmıştır. Sosyal, dinî ve millî konuları manzumelerinde işleyen Hâmit’in
şiirlerinde felsefi bir yönelim de vardır. Bununla birlikte en çok işlediği temler aşk ve tabiattır. Hatta Hâmit’le birlikte Türk şiirinin tabiata bakışı değişmiştir denilebilir.

Her ne kadar bir dönem “Yeni Osmanlılar” idealini benimsemiş olsa da Recaizâde, Namık Kemal ya da Şinasi gibi sosyal sorunlara yakın olmamış, yazdıklarını politik propaganda malzemesi olarak kullanmamıştır. Recaizâde’nin kalemi nadiren siyasi bir kisveye
bürünür. Özellikle Namık Kemal ile mektuplaşmaları onun kaleminin siyasallaştığı metinlerdir

Sanatta toplumsal faydaya dönük eserler vermeye gayret gösteren Muallim Naci'dir.

Recaizâde Mahmut Ekrem, şairliğinden daha çok romancılığı ve edebiyat teorisi üzerine verdiği eserleri açısından Türk edebiyatında önemli bir yer edinmiştir. Hatta bazı açılardan edebiyatta bir misyon adamı olmuştur. Bunlar dışında tiyatro yazarlığı, eleştirmenlik de yapmıştır. Ayrıca zamanının en gözde okullarında edebiyat hocalığı yapması, çevresinde ona hayran, ondan etkilenen genç bir kitlenin bu
okullardan yetişmesini beraberinde getirmiştir. Yine hocalığının ürünü olan, derslerde  anlattığı ve geliştirdiği görüşlerinden ortaya çıkan Talim-i Edebiyat adlı eseri de onun edebiyat dünyasındaki yerini pekiştirmiştir

Tanzimat ikinci kuşak şairleri içerisinde aykırı bir yerde duran Muallim Naci hem bazı haksız suçlamalar hem de Recaizâde Mahmut Ekrem ile yaşadığı polemikler nedeniyle şairliği gölgede kalmış bir kişiliktir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Türk yazarları da mensur şiiri daha çok Fransız yazarlarından aldılar. Recaizâde Mahmut Ekrem mensur şiir türü için “nesr-i muhayyel” terimini kullanmıştır. “Mensur şiir” terimi ise ilk defa Halit Ziya tarafından 1886’da Hizmet gazetesinde yazdığı bir yazıda kullanılır. Bizde mensur şiir türünde ilk kitabı Mensur Şiirler (1891) adıyla yine Halit Ziya Uşaklıgil yayımlar

Başlıca Ara Nesil şairleri şunlardır: Abdülhalim Memdûh, Ahmet Rasim, Ali Kemâl, Beşiktaşlı Muhyiddin, Fâik Esad (Andelib), İbnürreşad Ali Ferrûh, İsmail Safâ, Manastırlı Mehmet Rıfat, Mehmet Celâl, Menemenlizâde Mehmet Tâhir, Muallim Feyzî, Mustafa Reşit, Müstecâbîzâde İsmet, Nabizâde Nâzım, Recep Vahyî, Sezâîzâde Ahmet Hikmet, Şair Nigâr Hanım, Şeyh Vasfî, Tepedelenlizâde Hüseyin Kâmil, Veys Paşa-zâde Ali Ruhî.

Ara Nesil’de mensur şiir türünün genel özellikleri maddeler hâlinde şöyledir:
• Bu metinler, ne şiirdir ne de düzyazı. Şiir ile düzyazı arasında bir türdür.
• Yazılan mensur şiir metinleri biraz kısa hikâyeye, biraz denemeye ve biraz da şiire
benzer. Hikâye, deneme, şiir arasında bir yerde dururlar.
• Bu ürünler, hacim bakımından çok uzun olmayan kısa metinlerdir. En fazla bir iki
sayfa tutarındadırlar...

Aşk şiirlerinin mekânı genellikle bulutlu, yağmurlu atmosferiyle Büyükada’dır. Çünkü deli gibi âşık olduğu Rum Anna, Büyükada’da yaşamaktadır. Büyükada’yı o, aşklarının yaşandığı romantik doğal ortamıyla algılar ve aşkına mekân olan boyutunu tasvir eder. Bu bakımdan o “ada şairi” olarak tanınmıştır.

Başlıca Ara Nesil şairleri şunlardır: Abdülhalim Memdûh, Ahmet Rasim, Ali Kemâl, Beşiktaşlı Muhyiddin, Fâik Esad (Andelib), İbnürreşad Ali Ferrûh, İsmail Safâ, Manastırlı Mehmet Rıfat, Mehmet Celâl, Menemenlizâde Mehmet Tâhir, Muallim Feyzî, Mustafa Reşit, Müstecâbîzâde İsmet, Nabizâde Nâzım, Recep Vahyî, Sezâîzâde Ahmet Hikmet, Şair Nigâr Hanım, Şeyh Vasfî, Tepedelenlizâde Hüseyin Kâmil, Veys Paşa-zâde Ali Ruhî.

Göze göre kafiye değil, kulağa göre kafiye anlayışı da bu dönemde karşımıza çıkar.

Batı edebiyatı Etkisinde Yeniliği Savunanlar: Nabîzâde Nâzım, Abdülhalim Memdûh, Ali Ferruh, Hüseyin Kâmil, Halil Edip, Andelib, Mehmet Celâl gibi Ara Nesil grubu içinde yer alanların bir kısmı da Batı edebiyatı etkisinde gelişen bir yenileşmeyi savunurlar.

Divan Şiiiri Geleneğine Bağlı Olanlar: Elhac İbrahim Efendi, Şeyh Vasfi, Mehmet Salahi, Muallim Feyzi, Hoca Hayret Efendi, Ali Ruhî, Müstecabizâde İsmet.

Ürünlerini genellikle İkinci Abdülhamit’in baskıcı döneminde verdikleri için siyasi ve sosyal konulara isteseler de girememişlerdir. Dolayısıyla genellikle bireysel konuları işlemek zorunda kalmışlardır.

Ara Nesil şairlerinin şiiri, geleneksel divan şiiri anlayışıyla Batılı anlamda modern ve yeni şiirin bir sentezidir. Eski şiir anlayışını tamamen reddetmedikleri gibi yeni şiir anlayışını da tamamen almıyorlardı. Her iki şiir anlayışından işlerine yarayan unsurları ve motifleri alarak orta yolcu bir şiir ürettiler. Bu bakımdan bu gruba ayrıca “ılımlılar” da dediler.

Recaizâde Mahmut Ekrem, ilk yazdığı tiyatro eserlerini Batılı kaynaklardan yararlanarak yazar. Daha sonraki tiyatro eserlerinin konusunu ise yerli kaynaklardan alır. Namık Kemal, Tanzimat’ın ikinci kuşağı tarafından gerek şiirde gerekse düzyazıda üstat olarak kabul edilir. Recaizâde Mahmut Ekrem de ilk yerli oyunu olan Vuslat’ın konusunu Namık Kemal’in Zavallı Çocuk oyunundan alır. Diğer yerli eseri Çok Bilen Çok Yanılır ise Binbir
Gündüz Hikâyeleri’nden alınmadır.

Ara Nesil şairleri, bir bildirge, dergi ve başkan etrafında ortak karar almış ve hareket etmiş bir edebiyat akımı değildir. Ara Nesil şairlerinin şiiri, geleneksel divan şiiri anlayışıyla Batılı anlamda modern ve yeni şiirin bir sentezidir. Hem toplumsal hem de bireysel konulara yer verdiler. Hem divan şiiri nazım şekillerini hem Batılı nazım şekillerini hem aruz veznini hem de hece veznini birlikte kullandılar. Ara Nesil şairleri, kendi aralarında her anlamda tam bir uyum ve birliktelik hâlinde değillerdir.